Ungt fólk gegnir lykilhlutverki í baráttunni fyrir friði í heiminum. „Orð eru sterkari en ofbeldi,“ segir Tawakkol Karman en hún er aðgerðarsinni og blaðamaður frá Jemen. Hún hlaut friðarverðlaun Nóbels árið 2011 meðal annars fyrir baráttu sína fyrir réttindum kvenna í heimalandinu.
Hún hefur beitt sér bæði fyrir tjáningarfrelsi, bættri stöðu kvenna og stofnað baráttusamtök fyrir jafnrétti í Jemen, Samtök kvenna án hlekkja.
Þegar Karman hlaut friðarverðlaunin, ásamt tveimur öðrum konum, forseta Líberíu, Ellen Johnson Sirleaf og Leymah Gbowee, einnig frá Líberíu, var hún yngsti handhafi friðarverðlaunanna, 32 ára gömul. Meðal annars fyrir baráttu Karman og annarra aðgerðarsinna sem tóku þátt í arabíska vorinu árið 2011 hraktist Ali Abdullah Saleh úr forsetastóli eftir að hafa setið þar í 33 ár.
Ekki var öðrum gefið færi á að bjóða sig fram til forseta nema varaforseta landsins, Abdrabuh Mansur Hadi. Þegar Hadi tók við átti hann að sitja til bráðabirgða í tvö ár samkvæmt samningi sem Saleh gerði þegar hann fór frá völdum. Hadi er enn forseti landsins og þar hefur geisað stríð í tæplega þrjú ár.
Karman segir að hennar draumur sé að hlutur ungs fólks verði aukinn þegar kemur að völdum og ákvarðanatöku í heiminum. Ekki sé lengur í boði að koma á breytingum nema ungt fólk komi þar að. Við þurfum að veita ungu fólki stuðning og aðstoð við að ná fram draumum sínum, sagði Karman á alþjóðlegri ráðstefnu Höfða friðarseturs í Háskóla Íslands í morgun.
„Við náum ekki árangri nema við hlustum á raddir þeirra og þau verða að koma að uppbygginu friðar í heiminum,“ segir Karman.
Með þeirra aðild sem og fjölmiðla er hægt að ná fram jafnrétti og réttindum kvenna. Fjölmiðlum ber að upplýsa um hatursorðræðu og ofbeldi. Jafnframt er mikilvægt að fjalla um baráttuna fyrir mannréttindum þar sem barist er gegn spillingu og hatri.
Friður þýðir ekki bara að stöðva stríð heldur einnig óréttlæti og spilltum stjórnvöldum. Óstöðugleiki og óréttlæti eru andstæður friðar. Berjast verður gegn þessum með öllum ráðum, segir handhafi friðarverðlauna Nóbels.
Karman hvatti ungt fólk sem kom að hlýða á hana á ráðstefnunni í morgun til þess að berjast fyrir lýðræði og öðru frelsi til að rækta eigin drauma, svo sem að koma á betri heimi fyrir alla. Sérstaklega í samfélögum þar sem einræðisherrar eru við völd.
Ykkar er valdið til þess að láta drauma ykkar rætast, voru ráðleggingar hennar til ungra námsmanna. „Hafið trú á ykkur sjálfum. Með því getið náð því fram sem þið viljið,“ segir hún.
Hún ráðlagði þeim að taka þátt í stjórnmálastarfi með þekkinguna að vopni. „Orð ykkar eru sterkari en ofbeldi,“ segir Karman og bætti við; „Leiðið land ykkar til framfara.“
Tawakkol Karman fjallaði um ástandið í Jemen í fyrirlestri sínum. Hún segir að heimurinn hafi lokað augunum fyrir ástandinu þar. Landi þar sem hungur og farsóttir hrjá milljónir. Í meira en tvö ár hefur geisað borgarastyrjöld í landinu þar sem þjóðin skiptist í tvær fylkingar. Önnur styður, líkt og alþjóðasamfélagið og hernaðarbandalag undir forystu Sádi-Arabíu, Abd-Rabbu Mansour Hadi.
Hin fylkingin, vopnuð samtök Húta og eru kennd við stofnanda sinn, klerkinn Hussein al-Houthi, njóta stuðnings Írana. Hútar hófu uppreisn árið 2004 gegn ríkisstjórn landsins sem var aðallega skipuð súnní-múslímum. Uppreisnarmennirnir beittu skæruhernaði með hléum þar til borgarastríð blossaði upp fyrir rúmum tveimur árum.
Hútar hafa notið stuðnings klerkastjórnarinnar í Íran. Þeir leystu þing Jemen upp og stofnuðu byltingarráð í byrjun ársins 2015. Forseti landsins, Mansur Hadi, flúði frá höfuðborginni Sanaa til hafnarborgarinnar Aden og óskaði eftir aðstoð stjórnvalda í Sádi-Arabíu. Þau hófu hernað gegn uppreisnarmönnunum með stuðningi fleiri arabalanda þar sem súnní-múslímar eru í meirihluta.
Karman segir að íbúar þessa gleymda lands þjáist í eigin landi þar sem bæði hungursneyð og kólera geisa. Fólk hefur ekki fengið greidd laun mánuðum saman, ekkert rafmagn né rennandi vatn er í boði. Höfuðborginni er skipt upp eftir stríðandi fylkingum og almennir borgarar eru þeir sem þjást.
Talið er að um 21 milljón Jemena þurfi á neyðaraðstoð að halda. Það eru um 80% landsmanna. Umsátur hefur ríkt í þrjú ár og fólk hefur ekki aðgang að nauðsynjum.
Í síðasta mánuði birti mannréttindaráð Sameinuðu þjóðanna nýja skýrslu um ástandið í Jemen og Alþjóðaheilbrigðisstofnunin (WHO) hvatti stjórnvöld í Jemen til þess að samþykkja bólusetningarátak gegn kóleru. Óttast er að fyrir árslok geti um ein milljón íbúa Jemen verið smituð af kóleru.
„Mannréttindabrot halda áfram án afláts í Jemen, auk alvarlegra brota á alþjóðlegum mannúðarlögum. Óbreyttir borgarar eru fórnarlömb „hamfara af mannavöldum,“ að því er fram kemur í nýrri mannréttindaskýrslu Sameinuðu þjóðanna sem kom út í dag, 5. september.
Að minnsta kosti 5.144 óbreyttir borgarar hafa týnt lífi og 8.749 særst frá því átök brutust út á nýjan leik í Jemen fyrir þremur árum. 1.184 börn hafa dáið og 1.541 særst. Loftárásir bandalags undir forystu Sádi-Arabíu hafa grandað flestum, jafnt börnum sem öðrum sem týnt hafa lífi. Auk árása á markaðstorg, sjúkrahús, skóla, íbúðahverfi og borgaraleg mannvirki hafa undanfarið ár verið gerðar loftárásir á jarðarfarir og lítil ferðaskip. Zeid Ra’ad Al Hussein, mannréttindastjóri Sameinuðu þjóðanna, segir brýnt að skipa óháða, alþjóðlega nefnd til að rannsaka átökin í Jemen.
„Það er til skammar hversu alþjóðasamfélagið hefur verið ófúst til að krefjast réttlætis fyrir hönd fórnarlamba átakanna í Jemen og það hefur að mörgu leyti stuðlað að áframhaldandi hryllingi,“ segir Zeid.