Ferðalög 2009-2012 | Burðargrein | mbl | 24.8.2009 | 13:52 | Uppfært 25.8.2009 12:43

Fjallamennskan er fíkn

Mynd 1 af 10 Er á Húsavíkurhöfða ofan við Húsavíkurbæ. Karið er úr rústfríu járni og var notað af Mjólkursamsölu Flóamanna á Selfossi áður en karið kom til Mjólkursamsölunnar á Húsavík þar sem það var notað til ostagerðar. Ostakarið fær vatn sitt úr borholu. Karið stendur á steyptri plötu og eru skúrar sem girða af tvær hliðar lagarinnar og á hinar hliðarnar eru timburveggir. Kerið er 1.5 x 6.8 metrar og dýpi er 0.6 metrar. Gera má ráð fyrir að 18-20 manns getir baða samtímis. Vatnshiti er 25-40 gráður með gegnumstreymi. Vatnarennslið í karið kemur úr 1.1/2” slöngu sem er höfð í öðrum enda karsins. Þar sem vindkæling hefur mikil áhrif á hita vatnsins. Jón G. Snæland

Mynd 2 af 10 Laugin er í landi Landbrota í Kolbeinsstaðahreppi á sunnanverðu Snæfellsnesi, og sunnan við Haffjarðará. Frá bílastæðinu að lauginni er gengið eftir ógreinilegri gönguslóð. Fara þarf yfir litla tjörn sem steinum hefur verið raðað í og er stiklað á þeim. Tjörnin er örgrunn og lítið mál að fara úr skóm og sokkum og vaða hana. Laugin er síðan sunnan tjarnarinnar, umgirt grjóthleðslu. Hún er um rúmlega rétt rúmlega fermetri að stærð og um 150-160 sentímetrar á dýpt. Hitastigið er um 33-35°C. Jón G. Snæland

Mynd 3 af 10 Er við Laugafell norðaustur af Hofsjökli þar standa nokkrir skálar undir fellinu að norðanverðu sem kallaðir eru einu nafni Laugafellsskálarnir Sá sem vestastur er nefnist Hjörvarsskáli. Ofan við hann er skáli sem hýsir búningsklefa og hreinlætisaðstöðu á neðri hæð og svefnaðstöðu á efri hæð, búningsklefarnir og hreinlætisaðstaðna er annáluð fyrir að vera sú besta á hálendinu. Og kemur það kannski til, að því að ávalt er heitt í húsinu allt árið um kring, enda hitað upp með jarðhita. Skálinn er í eigu Ferðafélags Akureyrar sem og aðalskálinn, Laugafell. Tjaldstæði er einnig í Laugafelli. Milli skálanna er hlaðin, stór laug úr torfi og grjóti undir fallegu barði. Félagar í Ferðafélagi Akureyrar byggðu laugina 1976 en búið er að endurbæta hana tvisvar síðan og síðast árið 2000 af vélsleðamönnum úr Eyjafirði. Þeir sjá einnig um viðhald laugarinnar. Jón G. Snæland

Mynd 4 af 10 Hellulauginn er 400-500 metrum innan við þjónustumiðstöðina að Flókalundi og er laugin kennd við eyðibýlið Hellu sem var rétt innan við Flókalund, Hella var sel frá Brjánslæk og var búið það af og til fram til í kringum 1930 og þá aðalega af fólki frá Brjánslæk. Ekið er niður að lauginni af þjóðveginum og er það stórt afmarkað bílastæði. Við enda bílastæðisin er borhola þar sem áður var laug. Laugin er staðsett neðan við barðið í fjöruborðinu. Betra er að ganga niður að lauginni að austanverðu. Þar er hægt að leggja frá sér fötin á klappirnar, því ekki er búningsaðstaða á staðnum. Laugin er staðsetti í gjótu eða vík inn í klappirnar. Grjóthlaðið og steypt hefur verið fyrir víkina og myndað þannig 3 x 4 metra stóra laug og um 60 sentímetra að dýpt, með 38 gráðu vatnshita. Botn laugarinnar er fín malarbotn og gruggast laugin lítið við notkun. Starfsfólk Flókalundar hefur haft umsjón með lauginni en Hellulaug er friðuð einsog eyjar og fjöru Breiðafjarðar frá árinu 1995. Jón G. Snæland

