Magnaður heimur Vafþrúðnismála

Jón Karl og Bjarni við nokkrar af frumteikningunum í útgáfuboðinu.
Jón Karl og Bjarni við nokkrar af frumteikningunum í útgáfuboðinu. mbl.is/Golli

„Þetta vinnuferli hefur staðið yfir í 25 ár með hléum, og vissulega er léttir að barnið sé fætt eftir þessa löngu meðgöngu, “ segja þeir Bjarni Hinriksson og Jón Karl Helgason, stoltir feður bókarinnar Hvað mælti Óðinn? Bókin sú geymir myndasögu sem er frjálsleg endursköpun þeirra félaga á Eddukvæðinu Vafþrúðnismálum.

Þar segir frá því þegar Óðinn heimsækir Jötunheima undir dulnefninu Gagnráður og fer í spurningakeppni við jötuninn Vafþrúðni þar sem höfuð beggja eru lögð að veði. Tvær boðflennur eru með í för og reynist þetta mikil háskaför.

Nýja bókin á upptök sín í því að Jón Karl vann á sínum tíma útvarpsþætti í samstarfi við Viðar Eggertsson.

„Það gerði ég undir áhrifum kenninga Terrys Gunnel um að Eddukvæðin væru elsta leiklistin okkar, því þau eru mikil samtalskvæði. Við tókum fyrir Skírnismál, Þrymskviðu og Vafþrúðnismál í þessum þáttum og unnin var leikgerð af hverju kvæði fyrir sig. Mig langaði að vinna áfram með þetta efni og þar sem við Bjarni þekktumst og áttum sameiginlegan áhuga á myndasögum, þá voru hæg heimatökin að leita til hans,“ segir Jón Karl.

Teiknarar glíma við arfinn

„Persónusköpunin á þessum jötnum í Vafþrúðnismálum var beint framhald af því sem ég hafði verið að vinna með í teikningunni, íslensku tröllin og þjóðsögurnar. Ég hefði líka verið að skoða Íslendingasögurnar og ég hafði sett Hrafnkelssögu í myndasöguform, en það sem er heillandi við hana er að í henni er mikið af samtölum og þá er auðvelt að búa til flæðandi sögu. Það sama á við með Vafþrúðnismál, hún er byggð upp á samtölum,“ segir Bjarni sem hefur mikinn áhuga á hinum forna bókmenntaarfi.

„Teiknarar hafa löngum verið að glíma við það hér á Íslandi hvernig á að vinna með þennan arf, og sama er að segja með kvikmyndagerðarmenn og rithöfunda.“ Jón Karl grípur þetta á lofti og bætir við að saga nýrra listgreina á Íslandi hefjist iðulega á því að menn standa á öxlunum á bókmenntaarfinum.

„Hvort sem það er Ásgrímur Jónsson að teikna upp úr þjóðsögum eða kvikmyndagerðarfólk að búa til mynd um Gilitrutt. Elstu íslensku teiknimyndahöfundarnir byrja upp úr þessum arfi og má þar nefna Harald Guðbergsson. Fyrsta íslenska teiknimyndin er Þrymskviða,“ segir Jón Karl.

Margt útpælt í Eddukvæðunum

Bjarni segir það hafa verið heillandi að velja hvaða myndir hann vildi teikna upp af öllum þeim ótal atriðum sem segir frá í Vafþrúðnismálum.

„Það var ögrandi og skemmtilegt að tvinna þetta saman, að segja í mynd þá miklu sögu sem kemur fram í hverju erindi og teikna hinsvegar þessa línulegu frásögn boðflennanna tveggja sem ferðast um inni í jötninum. Í þessum teiknistíl fannst mér gaman að gera gróteska hluti til að fanga þessa lýsingu,“ segir Bjarni og bætir við að hann hafi lært mikið af vinnunni við að teikna þessa sögu.

„Ég hafði verið að gera mér hlutina óþarflega erfiða, grunnteikningin vannst hratt, hinir svörtu blekfletir, en síðan fór ég að vinna með skyggingu með blýanti og það tók óratíma, enda mikil nákvæmnisvinna. En þegar tölvurnar komu til sögunnar þá skannaði ég myndirnar inn og vann ofan í blýantinn til að færa mig nær blekinu, sem var vissulega mikil vinna, en við það lærði ég hvað ég þurfti að forðast í framtíðinni. Þetta væri allt önnur bók ef hún hefði verið prentuð fyrr á vinnuferlinum.“

Jón Karl segir að þó kvæðið láti lítið yfir sér þá búi það yfir mögnuðu myndmáli.

