Uppboðsleiðin vekur ótal spurningar

Þegar bera á saman mismunandi fiskveiðistjórnunarkerfi ýmissa landa þarf fyrst og fremst að líta til þeirra markmiða sem þeim er ætlað að ná. Þetta segir Óli Samró, færeyskur viðskiptafræðingur og sjálfstæður ráðgjafi í sjávarútvegsmálum. Fyrr á þessu ári gaf hann út bókina Fiskveiðar - fjölbreyttar áskoranir, þar sem rýnt er í það hvernig hin mörgu ríki heimsins stjórna fiskveiðum sínum.

„Í Færeyjum segja lögin að fiskurinn sé „...ogn Föroya fólks“, í Noregi segja þau „...ligg til fællesskapet i Norge“ og á Íslandi „...standi undir lífsafkomu og hagsæld þjóðarinnar“,“ segir Samró í samtali við Morgunblaðið.

„Fiskveiðistjórnunin er löguð að aðstæðum í hverju landi. Engin stjórnun er eins, og engin er rétt eða röng, því allt fer þetta eftir því hvaða markmið stjórnir landanna setja. Það er ekki það sem ég bjóst við að leiða í ljós þegar ég hóf rannsóknarvinnuna fyrir bókina. En þetta er niðurstaðan.“

Skýrt markmið kerfisins

„Þegar litið er til markmiðsins hér á Íslandi verður að telja að það hafi náðst með því kerfi sem nú er við lýði,“ bætir hann við en bendir þó á að skiptar skoðanir hafi verið um þetta á meðal þess fólks á landsbyggðinni sem sótti kynningarfundi hans um bókina á síðustu vikum.

„Mörg þorp urðu vissulega fyrir miklum skakkaföllum og fjöldi starfa hefur tapast. En markmið kerfisins er þó skýrt, það hefur efnahagslegan tilgang. Það er annað en í Færeyjum þar sem mörg mismunandi markmið virðast ráða för,“ segir Samró.

Óli Samró með bók sína í hönd, en hún hefur verið gefin út á íslensku í þýðingu Hjartar Gíslasonar.

Erfitt að bera saman kerfin

„Við viljum í fyrsta lagi að vísindin ráði för, í öðru lagi að hagnaðurinn sé sem mestur, í þriðja lagi að nóg sé af atvinnu á öllum eyjunum og í fjórða lagi að skipin séu af mismunandi stærð og frá mismunandi útgerðum. Þetta veldur því að ekkert markmiðanna verður í raun uppfyllt.“

Spurður út í samanburð á íslenska kerfinu í alþjóðlegu samhengi segir hann að það geti reynst erfitt.

„Líta þarf til mikilvægis greinarinnar í hverju landi fyrir sig. Af þeim löndum sem ég tók til umfjöllunar í bókinni er það aðeins á Íslandi, í Færeyjum og á Falklandseyjum sem sjávarútvegurinn skiptir svo miklu máli. Þess vegna fá Íslendingar besta samanburðinn með því að horfa til þeirra.“

Fara ekki eftir ráðleggingum

Hafrannsóknastofnun Færeyja, Havstovan, lagði fyrr í júní til verulega fækkun veiðidaga á næsta fiskveiðiári, eða að aðeins yrðu leyfð 50% af þeim veiðidögum sem nýttir verða á yfirstandandi fiskveiðiári.

Segir í ráðgjöf stofnunarinnar að bæði þorsk- og ýsustofninn standi illa. Nýliðun í stofnunum hafi brugðist mörg ár í röð þó nú kunni að vera að rofa til, sérstaklega hvað ýsuna varðar.

Samró segir ráðgjöfina byggða á mælingum Alþjóðahafrannsóknaráðsins og að í henni sé lagt til að viðkomandi fiskistofnum verði gefin nokkur hvíld svo þeir geti náð sér á strik. Þá tekur hann fram að stofnarnir séu mun veikari úti fyrir ströndum Færeyja en í kringum Ísland. Sterkir hafstraumar hér valdi því meðal annars.

„En þó er ekki hefð fyrir því að stjórnvöld í Færeyjum fari að ráðleggingum Havstovunnar,“ segir hann. „Þau fylgja þeim í raun næstum aldrei, verð ég að segja, ólíkt því sem tíðkast á Íslandi og í Noregi.“

Í Færeyjum sé enda deilt um hvort gögn ráðsins geti átt við þegar hið svokallaða fiskidagakerfi er annars vegar, sem þar hefur verið við lýði síðan árið 1996.

Ekki er hefð fyrir því í Færeyjum að fara að ráðleggingum Havstovunnar. mbl.is/Sigurður Bogi

Góð hugmynd fræðilega séð

Tali okkar víkur þá að uppboðsleiðinni svokölluðu sem prófuð var fyrst í Færeyjum á aflaheimildum árið 2011 og svo aftur á síðasta ári. Hafa einhverjir haft á orði að Íslendingar ættu að prófa að fara sömu leið.

Samró segir hana hins vegar líta vel út á pappír, en öðru máli gegni um raunveruleikann.

„Uppboðsleiðin er góð sem hugmynd á fræðilegu stigi, þar sem hún er gjarnan sögð gefa rétt verð fyrir aflaheimildina, allir hafi möguleika á að bjóða í veiðina og að sá besti muni fara með sigur af hólmi,“ segir Samró.

Svara þarf spurningum

„En þegar á reynir þá snýst þetta allt um skilyrðin og þær takmarkanir sem setja þarf svo uppboðið virki sem skyldi. Hvaða skilyrði á að setja um erlenda fjármögnun? Hvað með framsal heimildanna? Hvað með dótturfyrirtæki félaga sem eru að hluta í erlendri eigu?“ spyr hann og nefnir þannig dæmi um þær spurningar sem landar hans hafa þurft að standa frammi fyrir. Hann heldur svo áfram:

„Hvað með borgunina fyrir aflaheimildirnar? Á hún að eiga sér stað strax við uppboðið, þegar fisknum er náð, þegar hann hefur verið seldur, eða þá þegar útgerðin hefur tekið við greiðslu kaupanda?

Ef fyrsti möguleikinn er valinn, munu bankar þá fjármagna greiðsluna þangað til útgerðin selur fiskinn? Eða munu stjórnvöld brúa bilið?“ spyr hann enn fremur. Þó hefur ekki öllum spurningum verið varpað fram.

„Geta allir boðið í aflaheimildirnar eða aðeins þeir sem eiga skráð fiskiskip? Hver mun svo eiga hæsta boðið? Verður það sá sem er hæfastur eða verður það vitlausasti aðilinn, eða jafnvel sá sem er reiðubúinn að taka mestu áhættuna?“ segir Samró að lokum.

Prófuð í Eistlandi og Rússlandi

„Uppboðsleið þýðir því í sjálfu sér ekki neitt ein og sér. Allt hverfist þetta um skilyrðin sem sett eru og þær takmarkanir sem aðilar þurfa að sæta.“

Ekki hefur leiðin notið vinsælda víða. Þannig veit Samró aðeins til þess að notast sé við hana í Bresku Kólumbíu í Kanada. Þá var hún prófuð í Eistlandi og Rússlandi, en fljótt var bundinn endir á þær tilraunir.

• Blogga um frétt