Mynd 5 af 10 Réttatorfuskáli er í umsjón Eyjafjarðadeildar Ferðaklúbbsins 4x4. Og stendur skálinn austan við Skjálfandafljót. Í Grafarlöndum. Þangað er hægt að aka á öllum smájeppum að sumri úr Bárðardal. Allt í kringum skálann eru náttúruperlur og sögulegar minjar. Rétt fyrir norðan skálann er Hrafnabjargarfossar í Skjálfandafljóti og Hrafnabjargarvað á ánni skammt ofan við fossinn. Sunnan við skálann er mörg forn eyðibýli og hefur meðal annars einn mesti fundur silfur verið grafinn upp að Hafursstöðum. Jón G. Snæland

Mynd 6 af 10 Krókaverssvæðið er á Sprengisandi á við vesturbakka Köldukvíslar og sunnan við hrikalegt Hágönguhrauni. Krókaver er lítil gróðurvin, sem fagrir og tæri lækir hlykkjast um. Algjör eyðimörk umlykur verin síðan á þrjár vegur og Kaldakvísl að austan. Hægt er að aka inn að verunum eftir Þveröldu eða ganga af Sprengisandsleið um svæðið, og geta ferðamenn nánast verið öruggir um það að rekast ekki á mannverur á þessum stað. Jón G. Snæland

Mynd 7 af 10 Er gamall torfbær á Jökuldalsheiði, þar sem er rekinn ferðaþjónusta að sumri. Þar drýpur saga fortíðar af hverju strái. Og er hægt að fá að skoða bæinn í krók og kring með leiðsögn fróðra leiðsögumanna. Auk þess er boðið upp á lummur með rabbarasultu og rjóma, rabbarbarabrennivíns og hákarl. Fyrir utan bæinn eru húsdýr á vappi börnum og fullornum til skemmtunar Jón G. Snæland

Mynd 8 af 10 Liggur frá Fjórðungsvatni um Sprengisand og yfir Bergvatnskvísl og síðan norður að Laugafelli. Austast og norðan við leiðina er forn varða sem kallast Beinakerling og 24 systur. Einhverjir hafa þó haldið því fram að systurnar sem eru minni vörður séu færri. Rétt vestan við vörðurnar er talið að það sé ekið um sjálfan Sprengir sem Sprengisandur dregur nafn sitt af. En þar er eggslétt sandslétta. Jón G. Snæland

Mynd 9 af 10 Við Eyri í Ingólfsfirði austanverðum er ein af gömlu síldarbræðslunum. Verksmiðjan er heilleg og skemmtileg viðfangsefni að skoða hana og reyna að gera sér í hugarlund menningu þess tíma þegar atvinnuuppbyggingin var þar á fullri ferð á árunum eftir 1915. En þá hófu Norðmenn síldarsöltun í Firðinum. Og síðan var reist lítil bræðsla 1936 og svo aðal síldarbræðslan 1942—1944 þegar fyrirtækið Ingólfur reisti verksmiðjuna. Hún er paradís grúskar, ljósmyndara og allra sem eru forvitnir um atvinnusögu okkar íslendinga. Atvinnustarfsemi lagðist síðan af í firðinum um 1952. Jón G. Snæland