„Að þeir Óðinn og Vafþrúðnir leggi höfuð sín undir í spurningakeppni virkar á tveimur plönum, Óðinn er að afla sér þekkingar úr höfði jötunsins og hann hefur síðan hausinn bókstaflega með sér heim í Ásgarð að keppni lokinni í teiknuðu útgáfu Bjarna,“ segir hann og bætir við að margt í Eddukvæðunum sé ótrúlega útpælt.

„Við þetta bætist að Vafþrúðnir segir frá því að heimurinn allur er gerður úr höfði Ýmis jötuns. Að baki virðast því vera skemmtilegar þekkingarfræðilegar hugmyndir um heiminn eða er hann nokkuð annað en sú þekking sem við höfum um hann? Í þessu kvæði er skemmtilega unnið með höfuðið sem tákn. Við þurftum engu við að bæta, þessar myndir spretta allar fram úr í frumtextanum.“

Megum ekki vera hrædd við nekt

Þeir segjast renna blint í sjóinn með það hverjir hafa gaman af þessari bók fyrir utan þá tvo. „En við teljum þetta höfða til fólks á öllum aldri og þessi bók er afar gott kennsluefni. Við hugsuðum þetta reyndar fyrst fyrir skólakerfið og við ritskoðuðum sumar myndir með tilliti til þess að þetta væri fyrir yngri nemendur. Ég teiknaði til dæmis teppi yfir nekt Óðins þar sem Frigg lætur vel að honum, en í endanlegu útgáfunni er teppið fokið, enda ekkert feimnismál að sýna kynfæri, þetta er falleg stund hjá þeim skötuhjúum. Við megum ekki vera hrædd við nekt, hún er eðlileg. Að vera nakin saman í rúmi og láta vel að hvort öðru er jafn eðlilegt og að borða,“ segir Bjarni og Jón Karl bætir því við að í síðari hluta kvæðisins sé Óðinn síðan upptekinn við að spyrja Vafþrúðni „spjörunum úr“.

Vilja láta rappa textann

Í fyrsta uppkasti af bókinni hafði Jón Karl gert einhverskonar nútímaútgáfu af frumtexta Vafþrúðnismála. „Við ákváðum að færa hann enn nær nútímanum og búa til rapptexta. En þar sem Jón Hallur Stefánsson er þrisvar sinnum hagmæltari en ég, þá fékk ég hann til að endurbæta þessa rappþýðingu. Allt sem er vel gert í þessum texta er honum að þakka,“ segir Jón Karl og bætir við að þá langi til að fá Dóra DNA eða einhvern annan til að flytja textann. „Nú liggur þessi nútíma rappútgáfa af þessum magnaða texta fyrir og hvaða rappara sem er, er frjálst að flytja hann, eða Skálmöld að syngja hann.“

Þeir félagarnir segjast vel geta hugað sér að snúa sér að því að gera myndasögu úr öðru Eddukvæði.

„Við gætum sent frá okkur svona bók á 25 ára fresti og klárað þennan þríleik þegar ég verð orðin 102 ára,“ segir Jón Karl og hlær.

Japanir vinna með íslenskar miðaldabókmenntir

Jón Karl gefur út bók í Bretlandi í vor þar sem hann fjallar m.a. um hvernig íslenskar miðaldabókmenntir hafa verið endurskapaðar af teiknimyndahöfundum, þar á meðal af listamönnum Marvel og dönskum hópi sem gerði Valhalla-seríuna á árunum 1979 til 2009.

„Myndasagan okkar er hluti af stórri hefð og áhrifaríkri. Ég var í Japan fyrri nokkrum árum til að kynna mér japanskar myndasögur sem byggjast á íslenskum miðaldabókmenntum og þar er af nógu að taka. Til dæmis má nefna Makoto Yukimura sem vann á árunum 2005 til 2013 við verkið Vínland saga. Sagan gerist á Íslandi, í Bretlandi, í Vesturheimi og Danmörku á miðöldum. Þetta er verk sem nær yfir meira en 2000 síður, en mánaðarlega koma út 30-40 síður í þessari sögu. Yukimura rekur litið stúdíó í kringum þetta verkefni og er með 2-4 listamenn í vinnu við það.“

Heimsmynd. Margir koma við sögu þar.
Heimsmynd. Margir koma við sögu þar.
Vafþrúðnir tekur ágætlega á móti Óðni.
Vafþrúðnir tekur ágætlega á móti Óðni.
Bókin. Hvað mælti Óðinn?
Bókin. Hvað mælti Óðinn?
Óðinn fer til fundar við jötuninn Vafþrúðni í dulargervi.
Óðinn fer til fundar við jötuninn Vafþrúðni í dulargervi.
Nánar um málið
í Morgunblaðinu
Áskrifendur:
Nánar um málið
í Morgunblaðinu
Áskrifendur:
Fleira áhugavert
Fleira áhugavert