Sjávarútvegur mikilvægasta atvinnugreinin

„Ég hef alltaf haft áhuga á sjávarútvegi og skrifað mikið um hann. Ég skrifaði bók fyrir háskólastigið sem kom út í fyrra, en þessi bók er meira ætluð framhaldsskólum og almenningi, hún er einfaldari í framsetningu en gefur gott yfirlit um íslenskan sjávarútveg,“ segir Ágúst Einarsson, fyrrverandi rektor Háskólans á Bifröst og prófessor.

Ágúst hefur gefið út bókina „Fagur fiskur í sjó - Íslenskur sjávarútvegur handa skólum og almenningi“ og hefur kennslu að nýju við Háskóla Íslands í vor, eins og fram kemur í fróðlegu samtali hans við 200 mílur.

„Það er margt sérkennilegt við sjávarútveg. Í fyrsta lagi er fiskur eina villta dýrið sem enn er veitt í einhverju umtalsverðu magni í heiminum. Önnur dýr eru yfirleitt aðeins alin á afmörkuðum svæðum,“ segir Ágúst.

„Í öðru lagi verður sjávarútvegur ekki alvöru atvinnugrein hjá okkur Íslendingum fyrr en seint á nítjándu öld, sem er merkilegt þegar við hugsum til þess að útlendingar voru að veiða hér í stórum stíl frá fjórtándu öld og fram á þá tuttugustu. Það er ekki fyrr en þá sem þessar gífurlegu breytingar verða í búsetu og atvinnuháttum hér á landi. Þá byggjast bæirnir upp, allt samfélagið umturnast og lífskjörin fara að batna. Aflvélin í þessu öllu saman er sjávarútvegurinn.“

Loðnuskip að veiðum við Þorlákshöfn. mbl.is/Golli

Ein mesta fiskveiðiþjóð heims

Ágúst segir að sjávarútvegur sem slíkur sé nú breiðara hugtak en áður.

„Sjávarútvegur er miklu meira en bara veiðar og vinnsla. Núorðið er fjölmargt annað sem fellur þar undir, alls konar vélaframleiðsla, gerð veiðarfæra, markaðsstarfsemi og aðrir stórir þættir. Þannig er atvinnugreinin mun stærri en fólk almennt gerir sér grein fyrir,“ segir Ágúst og bætir við að framlag sjávarútvegs og tengdra greina til landsframleiðslunnar sé rúmlega 20%.

„Þetta gerir sjávarútveg að mikilvægustu atvinnugrein okkar Íslendinga, enn þann dag í dag. Íslendingar eru smáþjóð, aðeins rúmlega þrjú hundruð þúsund talsins, en eru samt sem áður á meðal mestu fiskveiðiþjóða heims. Þetta er sennilega einn af fáum mælikvörðum þar sem ekki þarf að miða við höfðatölu til að sýna okkur í góðu ljósi.“

Kerfið verið vandratað einstigi

Afköstin hafi enn fremur aukist mjög síðustu áratugi.

„Ef við tökum síðustu þrjátíu árin, þá hefur fólki í hefðbundnum veiðum og vinnslu fækkað á sama tíma og verðmætin hafa tvöfaldast. Það eru auðvitað engin smá afköst sem þessi grein hefur verið að sýna. Fiskveiðistjórnunarkerfið hefur einnig hjálpað til og skapað mjög mikil verðmæti síðan því var komið á fót á níunda áratugnum. Mörgum finnst það þó ekki réttlátt og þetta hefur verið vandratað einstigi, þó minni deilur séu um kerfið en var á árum áður,“ segir Ágúst.

„Sjávarútvegur er eiginlega eina atvinnugreinin þar sem afköst mælast vel í samanburði við útlönd. Það er nú því miður þannig að íslenskt atvinnulíf einkennist ekki af mikilli framleiðni, en rannsóknir hafa sýnt að sjávarútvegur hér á landi kemur vel út í samanburði erlendis.“

Útfærsla efnahagslögsögunnar í 200 mílur hafi skipt sköpum fyrir vöxt atvinnugreinarinnar.

„Við tókum forystu í þeim málum um leið og við fengum sjálfstæði frá Dönum, árið 1944, og færðum landhelgina út. Það endaði í 200 mílum og gekk nú ekki án átaka, en þá fyrst hurfu útlendingar af miðunum við Ísland, þar sem þeir höfðu fiskað í fimm hundruð ár,“ segir Ágúst.

„Það er margt fleira sem við huguðum ekki almennilega að fyrr en líða fór á 20. öldina, til dæmis slysavarnir. Óhemju miklar fórnir voru færðar í sjóslysum fortíðarinnar en nú orðið heyrir til undantekninga ef það ferst maður á sjó. Slysavarnafélagið Landsbjörg hefur lyft grettistaki í þessum málaflokki síðustu áratugina.“

„Nú eru komnar aðrar atvinnugreinar, og það er vel, en enn skiptir sjávarútvegurinn máli.“ mbl.is/Ómar

Sjávarklasinn vel heppnaður

Ágúst telur upp fleira sem breyst hefur í atvinnugreininni, þar á meðal fjölbreytileiki afurða.

„Nú eru afurðirnar notaðar í lyfjaframleiðslu, roð af fiski er notað til að græða sár og svo framvegis. Þá eru konur orðnar mjög öflugar í íslenskum sjávarútvegi og mikill sköpunarkraftur ríkjandi, eins og sést til dæmis á Sjávarklasanum sem er mjög vel heppnað framtak. Það er engin ástæða til að ætla annað en að sjávarútvegurinn eigi eftir að gegna lykilhlutverki á 21. öldinni. Nú eru komnar aðrar atvinnugreinar, og það er vel, en enn skiptir sjávarútvegurinn máli. Ef hann hyrfi einn góðan veðurdag þá yrðu lífskjörin slök á Íslandi. Þess vegna vildi ég skrifa þessa bók, fræðsla er lykillinn að framtíðinni.“

Kennir við HÍ ásamt Ólafi Ragnari

Ágúst snýr aftur til kennslu við Háskóla Íslands eftir áramót. Þar mun hann kenna í námskeiði sem nefnist „Rekstur í sjávarútvegi“ og er í umsjón Ástu Dísar Óladóttur, lektors við viðskiptafræðideild skólans. Er það byggt á grunni námskeiðs sem hann kenndi sjálfur á tíunda áratugnum við miklar vinsældir.

„Ásta er ein af okkar efnilegustu yngri háskólakennurum og ég mun koma að kennslunni ásamt fleirum, en þar á meðal er Ólafur Ragnar Grímsson, prófessor og fyrrverandi forseti, sem mun kenna um norðurslóðir og hagsmuni okkar þar, en hann er nú sá Íslendingur sem mest veit um það efni. Þarna kennir líka Ragnar Árnason, sem mun fara yfir fiskveiðistjórnina, en hann er einn þekktasti fiskihagfræðingur heims, og áfram mætti lengi telja. Þetta verður sannkallað einvalalið kennara.“

• Blogga um frétt