Mynd 10 af 10 Að Fjallabaki norðan Tindfjallajökuls. Er fallegt lítið gil sem kallast Þverárgil. Þegar ekið er ofaní gil Þverár. Þá þarf að aka allt að átján sinnum yfir Þverá á vöðum. Við munna gilsins þar sem er hellir, þarf að aka í ánni og milli tveggja risastórra bjarga. Þar er mjög þröngt og reynir oft á ökumenn að koma sér þar á milli. Svo þröngt er milli bjargana, að þeir sem eru á allra stæðstu jeppunum komast ekki á milli bjargana. Og verða þeir þá að aka leið sem liggur austan við gilið og koma inn í það í norður endann. Í gilinu er afbragðs tjaldsvæði, góðar slétta grasflatir og skjólgott. Í hlíðinni fyrir ofan grasflatirnar er gamall leitarmannahellir. Í Göngum og réttum segir um hellinn að ”Við Hella er eftirmannaleitarskýli. Er það hellir, sem gengur inn í sandbergs hamar. Er hlaðið fyrir op hans, og er hurð fyrir. Er þar nægilegt rúm fyrir 12 menn. Þar, en slæm vistarvera. Þar er og skýli fyrir hesta”. Jón G. Snæland

Ostakarið á Húsavíkurhöfða ofan við Húsavíkurbæ er ein af heitu laugunum í bókinni Heitar laugar á Íslandi. Jón G. Snæland

Jón G. Snæland, ferðabókahöfundur, hefur nú sent frá sér sína fjórðu bók sem hann skrifar að þessu sinni með konu sinni, Þóru Sigurbjörnsdóttur. Bókin nefnist Heitar laugar á Íslandi. Jón var fenginn til að segja lítillega frá bókinni en fyrst var hann spurður um ástæður þess að þetta efni varð fyrir valinu.

„Ástæðurnar eru fyrst og fremst þær að ég hef verið mikið á hálendinu, verið að skrifa um hálendisleiðir og fleira í þeim dúr en einnig ferðasögur. Við erum á þessum ferðum alltaf að koma að laugum á hálendinu sem oft fáir vita um. Það má því segja að það hafi farið að safnast svolítið upp hjá mér af hálendislaugum. Í byrjun voru þetta því fyrst og fremst hálendislaugar og þær urðu síðan kveikjan að því kannski væri forvitnilegt að að huga að laugum á láglendinu líka.“

Jón segir að þannig hafi eitt leitt af öðru og úr varð svolítið safn en í framhaldinu var síðan ákveðið að holufylla það frekar. „Mér leiðist fátt meira en að vita af fólki vera að aka framhjá náttúruperlum af því að það veit ekki af þeim,“ segir Jón ennfremur.

„ Þetta á jafnvel við um fólk sem á heima í næsta nágrenni. Það er nú einu sinni með þessar laugar að þær láta ekki mikið yfir sér, það ber afskaplega lítið á þeim í landslaginu og svo er það dálítill kækur hér á landi að það er svo mikið af leyndarmálum í gangi; fólk vill ekki láta vita af leiðum, laugum, fossum og einu og öðru sem það vill hafa fyrir sig.“

Jón segist hins vegar hafa verið á þeirri línu að láta fólk vita af náttúruperlunum því að með því að upplýsa almenning og ferðafólk um þessar perlur þá dreifi það álaginu. „Fólk fer eitthvað annað líka. Það fara ekki bara allir í Landmannalaugar eða Strútslaug.“

Í bókinni er getið eða lýst liðlega 100 laugum. Þetta eru ekki sundlaugamannvirki í þeim skilningi orðsins en Jón vill heldur ekki skilgreina bókina þannig að eingöngu sé verið að fjalla um „náttúrulegar“ laugar.

