Innlent | mbl | 26.5.2016 | 16:06

Lög um rannsóknarnefndir endurskoðuð

Um 60 manns fengu íslenskan ríkisborgararétt í fyrra með lögum frá Alþingi, en þingið þarf ekki að rökstyðja veitingu ríkisfangs. mbl.is/Ómar Óskarsson

Alþingi samþykkti í dag breytingar á lögum nr. 68/2011 um rannsóknarnefndir með 46 atkvæðum. Tilefnið er sú reynsla sem fengist hefur af framkvæmd laganna og skipun þeirra tveggja nefnda sem starfað hafa á grundvelli þeirra. Eru lögin í raun tekin til gagngerrar endurskoðunar og skýrð betur en áður.

Var frumvarpið flutt af forsætisnefnd Alþingis en stjórnskipunar- og eftirlitsnefnd tók það til umfjöllunar.

Með frumvarpinu eru lagðar til breytingar á lögum um rannsóknarnefndir, þar sem brugðist er við ábendingum og tillögum sem fram hafa komið um skipun og störf rannsóknarnefnda. Er þar að meginstefnu til byggt á greinargerð lagaskrifstofu Alþingis.

Í fyrsta lagi miða breytingarnar að því að styrkja frekar undirbúning við skipun rannsóknarnefnda og framkvæmd ályktana Alþingis. Er lagt til að við undirbúning tillögu til þingsályktunar um skipun rannsóknarnefndar verði aflað umsagnar forseta Alþingis um hana, en í greinargerð sem fylgdi frumvarpinu sagði að mikilvægt væri að nýta þá þekkingu og reynslu sem skrifstofa þingsins hefur af starfsemi slíkra nefnda. Að auki verði forseta Alþingis heimilt við undirbúning umsagnarinnar að leita eftir umsögn ríkisendurskoðanda og umboðsmanns Alþingis um málið. Með slíkum undirbúningi gefist betur færi á að leggja mat á tilefni rannsóknar, hvort um sé að ræða mikilvægt mál sem varðar almenning, mögulegt umfang og kostnað rannsóknar, hvort önnur úrræði séu tiltæk og þær kröfur sem rétt er að gera til nefndarmanna og kveða nánar á um réttarstöðu þeirra sem taka sæti í rannsóknarnefnd.

„Líta má á slíka málsmeðferð sem eins konar forathugun á því hvort skipa eigi rannsóknarnefnd og hvert geti verið verkefni slíkrar nefndar. Til að tryggja að slík athugun fari fram er forseti Alþingis þinginu til ráðgjafar. Það er síðan þingið sjálft sem ákveður hvort skipuð verði rannsóknarnefnd. Með þessum breytingum er leitast við að skýra betur hlutverk forseta Alþingis, en það verður síðan í verkahring hans að fylgja eftir ályktun Alþingis með því að skipa nefndarmenn og að útvega nefndinni aðstöðu og búnað,“ segir í greinargerðinni.

Fjalli ekki um ábyrgð ráðherra

Í öðru lagi er leitast við að skýra nánar með hvaða hætti rannsóknarnefnd skuli fjalla um ábyrgð einstaklinga eða lögaðila. Er við það miðað að fela megi rannsóknarnefnd að gefa álit á því hvort til staðar séu lögfræðileg atriði sem varpað geta ljósi á hvort tilefni sé til þess að þar til bær stjórnvöld kanni grundvöll ábyrgðar einstaklinga eða lögaðila.

Lagt er til að fram komi með skýrum hætti að rannsóknarnefndir fjalli ekki um ábyrgð ráðherra samkvæmt lögum nr. 4/1963 um ráðherraábyrgð.

Í þriðja lagi er lagt til að kveðið verði skýrar á um skyldu rannsóknarnefndar til þess að veita forseta Alþingis upplýsingar um framgang og útgjöld rannsóknarnefndar. Jafnframt því verði kveðið skýrar á um fjármál rannsóknarnefnda, þar með talið um reikningslegt uppgjör á störfum þeirra og um ábyrgð á þeim.

Í fjórða lagi eru áréttuð almenn sjónarmið um meðalhóf við beitingu rannsóknarheimilda rannsóknarnefndar.

Í fimmta lagi er lagt til að kveðið verði skýrar á um aðgang að gögnum rannsóknarnefndar í þeim tilfellum þegar rannsóknarnefnd hefur tilkynnt ákæruvaldi um grun um að refsiverð háttsemi hafi átt sér stað þar til ákæruvald hefur lagt mat á slíkt mál og ákveðið hvort af saksókn verði.

Loks eru í sjötta lagi lagðar til breytingar sem lúta að orðalagi og samræmi í texta laganna.