Ljóslaust í rúma fimm tíma á dag

Götuljósin í flestum sveitarfélögunum á höfuðborgarsvæðinu slokkna nánast samtímis á morgnana og ljóma að nýju upp götur, stíga og torg á svipuðum tíma síðdegis. Þó sker Reykjavík sig nokkuð úr því þar í borg er stuðst við annað birtustig, hið sama og víða er gert í öðrum norrænum borgum. Svipaða sögu er að segja frá Hafnarfirði. Kostnaður við lýsinguna hleypur á tugum milljóna króna á ári hjá hverju sveitarfélagi en nú er hafin innreið LED-lampanna sem mun spara bæði orku og peninga er yfir lýkur.

Íslendingum er tíðrætt um svartasta skammdegið og vísa þá til mánaðanna desember og janúar. Og nú, þegar snjórinn lætur bíða eftir sér og nokkuð þungskýjað er, virðist myrkrið enn þykkara og svartara en ella. Því verða viðbrigðin frá upplýstum morgnunum töluverð er slökkt er á götulýsingunni. Þótt allt of ýkt sé að segja að fólk sjái vart handa sinna skil við slíkar aðstæður er eðlilegt að spyrja: Loga ljósin of stutt nú þegar náttúruleg birta er sérlega lítil af framantöldum ástæðum?

Gangandi vegfarendur á ferðinni í morgun. mbl.is/​Hari

Munar um 16-18 mínútum

En áður en þeirri spurningu er svarað skal fara yfir staðreyndir málsins: Hvenær slokkna ljósin í bæjum og borg og hvenær kvikna þau aftur? Og hvað er það sem stýrir þessu?

Ljós bíla lýsa upp Miklubraut í þungbúnu skammdegi. mbl.is/Ernir Eyjólfsson

Það er skemmst frá því að segja að í fjórum sveitarfélögum á höfuðborgarsvæðinu utan Reykjavíkur, sem öll fá þjónustu frá Veitum, slokknuðu götuljósin klukkan 10.39 á miðvikudag, 12. desember, og kviknuðu aftur kl. 16.08 síðdegis. Í Reykjavík loguðu ljósin um tíu mínútum skemur eða til kl. 10.29. Í Hafnarfirði loguðu þau til 10.45. Ljósin kviknuðu svo aftur í Reykjavík og Hafnarfirði á bilinu kl. 16.14-16.16, um 6-8 mínútum síðar en annars staðar á höfuðborgarsvæðinu. Ljós á götustígum sveitarfélaganna loga svo jafnlengi.

Þannig að samantekið loguðu ljósin í Reykjavík 16-18 mínútum skemur þennan viðmiðunardag, 12. desember, en í Mosfellsbæ, Garðabæ, Kópavogi og á Seltjarnarnesi. Í Hafnarfirði logaði lengst á ljósunum fram eftir morgni, um sex mínútum lengur en í hinum bæjarfélögunum fjórum og sextán mínútum lengur en í Reykjavík.  

Birtan ræður för

Skýringin á þessum mun felst í því birtustigi sem miðað er við. Í sveitarfélögunum eru birtumælar sem mæla dagsbirtuna hverju sinni og er þar stuðst við mælieininguna lúx. Hvort birtan fari undir eða yfir ákveðið viðmið stýrir því hvenær kviknar og slokknar sjálfvirkt á götulýsingunni. Í Reykjavík, svo dæmi sé tekið, er birtumælirinn á þaki húss Orkuveitunnar.

Í fjórum sveitarfélögunum utan Reykjavíkur er miðað við 50 lúx, fari birtan undir það kviknar á ljósunum. Í Reykjavík og Hafnarfirði er hins vegar miðað við 20 lúx. Og í þessu felst munurinn sem gerir það að verkum að ljósin í borginni loga nokkrum mínútum skemur á hverjum sólarhring en í sveitarfélögunum fjórum. Hvað Hafnarfjörð varðar bendir þjónustuaðilinn HS Veitur á að ekki kvikni á öllum lömpum bæjarins samtímis og því sé meðalbirtustig líklega nær 25-30 lúx en 20.