„Nútímalegust er sennilega Seljavallalaug sem er auðvitað komin til ára sinna og einnig laugin Brautartunga í Lundareykjadal, Það eru óskaplega fáar laugar sem eru hreinar „náttúrulaugar“ í þeim skilningi því að yfirleitt hefur mannshöndin með einhverjum hætti komið að þeim, hlaðið í kringum þær eða sett í þær fiskikar eða eitthvað þvíumlíkt. Það eru ekki nema örfáar sem við getum sagt að séu tilkomnar eingöngu af náttúrunnar hendi“

Jón segir að í nokkrum tilfellum sé laugar nánast í hlaðvarpanum eða túnfætinum við bæi og sé þá látið duga að nefna þær en mest sé fjallað um laugarnar á hálendinu, „enda má segja að ég þekki hálendið miklu betur en láglendið.“

Mestu fjallagarparnir ekki á Glitnis- eða SP fjármögnunar-jeppum

En hvernig skyldi fjallaáhugi Jóns G. Snælands til kominn? „ Það er kannski ekkert einhlítt svar við því. Faðir minn, Kristinn Snæland, ferðaðist mikið og smám saman óx áhuginn og síðustu 15 árin eða svo hef ég verið „upp fyrir eyru“ í þessu. Nú er ég fíkill - þetta er orðin fíkn og við þessari fíkn er ekki til nein meðferðarstöð. En þetta er áreiðanlega betri fíkn en spilafíknin.“

Jón hefur áður skrifað tvær bækur um hálendisleiðir og sitthvað þeim tilheyrandi bæði um sumar og vetrarleiðir. „Síðan hef ég skrifað ferðasögubók um nútíma jeppakalla sem heitir Á fjöllum og kom út í fyrra hjá Skruddu. Núna er ég að taka fyrir skála, eða öllu heldur óbyggðaskála, þ.e. skálar ferðafélaga, fjallamannakofar og neyðarskýli, öll flóran eins og hún leggur sig. Þessi bók er nánast tilbúin.“

Jón segir enda bókina um laugarnar nokkurs konar hliðarspor og þar þurfti hann á aðstoð konu sinnar að halda. „Verkaskiptingin var í megin atriðum sú að hún annaðist gagnasöfnunina, vafraði á vefnum og svo er hún GPS manneskjan en við skráum niður öll hnitin og eins á leiðunum.“

Jón er jeppakall, og því er hann spurður hvort menn þurfi ekki að vera með ofboðslega fína og margbreytta jeppa í svona fjallaferðum. „Nei, öðru nær,“ svarar hann.

„Þeir sem ferðast mest eru ekki á Glitnis- eða SPfjármögnunar-jeppum. Þeir eru á gömlum jeppum sem þeir hafa smíðað meira og minna sjálfir. Það mjög algengt og þessir sönnu jeppakallar missa sig ekki í flottræfilshætti. Ég er til dæmis á mikið breyttum jeppa en það er eitthvað sem ég hef gert sjálfur. Það er nefnilega alveg hægt að vera á ódýrum jeppum á fjöllum - það er mikill misskilningur að maður komist eitthvað meira á glansandi jeppa en möttum.“

Jón er einn af forsprökkum Ferðaklúbbsins 4x4 og er þar í svokölluðu ferlaráði sem felur í sér að hann er að sjá um mælingar af hálfu klúbbsins fyrir Landmælingar og reyndar fleiri kortafyrirtæki. Hann er mikill áhugamaður um stikun leiða en 4x4 klúbburinn hefur unnið að því að stika leiðir á hálendinu í um tvo áratugi.

„Við erum að vinna að þessum í samráði við sveitarfélögin með því að fá grænt ljós á að stika þessa eða hina leiðina. Við sjáum það ótvírætt að þegar við erum búnir að stika þar sem mikið er af slóðum að þá dragast þeir fljótlega að stikuðu leiðinni. Það er sem sagt ekki einbeittur brotavilji hjá þeim sem eru að aka út um allt heldur vita þeir einfaldlega ekki betur. Þeir eru fyrst að elta einhver dauf för en þegar þeir svo sjá að það eru komnar stikur þá elta þeir stikurnar. Við teljum því að þetta sé eitt af því besta sem við getum gert til að sporna gegn utanvegaakstri.“