Unnið við tölvur síðan orðið tölva varð til

Örn S. Kaldalóns hefur unnið við tölvur síðan um það leyti sem tölvur komu fyrst til Íslands. Eitt af stærstu afrekum Arnar á ferlinum var vinna hans við að koma íslenskum stöfum inn í tölvukerfi IBM, sem er enn í notkun á Íslandi í öllum miðlungs- og stórtölvum IBM. Hann er nú sestur í helgan stein en þegar horft er um öxl hafa orðið ótrúlegar breytingar á ferlinum.

„Það er oft talað um að Biblían sé um 5 mb að stærð á tölvuformi. Það er jafn stórt og diskurinn á fyrstu tölvunni sem ég kenndi á, 5 megabæt. Hún var á stærð við skrifborð,‟ segir Örn um fyrstu System/32 tölvurnar.

Fyrstu vélarnar unnu út frá gataspjöldum og voru svokallaðar skýrslugerðarvélar. Ljósmynd/Aðsend

Færslur gerðar með því að gata spjöld

„Fyrstu vélarnar sem ég vann við voru svokallaðar skýrslugerðarvélar. Þær unnu út frá gataspjöldum og eru forverar þeirra tölva sem við þekkjum í dag. Færslurnar voru búnar til í göturum sem götuðu spjöld. Hvert spjald hafði þá 80 stafi og til að fá gagn af því, varð að raða spjöldunum. Við vorum með raðara og samraðara í það. Svo var allt sett í stóra vél sem las spjöldin og prentaði út.‟

Örn vann við að forrita þessar tölvur hjá Ottó A. Michelsen. Þegar Ottó var fenginn til að stýra IBM á Íslandi fylgdi Örn með og fór að vinna við tölvur sem komast nær því sem við þekkjum í dag. IBM var á þeim tíma langstærsta fyrirtækið í heiminum á sviði tölvutækni. Þegar IBM lokaði sínum dyrum hér á landi tók Nýherji við keflinu og umboði fyrir IBM-tölvur. Mörgum árum síðar breyttist Nýherji í Origo.

„Fyrsta tölvan sem kom til Íslands hét IBM 1401 og var fyrsta tölvan sem ég lærði að forrita. Hún var með innra minni upp á 4 kílóbæti. Nú er ég með úr á hendinni sem eru 4 gígabæti, milljón sinnum stærra heldur en minnið sem var á fyrstu tölvunni. Sú var á stærð við nokkra stóra skápa, með spjaldalesara, gatara og prentara tengda við," segir Örn en fyrsta tölvan, IBM 1401, kom til landsins árið 1964, ári áður en orðið tölva var búið til.

Fyrsta tölvan sem kom til Íslands hét IBM 1401. Ljósmynd/Aðsend

Netið stærsta byltingin

„Tölvurnar hafa skroppið svo mikið saman. Tölva sem tók heila stofu áður getur tekið tiltölulega lítið pláss á borði í dag. Hraðinn er svo margfalt meiri, gagnageymslan svo miklu stærri og ódýrari. Tölvan getur afkastað ótrúlega miklu,‟ segir Örn um stærstu breytingarnar á ferlinum.

„Mesta byltingin er þó netið. Það sá maður ekki fyrir. Þar er hægt að samtengja alla hugsanlega hluti. Eldavélin, ísskápurinn og allar græjur heimilisins eru tengdar við netið. Skilríki eru rafræn og miklu minni þörf fyrir pappír, sem er vissulega umhverfisvæn þróun. Það sást líklega best í Covid hvað það er mikil hagræðing fólgin í netinu. Stór hluti vinnumarkaðarins gat haldið áfram að sinna sinni vinnu, að heiman. Magnað að það skuli vera hægt, það er netinu að þakka.‟

Baráttan fyrir íslensku stöfunum

Eitt af stærstu afrekum Arnar á ferlinum var vinna hans við að koma íslenskum stöfum inn í tölvukerfi IBM, sem er enn í notkun á Íslandi í öllum miðlungs- og stórtölvum IBM.

„Þetta var stanslaus barátta á árunum 1980-1990, í áföngum,‟ segir Örn um það ferli að koma íslenskum stöfum inn í tölvukerfið. „Þegar ég var að vinna hjá IBM í Toronto í Kanada árin 1982-1983 bjó ég til stafatöflu. Ég tók saman tvær eldri töflur og sá til þess að íslensku stafirnir væru þarna inni. Og það tókst að fá þetta samþykkt. Hún heitir CECP 871 og er enn í notkun á Íslandi í öllum miðlungs- og stórtölvum frá IBM.‟

Í fljótu bragði virðist íslenska stafrófið mjög líkt hinu enska, sem var málið sem tölvurnar byggðu á. Þegar nánar er að gáð er það mun stærra og telur 36 stafi, á meðan það enska telur 26. Án allra aukastafanna, hvort sem þeir bera kommur eða eru einstakir eins og Þ og Ð, yrði íslenskt ritmál vissulega dapurt og áhrif þess á þróun málsins hefðu án efa orðið mikil.

Alþjóðlega staðlastofnunin, ISO, flokkar stafi í mengi. Íslenskan fékk á sínum tíma að fljóta með inn í fyrsta mengið, A1. „Ísland kom svo snemma inn í það að við fengum að vera inni í fyrsta menginu af stöfum. Íslenskan er nú í alþjóðlega staðlinum ISO 8859 en þetta er forsenda þess að íslenskan er auðnotuð í margs konar tölvuhugbúnaði.‟
Einhverju síðar gerðu Tyrkir margar tilraunir til að fá íslensku stöfunum skipt út fyrir þá tyrknesku að sögn Arnar sem bætir við að þeir hafi síður en svo hrifnir af því að íslenskan, sem hlutfallslega fáir tala og skrifa, væri mun aðgengilegri innan tölvukerfa en tyrkneskan.

Íslenskan örugg með sitt sæti

„Ég heyrði af því í gegnum samstarfsfólk mitt í Toronto og okkur tókst að bregðast við, svo íslenskan yrði áfram þarna í fyrsta flokki tungumála. Þetta hefði verið stórslys fyrir Ísland, að þurfa alltaf að biðja um íslensku stafina sérstaklega í hvert skiptið sem það kæmi nýr hugbúnaður. Það tókst að koma í veg fyrir þetta og íslenskan virðist örugg með sitt sæti," bætir hann við.

„Í framhaldi af þessu fer ég að hugsa um að íslenskan rati ekki bara inn í tölvur, heldur inn í skjái og prentara líka, sem voru framleiddir af öðrum fyrirtækjum. Ég þurfti að vinna á hinum og þessum tímum sólarhringsins til að vera í samband við fyrirtæki í löndum á borð við Japan. Ég þurfti að afla mér upplýsinga um það hvernig hægt væri að skrifa stafina með 5x7 punktaletri. Það var ótrúlega flókið að skrifa stórt Þ og lítið ð. Þverstrikin á Þ-inu eru fyrir ofan og neðan venjulegt miðstrik og ð-ið er í keng. Það kostaði talsverða yfirlegu að sjá til þess að þessir stafir kæmu rétt út á prenti. En það hafðist.‟

Örn hefur lagt mikið af mörkum á sínum starfsferli til þess að efla veg íslenskrar tungu í tölvu- og upplýsingatækni. Nú eru allir séríslensku stafirnir í hinum veigamikla alþjóðlega staðli ISO 8859 en sá staðall er forsenda þess að íslenskan sé auðnotuð í margs konar tölvubúnaði og tölvutækni.

• Blogga um frétt