Erlent | mbl | 21.4.2021 | 7:25 | Uppfært 12:06

Aftökur í 18 löndum

Amnesty International berst gegn dauðarefsingum. AFP

Samkvæmt árlegri skýrslu Amnesty International um dauðarefsingar kom kórónuveirufaraldurinn ekki í veg fyrir aftökur í 18 löndum árið 2020. Þrátt fyrir fækkun á heimsvísu voru nokkur lönd sem fjölguðu jafnvel aftökum. Þetta kemur fram í fréttatilkynningu frá Amnesty International á Íslandi.

Í Egyptalandi voru aftökurnar þrefalt fleiri í fyrra en árið á undan og kínversk yfirvöld boðuðu að dauðrefsingum yrði beitt gegn brotum á sóttvarnareglum. Vitað er um einn karlmann sem var dæmdur til dauða og tekinn af lífi í kjölfarið vegna þessa þar í landi.

Ríkisstjórn þáverandi forseta Bandaríkjanna, Donalds Trumps, hóf á ný aftökur á föngum í fangelsum á vegum alríkisins eftir 17 ára hlé og tók af lífi tíu einstaklinga á innan við hálfu ári. Indland, Óman, Katar og Taívan hófu einnig aftökur á ný samkvæmt því sem kemur fram í fréttatilkynningu.

Agnès Callamard, aðalframkvæmdastjóri Amnesty International. AFP

„Dauðarefsingin er grimmileg refsing og aftökur í miðjum heimsfaraldri sýna enn frekar hversu grimmileg hún er. Að berjast gegn aftöku er erfitt á venjulegum tímum en fangar á dauðadeild áttu erfitt með að fá lögfræðilega aðstoð á staðnum og þeir lögfræðingar sem voru tilbúnir til þess þurftu óhjákvæmilega að setja heilsu sína í hættu. Beiting dauðarefsingarinnar við þessar aðstæður er einstaklega svívirðileg árás á mannréttindi,“ segir Agnès Callamard, aðalframkvæmdastjóri Amnesty International, í fréttatilkynningunni.

Þar segir jafnframt að takmarkanir í kórónuveirufaraldrinum skerti lögfræðilega aðstoð og réttinn til sanngjarnra réttarhalda í nokkrum löndum, þar á meðal í Bandaríkjunum þar sem verjendur sögðust ekki geta unnið mikilvæga rannsóknarvinnu eða hitt skjólstæðinga sína í eigin persónu.

Kína er undanskilið í tölum Amnesty International um fjölda aftaka á heimsvísu þar sem fjölda aftaka og dauðadóma er haldið leyndum á þeim forsendum að upplýsingarnar séu ríkisleyndarmál.

Kína trónir þó enn og aftur á toppnum með flestar aftökur í heiminum þar sem áætlað er að þær séu í þúsundatali. Næst á eftir koma Íran, Egyptaland, Írak og Sádi-Arabía en í þessum fjórum löndum voru 88% af öllum staðfestum aftökum í heiminum árið 2020.

Að minnsta kosti 23 fangar sem voru teknir af lífi í Egyptalandi voru dæmdir til dauða fyrir pólitískt ofbeldi í kjölfar verulegra ósanngjarnra réttarhalda og þvingaðra „játninga“ auk annarra mannréttindabrota. Flestar aftökur fóru fram í október og nóvember þegar egypsk stjórnvöld tóku af lífi að minnsta kosti 57 einstaklinga, 53 karlmenn og fjórar konur.

Í Íran hefur fjöldi aftaka farið lækkandi á milli ára þó að dauðarefsingunni sé beitt í auknum mæli sem pólitísku vopni gegn gagnrýnendum ríkisstjórnarinnar, mótmælendum og minnihlutahópum þrátt fyrir að það brjóti gegn alþjóðlegum lögum.

Samkvæmt alþjóðalögum og stöðlum er bannað að beita dauðarefsingunni fyrir glæpi sem tengjast ekki morði af yfirlögðu ráði. Enn og aftur var brotið gegn þessum alþjóðalögum í Asíu og á Kyrrahafssvæðinu að því er segir í tilkynningunni. Dauðarefsingunni var beitt fyrir brot í tengslum við vímuefni í Kína, Indónesíu, Laos, Malasíu, Singapúr, Sri Lanka, Taílandi og Víetnam. Fyrir spillingu í Kína og Víetnam og fyrir guðlast í Pakistan.

Bandaríkin voru eina landið í Norður- og Suður-Ameríku þar sem aftökur fóru fram árið 2020. „Árið 2020 fóru fram að minnsta kosti 483 aftökur í heiminum (fyrir utan lönd sem telja þessar upplýsingar vera ríkisleyndarmál eða skortur er á upplýsingum, í Kína, Norður-Kóreu, Sýrlandi og Víetnam).

Þetta er minnsti fjöldi aftaka sem skráður hefur verið af Amnesty International í áratug. Þetta er 26% fækkun frá árinu 2019 og 70% fækkun frá árinu 2015 þegar fjöldinn var með hæsta móti, samtals 1.634 aftökur.

Samkvæmt skýrslu Amnesty International má rekja fækkunina til fækkunar aftaka í nokkrum löndum og frestunar á aftökum vegna kórónuveirufaraldursins,“ segir í tilkynningu.

Í Sádi-Arabíu fækkaði aftökum um 85%, úr 184 árið 2019 niður í 27 árið 2020. Í Írak fækkaði þeim um rúman helming en þær voru 100 árið 2019 og 45 árið 2020. Engar aftökur fóru fram í Barein, Hvíta-Rússlandi, Japan, Pakistan, Singapúr og Súdan eins og árið 2019.

Dauðadómum, sem voru 1.477 talsins árið 2020, fækkaði um 36% á heimsvísu frá árinu 2019. Fækkun var í 30 af 54 löndum sem vitað er að hafa kveðið upp dauðadóma á árinu 2020. Það virðist tengjast töfum á málsmeðferð í tengslum við kórónuveirufaraldurinn.

Þó voru nokkrar undantekningar þar á. Í Indónesíu fjölgaði dauðadómum um 46% á milli ára, úr 80 í 117. Í Sambíu voru kveðnir upp 119 dauðadómar sem voru 18 fleiri en árið á undan og mesti fjöldinn í Afríku sunnan Sahara.

„Í apríl 2021 hafa 108 lönd afnumið dauðarefsinguna fyrir alla glæpi og 144 lönd hafa afnumið hana í lögum eða framkvæmd. Í Tsjad og Colorado-ríki í Bandaríkjunum var dauðarefsingin afnumin á árinu 2020. Kasakstan skuldbatt sig einnig til að afnema dauðarefsinguna og Barbados afnam endanlega lögboðna dauðarefsingu.

Þrátt fyrir að sumar ríkisstjórnir héldu áfram að beita dauðarefsingunni var heildarmyndin fyrir 2020 jákvæð. Tsjad afnam dauðarefsinguna ásamt Colorado-ríki og fjölda aftaka fer fækkandi. Heimsbyggðin er enn nær því að þessi grimmilega, ómannúðlega og niðurlægjandi refsing heyri sögunni til,“ segir Agnès Callamard í fréttatilkynningunni.