Innlent | mbl | 5.3.2017 | 12:15 | Uppfært 13:00

Flóttamenn þurfa meiri íslenskukennslu

Gerður Gestsdóttir mannfræðingur. Golli / Kjartan Þorbjörnsson

Um 10 árum eftir að kólumbískar konur komu til Reykjavíkur sem kvótaflóttamenn árin 2005 og 2007 með börnum sínum var helmingur þeirra orðinn óvinnufær. Innan fárra mánaða eftir komuna voru þær allar komnar með vinnu en um fimm árum síðar tók að halla undan fæti fyrir sumar þeirra. Þetta kemur fram í nýrri rannsókn Gerðar Gestsdóttur á því hvernig konunum reiddi af á vinnumarkaði og kynnt var í Háskóla íslands í gær.

Gerður hefur hefur unnið árum saman sem sérfræðingur í málefnum innflytjenda, meðal annars hjá Vinnumálastofnun. Þar varð hún þess áskynja að sumar þessara kvenna höfðu flosnað upp af vinnumarkaðnum og hún vildi fá að vita hvers vegna.

Tólf konur tóku þátt í rannsókninni en alls komu 16 konur til landsins og eru þrjár þeirra fluttar úr landi. Rannsóknin er eigindleg og byggir meðal annars á atvinnuþátttöku þeirra, menntun og heilsufari fyrir og eftir komuna til Íslands.

Konurnar sem komu í tveimur hópum eru allar ólíkar og með fjölbreyttan bakgrunn og menntun. Þær áttu lítið sameiginlegt annað en að hafa neyðst til að flýja heimaland sitt og byrja aftur á byrjunarreit í íslensku samfélagi og búa sér og börnum sínum betri framtíð. Mun betur var tekið á móti seinni hópi flóttakvennanna en þeim fyrri því þekking og reynsla hafði byggst upp í kerfinu sem var nauðsynleg.

Bæta stuðning við íslenskunám

Mikilvægast er að styðja flóttamenn sem koma til landsins við að ná tökum á tungumálinu og styðja betur við þá í íslenskunámi. „Fyrst og fremst þarf fólk að fá íslenskukennslu við hæfi. Þegar verið er að aðstoða fólk við að koma sér af stað er það mjög mikilvægt,“ segir Gerður.

Hún segir stuðninginn til íslenskunáms vera takmarkaðan fyrir flóttamenn en þeir fá einungis stuðning til náms á framhaldsskólastigi eða í fullorðinsfræðslu en ekki til náms á háskólastigi. Til að mynda hafi margar þessara kólumbísku kvenna verið með háskólagráðu. Til að eiga rétt á námslánum þarf fólk að hafa verið búsett hér á landi í að minnsta kosti í fjögur ár.

„Nokkrar þeirra vildu halda áfram að mennta sig. Til dæmis hefði íslenska fyrir útlendinga í háskólanum hentað mörgum frekar en nám í framhaldsskóla,“ segir Gerður.

Allar kenningar afsönnuðust

„Allar kenningar sem ég var með fyrir fram hafa afsannast,“ segir Gerður um niðurstöður rannsóknarinnar sem komu henni talsvert á óvart. Ein af þessum kenningum var að ástæðan fyrir því að konurnar hefðu flosnað upp af vinnumarkaði væri sú að þær hefðu verið í erfiðu láglaunastarfi. Önnur kenningin var sú að eftir því sem konurnar voru með meiri menntun því betur myndi þeim vegna á vinnumarkaði. Sú var ekki raunin heldur öfugt ef eitthvað var.

„Því hærra settar sem konurnar voru í sínu samfélagi fyrir flótta þeim mun verr gekk þeim að fóta sig á ný í samfélaginu. Þær konur sem voru lægra settar eða áttu minna þegar þær fóru á flótta áttu auðveldara með það að komst ofar í metorðastigann,“ segir Gerður.

Almennt séð gengur innflytjendum betur á vinnumarkaði ef þeir eru menntaðir, samkvæmt rannsóknum. Hins vegar velja flestir innflytjendur að koma til landsins ólíkt flóttamönnum sem koma til landsins á öðrum forsendum, að sögn Gerðar. Það gæti verið helsta ástæðan fyrir þessum mun.

Velferð barna þeirra hafði mikil áhrif á líðan kvennanna. Ef börnin aðlöguðust vel hafði það jákvæð áhrif á líðan þeirra.

Þörf fyrir sálfræðiaðstoð síðar

Flóttamenn eiga rétt á þjónustu hjá sálfræðingi í um eitt til tvö ár eftir komuna til landsins. „Á þessum tíma þegar konurnar voru að koma sér fyrir í samfélaginu var mikið álag á þeim við að tileinka sér nýja hluti, aðlagast og koma börnunum í skóla. Þá kannski átta þær sig ekki á því að þær þurfa á þjónustu sálfræðings að halda. Það er ekki fyrr en seinna þegar þær lentu, að því er virtist, í minni háttar áföllum, að áfallastreituröskunin hafði áhrif og þær urðu óvinnufærar,“ segir Gerður.

Í því samhengi bendir hún á að innan heilbrigðisþjónustunnar virðist ekki vera meðvitund um at taka fyrri áföll þessara kvenna með í reikninginn og/eða hvort þær hafi flóttamannabakgrunn. Þessar konur eru ekki í nógu góðri stöðu því þær vilja nýta sér þau úrræði sem eru í boði, til dæmis Virk og Reykjalund, en geta það ekki því þær kunna ekki tungumálið.

„Það þyrfti að vera símenntun á meðal heilbrigðisstarfsfólks og einnig þeirra sem sinna velferðarmálum. Sveitarfélögin þurfa að hætta að líta á þetta sem tímabundið verkefni heldur viðvarandi verkefni í aðstoð við flóttafólk,“ segir Gerður.