Hálf öld frá 14:2 martröðinni

Miðvikudagurinn 23. ágúst árið 1967 er sem meitlaður í stein í íslenskri knattspyrnusögu. Þá gjörsigruðu Danir ungt landslið Íslands í vináttuleik á Idrætsparken í Kaupmannahöfn, 14:2. Hálf öld er því í dag frá þeim sögulega degi. 

Íslendingar voru býsna bjartsýnir fyrir leikinn, þær raddir heyrðust hér heima að jafnvel væri komið að fyrsta sigrinum á gömlu herraþjóðinni og þjálfarinn, Reynir Karlsson, tefldi fram ungum og sókndjörfum leikmönnum, að kröfu stjórnarmanna Knattspyrnusambands Íslands. Þegar til kom reyndist það ekki vænlegt til árangurs, svo ekki sé fastar að orðið kveðið; 14:2 er versta tap Íslands fyrr og síðar.

Gleymist aldrei

Jóhannes Atlason, síðar landsliðsþjálfari, lék í vörninni á Idrætsparken. „Ég spilaði bara annan hálfleikinn; ég veit svei mér ekki hvort það var sá betri eða verri! Staðan í hálfleik var 6:0 en við gerðum þó tvö mörk í seinni hálfleiknum!“ segir Jóhannes þegar hann rifjar leikinn upp nú, í samtali við Sunnudagsblað Morgunblaðsins. Hann meiddist seint í fyrri hálfeiknum og Keflvíkingurinn Sigurður Albertsson kom í hans stað eftir hlé.

„Það fennir vissulega í sporin, en þessi leikur gleymist þó aldrei. Mig grunar að margir vilji helst ekki tala um hann en elskan mín, mér hefur aldrei fundist það erfitt; þetta er frægur viðburður sem ég tók þátt í og því verður ekki breytt,“ segir Jóhannes. Hann hefur reglulega rifjað leikinn upp. „Maður gleymist þá að minnsta kosti ekki!“ segir hann og hlær. „Ég hef verið í þessum helv … viðtölum hér og þar á tíu ára fresti síðan leikurinn fór fram, en ætli þetta fari ekki að verða gott!“

Menn voru í sjokki

Jóhannes sá leikinn sem sagt frá tveimur sjónarhornum og hann segir það hafa verið erfitt að horfa á ósköpin úr varamannaskýlinu í seinni hálfleik. „Risið var skiljanlega ekki hátt á mönnum inni í klefa í hálfleik og það var agalegt að horfa á Reyni þjálfara því hann var alveg miður sín. Samt var engu breytt, hvorki leikaðferðinni né skipt inn á nema vegna þess að ég meiddist. Menn voru bara í sjokki.“

Sumarið 1967 mætti landslið 23 ára og yngri Norðmönnum og Svíum í vináttuleikjum á Melavellinum, í tilefni 20 ára afmælis KSÍ, og stóð sig með mikilli prýði. Í kjölfarið var ákveðið að kjarninn úr því liði spilaði gegn Dönum. „Menn voru mjög bjartsýnir eftir þessa tvo leiki 23 ára liðsins. Fyrst unnum við Norðmenn mjög örugglega, 3:0, og lentum svo í hasarleik við Svía sem við að vísu töpuðum,“ segir Jóhannes. Hann telur að ein ástæða þess að ákveðið var að stilla upp ungu og mjög sókndjörfu liði hafi verið sú að þetta var fyrsti leikur landsliðsins sem sýndur var í heild í Ríkissjónvarpinu. Ekki beint – það gerðist ekki fyrr en löngu seinna – heldur var leikurinn á dagskrá tveimur dögum síðar, seint á föstudagskvöldi.

„Fyrst leikurinn var sýndur í sjónvarpinu held ég að menn hafi alls ekki viljað bjóða upp á einhvern varnarleik! Enda tíðkaðist það svo sem ekki á þessum árum. Við notuðum leikkerfið 4-2-4; vorum með tvo tengiliði og fjóra í framlínunni.“

Nokkrum árum síðar, þegar Ríkharður Jónsson var landsliðsþjálfari, mættu Íslendingar áhugamannalandsliði Frakklands. „Það var mjög gott lið og Rikki ákvað að bæta manni við á miðjuna; spila með djúpan miðjumann eins og það er kallað núna, í hlutverki eins og Aron Einar skilar svo vel. Leikurinn endaði 0:0 og Rikka var ekki beinlínis hrósað í hástert fyrir leikaðferðina í blöðunum. Menn vildu meiri sóknarleik!“

„Varla búnir að ná andanum ...“

Aftur að leiknum í Kaupmannahöfn. „Það var hugur í mönnum, en við vorum varla búnir að ná andanum þegar staðan var orðin 4:0,“ segir Jóhannes. Helsti munurinn á liðunum var einmitt sá, skv. umfjöllun á sínum tíma, hve fljótir Danirnir voru og hve hratt þeir léku boltanum á milli sín. Íslendingar áttu ekki slíku að venjast.

