Velta fyrir sér að „hengja upp skíthælana“

Allt of mörg fyrirtæki umgangast starfsmenn sína með óásættanlegum hætti, …
Allt of mörg fyrirtæki umgangast starfsmenn sína með óásættanlegum hætti, að sögn Halldórs. mbl.is/Rax

Fjölgun tilfella þar sem brotið er á vinnuverndarlöggjöf og kjarasamningum hefur haldist í hendur við þann uppgang átt hefur sér stað í íslensku samfélagi síðustu misseri. Á þetta sérstaklega við í bygginga- og mannvirkjagerð þar sem þeim fyrirtækjum fjölgar jafnt og þétt sem brjóta á réttindum starfsfólks með víðtækum hætti. Í langflestum tilfellum er um að ræða erlent vinnuafl sem brotið er á.

Mikil fjölgun vinnuslysa í þeim hópi er einnig vísbending um að víða sé pottur brotinn. Þó er talið að um þriðjungur vinnuslysa séu ekki tilkynnt til Vinnueftirlitsins. Þá hefur mbl.is heimildir fyrir því að fyrirtæki fljúgi starfsmönnum jafnvel af landi brott eftir vinnuslys til að koma í veg fyrir að þau séu tilkynnt.

Í viðskiptamódelinu að brjóta reglur

Fyrirtæki sem brjóta á kjarasamningum og réttindum starfsfólks eru gjarnan þau sömu og brjóta lög um vinnuvernd til dæmis með því að tilkynna ekki um stærri verk sem ráðist er í, gera ekki heilbrigðis- og öryggismat fyrir vinnustaðinn og hafa ekki til staðar samræmingaraðila.

Björn Þór Rögnvaldsson, lögfræðingur hjá Vinnueftirlitinu, sagði í samtali við mbl.is fyrr í vikunni að heimurinn í þessum bransa væri orðinn harðari. „Við erum byrjuð að eiga við frek­ar erfið fyr­ir­tæki þar sem um er að ræða vís­vit­andi brot­a­starf­semi. Það má segja að það sé í viðskipta­mód­el­inu að fara ekki eft­ir regl­un­um,“ sagði Björn meðal annars.

Vinnueftirlitið er nú farið að taka harðar á málum sem tengjast brotum á vinnuverndarlöggjöfinni. Tekin hefur verið upp ný upplýsingastefna sem felur meðal annars í sér að birta upplýsingar um fyrirtæki sem brjóta af sér á heimasíðu eftirlitsins. Til að mynda þegar bann er sett við vinnu. Þarf Vinnueftirlitið að grípa til slíkra þvingunaraðgerða yfir hundrað sinnum á ári, en árið 2015 var sú þvingunaraðgerð notuð í 132 tilfellum. Allt frá því að banna vinnu við ákveðna vél, upp í að banna vinnu á heilum vinnustað. Langalgengast er að slíkum þvingunaraðgerðum sé beitt í byggingarvinnu og í mannvirkjagerð.

Níðast á starfsfólkinu og drýgja tekjurnar

„Við getum fullyrt að, sérstaklega í bygginga- og mannvirkjagerð, þá eru alltof mörg fyrirtæki sem eru að umgangast sína starfsmenn með óásættanlegum hætti. Það fylgist mjög gjarnan að ef eitt er ekki í lagi, þá er annað ekki heldur í lagi,“ segir Halldór Grönvold, aðstoðarframkvæmdastjóri ASÍ.

„Ef starfsmönnum er sýnd vanvirðing hvað varðar öryggis- og aðbúnaðarmál þá er sú vanvirðing gjarnan líka í sýnd öðrum aðbúnaðarmálum, sem lýtur að launakjörum og fleiru. Því miður erum við að sjá alltof mörg dæmi um þetta.“

Halldór segir mörg af þeim verri brotum sem hann hafi séð tengist starfsmannaleigum. Með vaxandi fjölda þeirra fyrirtækja sem nýta sér þjónustu starfsmannaleiga hefur ASÍ verði að merkja fleiri dæmi um alvarleg brot á kjörum og öðrum starfsréttindum.

„Það er bæði verið að greiða mönnum lakari laun en þeim ber samkvæmt kjarasamningum svo er verið að greiða prýðisgóðum fagmönnum verkamannalaun og það er líka undirboð á vinnumarkaði. Svo sjáum við í vaxandi mæli að það verið að drýgja enn frekar tekjurnar og níðast á starfsmönnum til dæmis með því að leigja þeim húsnæði á algjöru okurverði. Viðskiptamódelið er að þróast yfir í það. Bæði er verið að hafa tekjurnar af vinnunni og að selja starfsmönnunum allskonar þjónustu, eins og að láta þá borga fyrir flutning á milli húsnæðis og vinnustaðar og fleira. Það er nýtt.“

Fólk sett í ómögulegar aðstæður

Halldór bendir á að stærsti hluti þess erlenda vinnuafls sem starfi í byggingariðnaði, séu menn sem koma frá Austur-Evrópu. Hingað til hafi Pólverjar verið fjölmennastir en hópurinn er að breytast. „Menn eru að færa sig enn austar í Evrópu eins og til Króatíu, Rúmeníu og Búlgaríu þar sem kjör og aðbúnaður eru ennþá lakari. Vandinn er að þetta fólk er sett í einhverjar aðstæður sem eru ómögulegar en eru samt kannski skárri en það sem bíður þeirra heima fyrir.“

ASÍ hefur ekki tekið ákvörðun um það hvort nöfn fyrirtækja verði birt sem þeir þurfa að eiga við og eru að brjóta á sínu starfsfólki. Halldór segir það hins vegar vera í umræðunni. „Við höfum verið að velta því fyrir okkur hvort við eigum að segja frá góðu fyrirtækjunum eða hengja upp skíthælana. Við erum að velta fyrir okkur hvoru tveggja.“

Halldór segir að vanda verði vel til verka þegar slíkar upplýsingar eru birtar, enda megi ekki gera stór mistök í þeim efnum. „Við erum samt með dæmi sem við getum sannarlega farið út með án þess að það þurfi að hafa af því nokkrar áhyggjur.“

Kalla eftir ítarlegri upplýsingum en áður

Það 19. september síðastliðinn hóf Samiðn, samband iðnfélaga, skipulagt átak sem felst í að fara í heimsóknir á vinnustaði í mannvirkjagerð og kalla eftir ítarlegri upplýsingum en áður hefur verið gert. „Við erum að gera þetta dálítið öðruvísi en hefur verið gert fram að þessu. Vinnustaðaeftirlitið hefur falist í því að tékka á skráningu og slíku, sem er gott út af fyrir sig, en núna tökum við annað skref í viðbót og óskum eftir upplýsingum um launakjör og réttindi. Þá förum við til stjórnenda,“ sagði Þorbörn Guðmundsson, framkvæmdastjóri Samiðnar í samtali við mbl.is í vikunni.

Tíu fyrirtæki hafa verið heimsótt fram að þessu, en á bak við þau er mikill fjöldi starfsmanna. Þorbjörn segir ýmislegt hafa komið í ljós í þessum eftirlitsferðum, en svo virðist vera að stærri fyrirtæki reyni að hafa hlutina í lagi. Það er hans tilfinning að stærri fyrirtæki hafi meiri skilning á því að byggja upp stabílan starfsmannahóp.

mbl.is
Fleira áhugavert
Fleira áhugavert