Loga lengur þegar börn á ferð 

Sögulegar skýringar liggja m.a. að baki því við hvaða birtustig er miðað í Reykjavík.  Árið 2009 voru viðmiðunargildin færð úr 50 lúx í 20. Samkvæmt upplýsingum frá umhverfissviði borgarinnar eru það sömu viðmið og notuð eru t.d. í Noregi, víðar á Norðurlöndunum og í Evrópu.

Það skiptir vissulega máli að hafa snjóinn. Þá birtir til þó að götuljósin logi þá skemur. mbl.is/Ómar Óskarsson

Þess ber þó að geta að tvisvar á ári, í október og frá miðjum febrúar fram í miðjan marsmánuð ár hvert, er ekki slökkt á götulýsingunni þó að birtan fari undir 20 lúx. Er þetta gert vegna skólabarna. Þá loga allar jólaskreytingar á vegum borgarinnar allan sólarhringinn. Rætt hefur verið um að miða aftur við 50 lúx en niðurstaðan verið sú að halda sig áfram við 20 lúx. Það samræmist m.a. umhverfisstefnu borgarinnar betur.

Í Kópavogi er heldur ekki stefnt að því að lengja þann tíma sem ljósin loga og bendir upplýsingafulltrúinn á að þegar enginn snjór er á jörðu, eins og nú er, logi ljósin lengur en ella því þegar hann hylji grund þá verður af honum endurvarp sem eykur birtustigið. Sömu sögu er að segja úr Garðabæ, þar stendur ekki til að breyta viðmiðunum sem stýra ljósunum.

LED-byltingin hafin

Öll sveitarfélögin stefna á eða hafa þegar hafið innleiðingu svokallaðra LED-ljósa í stað kvikasilfurspera. Slíkt er raunar óumflýjanlegt  því árið 2015 var framleiðsla og sala kvikasilfurpera bönnuð.

Sigurður Hafliðason, forstöðumaður áhaldahúss í Garðabæ, segir að markmiðið til lengri tíma litið sé að spara en þar sem verkefnið sé kostnaðarsamt verði unnið að því í áföngum. Sigríður Tómasdóttir, upplýsingafulltrúi í Kópavogsbæjar, bendir á að LED-lamparnir noti minni orku og gefi frá sér betri lýsingu sem hægt sé að stjórna betur. „Birtan frá sumum þessara lampa dempast á miðnætti sem er viðleitni til að draga úr ljósmengun og minnka orkukostnað. Þessi miðnæturdempun hefur almennt mælst vel fyrir í nágrannasveitarfélögunum.“

Er myrkrið hellist yfir þurfa allir að fara varlega í umferðinni. mbl.is/Golli

Þannig er því m.a. farið í Reykjavík þar sem innleiðing LED-lampanna er þegar hafin og mun standa  næstu 3-5 árin. „Með tilkomu LED-lampa er hægt að spara allt að 90% orku með viðeigandi stýringum án þess að ganga á ljósgæðin,“ segir í svörum umhverfissviðs borgarinnar. Það munar sum sé um minna. Þá er bent á að viðhald slíkra lampa er mun minna, í þeim þarf ekki að skipta um perur og gert er ráð fyrir að þeir endist í 20-25 ár.

Dregið úr birtu að næturlagi

Þegar er búið að setja upp 617 LED-lampa á vegum umhverfis- og skipulagssviðsins. Allir eru þeir þannig útbúnir að afl þeirra er minnkað um 50% í nokkra tíma á hverri nóttu. Er stillingin forrituð í lampana og er gert ráð fyrir því að hægt verði að stýra hverjum lampa fyrir sig.

Samhliða LED-væðingunni er unnið að ljósvistarskipulagi fyrir Reykjavík sem tekur meðal annars á ljósgæðum, lýsingarflokkun gatna og göngustíga, gönguleiðum barna í skóla, lýsingu kennileita, snjallstýringum og fleira.  Gert er ráð fyrir að ljósvistarskipulag verði gefið út og samþykkt á næsta ári.

Og enn ætlar snjórinn að láta bíða eftir sér á suðurhelmingi landsins og þar með á höfuðborgarsvæðinu. Þá styttist í vetrarsólstöður og því útlit fyrir að ljósin munu loga í enn lengri tíma  á hverjum sólarhring næstu dagana.

• Blogga um frétt