John Steen Olsen gerði fyrsta markið á 4. mínútu, Finn Laudrup bætti marki við þremur mín. síðar, Kresten Bjerre skoraði úr víti á 13. mín. og þegar stundarfjórðungur var liðinn gerði Tom Søndergaard fjórða markið.

„Þetta byrjaði sem sagt mjög skrautlega og leikurinn var reyndar ekki einu sinni hafinn þegar fyrsta óhappið varð. Ég átti langa sendingu í upphituninni, varð fyrir því óláni að skjóta í hnakkann á Elmari Geirssyni sem vankaðist og gat ekki verið með. Kári Árnason kom á vinstri kantinn í staðinn, en Elmar hefur sennilega verið mér mjög þakklátur eftir á!“

Miðjumennirnir tveir gegn Dönum voru fyrirliðinn, Eyleifur Hafsteinsson, sem var aðeins tvítugur, og Guðni Jónsson, 24 ára. „Hvorugur var þekktur sem sérstakur varnarmaður enda átti að leggja áherslu á að sækja og því má ekki gleyma að við skoruðum tvö mörk...“

Gekk allt upp hjá Dönum

Danska liðið var mjög gott á þessum tíma „og í þessum leik gekk hreinlega allt upp hjá þeim, það var sláin inn og stöngin inn. Gummi markmaður hefði kannski getað varið tvö af þessum skotum en átti enga sök á neinu af hinum mörkunum“, segir Jóhannes.

Fæstir þeirra sem léku á Idrætsparken áttu mikla framtíð í landsliðinu. „Einhverjir spiluðu aðeins meira en við vorum bara nokkrir sem lifðum þetta af, ef svo má segja. Þetta var fyrsta árið mitt í liðinu, þriðji landsleikurinn, og ég var svo fastamaður í liðinu í sex ár.“

Áminning, stórslys, reiðarslag

Íslensku dagblöðin fjölluðu að sjálfsögðu mikið um leikinn strax daginn eftir. Atli Steinarsson, íþróttafréttamaður á Morgunblaðinu, hóf umsögn sína með þessum orðum: „Lengi getur vont versnað, gátum við Íslendingarnir sagt, er við yfirgáfum Idrætsparken í gærkvöldi. Mínúturnar virtust svo lengi að líða, að það minnti á dæmisöguna um fuglinn, fjallið og eilífð- ina. Maður sökk lengra og lengra niður í sætið og var fegnastur þeirri stund er sænski dómarinn flautaði til leiksloka. En þá hafði knötturinn lent 14 sinnum í íslenzka markinu, en tvívegis í hinu danska.“

Atli hélt áfram: „„Áminning“, „reiðarslag“, eða „stórslys“ eru allt orð, sem mætti nota um þennan leik. Því miður gleymist hann seint. En Danir fengu loksins eitthvað til þess að gleðjast verulega yfir og þar sem þetta var 300. landsleikur þeirra, kom hinn mikli sigur sem óvænt afmælisgjöf.“

Alfreð Þorsteinsson var ekkert að skafa af því í Tímanum: „Versti dagurinn í sögu íslenzkrar knattspyrnu fyrr og síðar var í gær á Idrætsparken. Það var allt annað en gaman að horfa upp á landa sína leikna sundur og saman af danska landsliðinu,“ sagði Alfreð.

„Hvað gerðist á Idrætsparken? Ég reikna með að fólk vilji fá skýringu á ósköpunum, en þessi úrslit voru engan veginn eðlileg. Fyrsta skýringin er sú, að Danir voru fremri okkur á flestum, ef ekki öllum sviðum. En það segir ekki alla söguna. Við hefðum aldrei þurft að tapa svona stórt hefði einhver stjórn verið á íslenzka liðinu. Því miður var liðið eins og stjórnlaust rekald frammi fyrir um það bil tuttugu þúsund æpandi og öskrandi Dönum á áhorfendapöllunum sem kunnu sér ekki læti. Í knattspyrnu verða liðin að haga sér eftir aðstæðum. Snemma kom í ljós að danska liðið var mun sterkara – enda skoraði það 4-0 á fyrstu 15 mínútunum. Með þessu voru Danir í raun og veru búnir að gefa íslenzka liðinu línuna. Það varð að draga einn eða tvo menn aftur í vörnina til að styrkja hana. En ekkert slíkt skeði. Íslenzka liðið hélt uppteknum hætti, það hélt allan tímann fjórum mönnum frammi, mönnum, sem ekkert annað höfðu að gera en að fylgjast með því, sem var að gerast upp við þeirra eigið mark. Með því að draga einhverja af þessum mönnum aftur hefði verið hægt að styrkja vörnina og koma í veg fyrir markasúpuna. Ég hef persónulega aldrei verið fylgjandi því, að leggja varnartaktík fyrir, en stundum eru lið beinlínis knúð til að leggja allt upp úr vörninni. Það var óhamingja og sorgarsaga íslenzka landsliðsins að skilja ekki þessa einföldu staðreynd í gærkvöldi,“ sagði Alfreð Þorsteinsson.

