Meiri þörf á góðri blaðamennsku

„Starf evrópskra blaðamanna verður sífellt hættulegra,“ segir Mogens Blicher Bjerregård, forseti Evrópusambands blaðamanna, European Federation of Journalists, en hann er um þessar mundir á Íslandi ásamt formönnum annarra blaðamannafélaga á Norðurlöndunum. Bjerregård er frá Danmörku og hefur starfað sem blaðamaður frá árinu 1984 en hann var formaður danska blaðamannafélagsins á árunum 1999-2015.

Hann segir aðspurður að blaðamenn í Evrópu séu ekki undanþegnir þeim ógnum sem kollegar þeirra í öðrum heimsálfum glími við. „Það var til dæmis áfall fyrir okkur þegar Daphne Caruana Galizia var myrt með bílsprengju á Möltu í fyrra. Það gerðist innan landamæra Evrópusambandsins. Það var líka áfall þegar Ján Kuciak var myrtur fyrr á þessu ári í Slóvakíu ásamt unnustu sinni.“ Bjerregård nefnir einnig að dæmi séu um að blaðamönnum, sem starfi þvert á landamæri við rannsóknarblaðamennsku, hafi verið hótað.

„Þetta sýnir okkur mikilvægi þess að þróa einhvers konar leiðir til þess að efla öryggi blaðamanna, einhvers konar aðgerðaáætlun sem hægt sé grípa til þegar blaðamönnum er ógnað.“ Bjerregård játar að einhverjir kunni að spyrja hvort slíkra úrræða sé virkilega þörf á Norðurlöndunum, en bendir á að þar hafi færst í aukana að blaðamönnum sé hótað. „Við sjáum til dæmis mun meiri hatursorðræðu á netinu og áreitni, sérstaklega gagnvart kvenkyns blaðamönnum. Hvernig tekstu á við slíkt?“

Bjerregård segir að margir blaðamenn láti sem hótanir af þessu tagi sé bara eðlilegur hluti starfsins en sér þyki mikilvægt að hótanir á netinu séu meðhöndlaðar á sama hátt og aðrar hótanir. „Það er því ný staða komin upp í Evrópu og við verðum að finna leiðir til þess að gera starfið öruggt og tryggja gott starfsumhverfi.“

Þarf að takast á við falsfréttir

Fjölmiðlar hafa á síðustu árum mátt þola ýmsa ágjöf og jafnvel virtir miðlar verið sakaðir um að dreifa svokölluðum „falsfréttum“. Aðspurður hvernig fjölmiðlar geti á ný áunnið sér traust fólks sem lítur pressuna slíku hornauga segir Bjerregård að það fyrsta sem hann myndi vilja gera væri að hætta að nota hugtakið „falsfréttir“ á þann veg sem verið hefur gert.

„Þetta er orðræða sem hefur verið þróuð áfram af stjórnmálamönnum eins og Trump Bandaríkjaforseta og þeir nota hugtakið þannig að það er komið óravegu frá því sem það var upphaflega um.“ Bjerregård segir að það mætti byrja á að kalla hlutina sínum réttu nöfnum. „Þegar þú ert að tala um falsfréttir, þá ertu að tala um áróður, lygar og rangar upplýsingar, sem dreift er vísvitandi.“

Bjerregård nefnir að hann hafi sjálfur komið að gerð bæklings fyrir norrænu ráðherranefndina um leiðir til þess að sporna við slíkum rangfregnum. „Mitt fyrsta ráð væri að fólk ætti að hampa hágæðablaðamennsku og reyna að tryggja að hvert land búi við fjölbreytta fjölmiðlaflóru með frjálsum og óháðum miðlum,“ segir Bjerregård.

„Þegar þú ert að tala um falsfréttir, þá ertu að tala um áróður, lygar og rangar upplýsingar, sem dreift er vísvitandi,“ segir Mogens Blicher Bjerregård. mbl.is/Valli

Hann segir að það þurfi einnig að leggja meiri áherslu á svonefnt „fjölmiðlalæsi“, þannig að almenningur fái færni til þess að greina á milli áróðurs og blaðamennsku.

Bjerregård telur þó ekki réttu leiðina að reyna að sporna við útbreiðslu falsfrétta með lagasetningu eða reglugerðafargani heldur ættu óháð fjölmiðlaráð á vegum fjölmiðlanna sjálfra að sinna eftirlitshlutverki með þeim. Það sé leiðin sem farin hafi verið í Noregi og hún hafi reynst mjög vel þar.

Prentmiðlar ekki á útleið

Talið berst að stöðu prentmiðla á upplýsingaöld, en segja má að andláti prentmáls hafi verið spáð á hverju einasta ári síðustu tuttugu árin eða svo. Bjerregård segist ekki hafa áhyggjur af stöðu þeirra til lengri tíma. „Ég er mjög bjartsýnn á framtíð blaðamennskunnar, kannski er það óvænt, en það er svo mikil þörf á góðri blaðamennsku, meiri en nokkru sinni fyrr. Málið snýst um að finna rétt rekstrarform og margir fjölmiðlar dafna vel í nýju formi.“ Slík tilraunastarfsemi fari nú fram víða og skili oft góðum árangri.

„Einhverjir sögðu að dagblöðin myndu leggja upp laupana fyrir mörgum árum en ég held að það sé ómögulegt að segja fyrir um framtíðina. Kannski þurfa þeir að koma út á annan hátt, fækka prentdögum, sérhæfa sig meira eða þannig.“ Hann segir enga leið að sjá þá þróun fyrir. Blaðamenn þurfi hins vegar að vera tilbúnir til að starfa jafnvel á mismunandi miðlum á sama tíma, hvort sem þeir eru á netinu eða ekki.

„Ein áskorunin sem ég sé snýst um staðbundna blaðamennsku. Við sjáum mikið ákall um rannsóknarblaðamennsku og alþjóðlega blaðamennsku og margt af því hefur verið framúrskarandi,“ segir Bjerregård og nefnir til dæmis uppljóstranirnar um Panamaskjölin, sem hafi jafnvel verið fyrirmynd um hvernig slík vinna geti orðið í framtíðinni.

„Á sama tíma höfum við ekki verið meðvituð um að staðbundin blaðamennska hefur farið halloka. Í mörgum löndum Austur-Evrópu hafa staðarblöðin kannski verið tekin yfir af ólígörkum eða stjórnmálamönnum og blöðin verða háðari því sem þeir vilja segja eða fara jafnvel að flytja áróður. Við þurfum að fylgjast vel með þessari þróun.“

Bjerregård nefnir Bandaríkin í þessu samhengi, þar sem ástandið sé mjög forvitnilegt, sér í lagi í ljósi þess að Bandaríkjaforseti eigi í slag við stóru alþjóðlegu fjölmiðlana. Rannsóknir spyrji því hvaðan Bandaríkjamenn fái fréttirnar sínar og margir þeirra fá þær frá staðarfjölmiðlinum sínum. „Ef þær fregnir eru að verða minna áreiðanlegar vegna þrýstings frá stjórnmálamönnum eða öðrum hagsmunaaðilum gæti það valdið miklum skaða og það þarf að gæta að því.“