Pistlar:

Ángel Gur­ría, framkvæmdastjóri OECD, kynnti skýrslu stofnunarinnar um efnahagsmál á Íslandi í síðustu viku. Óhætt er að segja að skýrslan hafi verið talsverð viðurkenning fyrir hagstjórn í landinu enda sá Gurría ástæðu til að klappa fjármálaráðherra á bakið við þetta tækifæri. Hann sagði þó að menn ættu ekki að njóta stundarinnar lengi, áfram væri verk að vinna. Þegar litið er til hagvaxtar, atvinnustigs og verðbólgu er ástandið nokkuð gott á Íslandi um þessar mundir. Margt bendir til þess að svo geti orðið áfram en framkvæmdastjóri OECD  varaði Íslendinga þó við og sagði stutt í að hér verði grískt ástand ef laun verði áfram hækkuð um tugi prósenta á skömmum tíma án þess að verðmæti vöru og þjónustu aukist að sama skapi. Hann benti á hið augljósa, aðrar þjóðir hafa reynt þetta og afleiðingarnar liggja fyrir. Hann sagði, þið eigið val um hvar þið endið, hvað ætlið þið að gera? Miklar launahækkanir leiða til verðbólgu, hærri vaxta, minni fjárfestinga og efnahagslífið staðnar og gefur eftir.

„Efnahagsbatinn á Íslandi er eftirtektarverður og viðsnúningurinn meiri og hraðari en í öðrum Evrópuríkjum eftir fjármálaáfallið.  Við teljum horfur almennt góðar, en hins vegar er ljóst að ekkert má gefa eftir. Ísland stendur enn frammi fyrir þeim áskorunum að tryggja sjálfbæran hagvöxt, sér í lagi að styrkja undirstöður efnahagslegs stöðugleika, festa í sessi árangurinn í ríkisfjármálum og efla framleiðnivöxt,“ sagði Gurría um skýrsluna. Gurría er hagfræðingur frá Mexíkó og hefur gengt starfi framkvæmdastjóra OECD síðan 2006.

Horfur góðar

Efna­hags- og fram­fara­stofn­un Evr­ópu (OECD) gef­ur út skýrsl­ur af þessu tagi á tveggja ári fresti. Niðurstaðan nú er að áskor­an­ir eru enn til staðar þó að ár­ang­ur hafi náðst og horf­ur í ís­lensk­um efna­hags­mál­um séu góðar. Stofn­un­in fagn­ar áform­um um að aflétta fjár­magns­höft­um en seg­ir að ný­gerðir kjara­samn­ing­ar krefj­ist auk­ins aðhalds til að tryggja ár­ang­ur áfram.

Bent er á að verðbólga hafi minnkað, er­lend staða þjóðarbús­ins batnað, op­in­ber­ar skuld­ir lækkað, at­vinnu­leysi minnkað og færri fjöl­skyld­ur búi við fjár­hagserfiðleika. Allt þetta vita þeir sem fylgjast með fréttum á Íslandi. Áætl­un um af­nám fjár­magns­hafta er fagnað en hvatt er til var­færni við los­un­ina sem raski ekki efna­hags­leg­um stöðug­leika.

OECD seg­ir mikl­ar launa­hækk­an­ir sem ákveðnar voru í ný­leg­um kjara­samn­ing­um langt um­fram fram­leiðniaukn­ingu og verðbólgu­mark­mið og þær munu krefjast aðhalds í pen­inga­mál­um sem dragi úr hag­vexti. Jöfnuður hafi náðst í rík­is­fjár­mál­um og op­in­ber­ar skuld­ir hafi lækkað. Ný­gerðir kjara­samn­ing­ar geti haft nei­kvæð áhrif á sjálf­bærni í rík­is­fjár­mál­um til lengri tíma. Auka þurfi aðhald til að tryggja áfram­hald­andi ár­ang­ur.