„Mesta hneyksli íslenzkrar íþróttasögu“

Björgvin Schram, formaður KSÍ, var sem lamaður vegna úrslitanna í Kaupmannahöfn eins og fleiri. „Ég myndi segja, að þetta væri mesta hneyksli íslenzkrar íþróttasögu. Lið, sem hefur fengið á sig 6 mörk í fyrri hálfleik, hefur ekki leyfi til að fá á sig 8 í þeim síðari. – Með þeirri varnartaktík, sem þekkt er nú hjá öllum knattspyrnuþjóðum, á að vera unnt að koma í veg fyrir slíka útreið. Mér er algerlega óskiljanlegt, hvernig Íslendingarnir hafa látið danska liðið brjóta sig niður,“ sagði hann í samtali við Vísi.

Þegar blaðamaður spyr Björgvin, hvað verði gert í framhaldinu, svarar hann: „Ja, hvað gerir maður við krakka, sem hafa fallið á prófi? Sendir þá heim og lætur þá læra betur. Ég held, að hér sé um eitthvað óeðlilegt að ræða. Að vísu vissi maður, að Danirnir væru fremri íslenzka liðinu, en að munurinn væri tólf mörk, það er eitthvað óeðlilegt.“

Hefði valið sterkt varnarlið

Fróðlegt er að bera saman ummæli formannsins og þjálfara liðsins, bæði í ágúst 1967 og síðar. Leikinn bar t.d. á góma í viðtali Morgunblaðsins við þjálfarann, Reyni Karlsson, þegar hann lét af störfum sem íþróttafulltrúi ríkisins árið 2003. „Styrkur Íslendinga á þessum árum var vel skipulagður varnarleikur, en þannig leikur fór greinilega allt í einu í taugarnar á stjórnarmönnum Knattspyrnusambands Íslands.“ Þeir hefðu fyrirskipað að sent yrði lið til Danmerkur, sem væri léttleikandi, og því verið horft til ungu mannanna sem staðið hefðu sig svo vel gegn Norðmönnum og Svíum fyrr um sumarið.

Reynir er spurður, í viðtalinu, hvort hann hefði farið með sömu leikmenn utan ef hann hefði einn fengið að ráða för og svarið var afdráttarlaust. „Nei, ég hefði valið sterkt varnarlið til að leika á Idrætsparken.“

Mjög ungt lið

Fyrirliði landsliðsins gegn Dönum, Skagamaðurinn Eyleifur Hafsteinsson, var aðeins tvítugur og án efa einn yngsti fyrirliði A-landsliðs sem um getur á þessum tíma. Aldursforseti liðsins var Jón Stefánsson, varnarjaxl úr ÍBA á Akureryi, raunar langelstur – þrítugur. Meðalaldur liðsins, að Jóni frátöldum, var aðeins 21,4 ár og liðsmenn áttu þá að baki 2,8 landsleiki að meðaltali. Þetta kemur fram í Sögu landsliðs karla eftir Sigmund Ó. Steinarsson.

Framarinn Helgi Númason kom við sögu í báðum mörkum Íslands gegn Dönum. Skoraði fyrra markið og átti stoðsendingu, eins og það væri líklega kallað í dag, áður en Hermann Gunnarsson gerði seinna markið, þótt sendingin á Hemma hafi verið strax eftir að þeir byrjuðu á miðju eftir níunda mark Dana.

Helgi minnkaði muninn í 6:1 á 61. mínútu, aðeins einni mínútu eftir að Danir skoruðu. Fékk knöttinn á silfurfati frá dönskum varnarmanni, komst einn gegn markmanninum og sendi boltann undir hann og í netið. Helgi sagði það heppnismark en hið síðara hefði hins vegar verið vel skipulagt.

„Við vorum að byrja leikinn á miðju eftir enn eitt mark Dananna og við Hermann ákváðum að reyna að brjótast í gegn upp á eigin spýtur. Ég fékk boltann frá Hermanni og þóttist ætla að gefa til baka en sendi í staðinn fram á við, á Hermann. Ég tók á rás og einhverra hluta vegna eltu Danirnir mig en Hermann fékk nóg pláss, lék upp völlinn og skoraði með fallegu skoti,“ sagði Helgi, sem var 21 árs og lék þarna síðari leik sinn af tveimur fyrir Íslands hönd.

Öll mörkin og fáein önnur atriði úr leiknum má sjá á netinu, á youtube.com með því að slá inn „1967 Danmark - Island 14 - 2“ í leitarglugga síðunnar.