En lítum á helstu niðurstöður skýrslunnar:

• Góðar horfur í efnahagsmálum. Árangur hefur náðst en áskoranir eru enn til staðar.
• Verðbólga hefur minnkað, erlend staða þjóðarbúsins hefur batnað, opinberar skuldir hafa lækkað, atvinnuleysi hefur minnkað og færri fjölskyldur búa við fjárhagserfiðleika.
• Áætlun um afnám fjármagnshafta er fagnað en hvatt er til varfærni við losunina sem raskar ekki efnahagslegum stöðugleika.
• Miklar launahækkanir sem ákveðnar voru í nýlegum kjarasamningum eru langt umfram framleiðniaukningu og verðbólgumarkmið og munu krefjast aðhalds í peningamálum sem dregur úr hagvexti.
• Jöfnuður hefur náðst í ríkisfjármálum og opinberar skuldir hafa lækkað. Nýgerðir kjarasamningar geta haft neikvæð áhrif á sjálfbærni í ríkisfjármálum til lengri tíma. Auka þarf aðhald til að tryggja áframhaldandi árangur.
• Áhætta felst í lífeyrisskuldbindingum hins opinbera og vanda Íbúðalánasjóðs. Mikilvægt er að draga úr þessari áhættu og skapa svigrúm, m.a. með lækkun skulda ríkissjóðs.

Ýmsir þættir halda aftur af framleiðni.

• Þrátt fyrir efnahagsbata eru tekjur á mann á Íslandi lægri en í nágrannalöndunum, sem endurspeglar framleiðnivanda.
• Viðskiptaumhverfið á Íslandi er að mörgu leyti gott en draga þarf úr markaðshindrunum sem hamla nýsköpun. Vegna smæðar hagkerfisins getur verið erfitt að tryggja samkeppni.
• Hæfni skortir á sumum sviðum atvinnulífsins m.a. vegna mikils brottfalls úr framhaldsskólum.

Helstu tilmæli OECD:

Efnahagsmál.

• Mikilvægt er að vinna að losun fjármagnshafta og ný áætlun stjórnvalda er mikilvægt skref í þá átt. Starfsemi fjármálastöðugleikaráðs getur stutt við góða útkomu.
• Hækka þarf stýrivexti til að tryggja að verðbólga fari ekki úr böndunum, eins og peningastefnunefnd hefur þegar boðað og hafið vaxtahækkunarferli. Stefna ætti að lítilli og stöðugri verðbólgu til millilangs tíma og lágmarka inngrip á gjaldeyrismörkuðum nema til að hindra skyndilegar sveiflur í gengi.
• Tryggja þarf sjálfstæði Seðlabankans og trúverðugleika án pólitískra inngripa. Mælt er með að peningastefnunefndin starfi áfram.
• Styrkja ætti umhverfi fjármálastöðugleika og beita þjóðhagsvarúðartækjum vegna stórra fjármagnshreyfinga í samræmi við alþjóðlegar skuldbindingar.
• Til að vernda hagkerfið fyrir óumflýjanlegum áföllum og efla traust þarf að skapa svigrúm. Í því augnamiði er mikilvægt að lækka opinberar skuldir, tryggja nægan gjaldeyrisvaraforða, tryggja hátt eiginfjárhlutfall banka og góða lausafjárstöðu þeirra.
• Umbóta er þörf á fyrirkomulagi kjaraviðræðna og ríkissáttasemjari þarf umboð og tæki til að þrýsta á raunhæfari kjarasamninga.

Opinber fjármál.

• Samþykkja ætti lög um opinber fjármál, þar sem kveðið er á um fjármálareglur og stofnun sjálfstæðs fjármálaráðs sem hafi það hlutverk að meta árangur og sjálfbærni opinberra fjármála.
• Nota ætti einskiptistekjur til að greiða niður skuldir, m.a. tekjur sem gætu fallið í skaut opinberra aðila við framkvæmd áætlunar um losun fjármagnshafta.
• Draga ætti úr áhættu vegna ríkisskuldbindinga, m.a. með því að leysa upp Íbúðalánasjóð.
• Skatttekjur færist í auknum mæli frá tekjuskatti yfir í virðisaukaskattskerfið, þó með tilliti til jafnaðaráhrifa.

Framleiðni.

• Stuðla markvisst að aukinni framleiðni.
• Fjarlægja hindranir við innkomu á markaði, m.a. lagalegar takmarkanir í ákveðnum geirum.
• Efla nýsköpun og efla tengsl atvinnulífs og háskóla. Auðvelda aðgang að styrkjum, sér í lagi hjá opinberum sjóðum sem geta hjálpað fyrirtækjum að vaxa.
• Herða samkeppnisstefnu til að koma í veg fyrir að yfirburðastaða og hringamyndun hamli samkeppni.

Það skal tekið fram að þau viðhorf sem birtast í þessum pistli eru eingöngu höfundar og á hans ábyrgð.