Verðhækkunin 60% á sex árum

Verð á dagvörum hefur hækkað um tæplega 60% í smásölu á sex ára tímabili frá ársbyrjun 2006 til ársloka 2011. Þetta er meðal þess sem kemur fram í nýrri skýrslu Samkeppniseftirlitsins um verðþróun og samkeppni á smásölumarkaði.

Verð þessara vara hefur þróast með svipuðum hætti hjá birgjum. Samanburður á þróun dagvöruverðs, gengis og framleiðsluvísitölu fyrir mat- og drykkjarvörur bendir til að umrædd verðhækkun dagvöru skýrist fyrst og fremst af ytri aðstæðum og þá einkum gengishruni krónunnar í kjölfar efnahagshrunsins árið 2008. Með því er ekki sagt að framangreind hækkun hafi í öllum tilvikum verið eðlileg og óhjákvæmileg, því kröftugri samkeppni á bæði birgja- og smásölustigi hefði getað leitt til meiri hagkvæmni og lægra verðs en ella.

Rannsókn Samkeppniseftirlitsins bendir til þess að talsverðar aðgangshindranir séu að dagvörumarkaði. Eiga þessar hindranir ekki síst rót að rekja til mismunandi kjara sem dagvöruverslanir njóta hjá birgjum.

Samkeppniseftirlitið telur vafasamt að viðskiptakjör birgja til smásöluverslana styðjist í öllum tilvikum við málefnaleg sjónarmið. Mun birgjum í mörgum tilvikum reynast erfitt að sýna fram á það, þó ekki væri nema af þeirri ástæðu að viðskiptasamningarnir eru í mörgum tilvikum ekki skriflegir. Sérstaklega er mikilvægt að birgjar hugi að því hvort munur á verði til einstakra smásala leiði af eðlilegu magnhagræði eða samkeppnishamlandi kaupendastyrk.

Óeðlileg verðlagning getur verið brot á samkeppnislögum

Óeðlileg verðlagning getur einnig falið í sér brot á 11. gr. samkeppnislaga ef birgir er markaðsráðandi. Samkeppniseftirlitið hvetur birgja til að skoða verðstefnu sína að þessu leyti, einkum og sér í lagi gagnvart minni dagvöruverslunum. Eftirlitið getur hins vegar ekki á þessu stigi tekið afstöðu til þess hvort mikill verðmismunur milli verslana stafi í einstökum tilvikum af t.d. samkeppnishamlandi kaupendastyrk verslanasamstæðna og verslanakeðja eða eðlilegum sjónarmiðum um magnhagræði. Endanleg afstaða til slíks verður aðeins tekin í sérstöku stjórnsýslumáli þar sem mat er lagt á eðli viðkomandi viðskipta og markaðsstöðu þeirra fyrirtækja sem koma að þeim.

„Ljóst er að yfirvöld hafa ekki dregið fullnægjandi lærdóm af þeim jákvæðu áhrifum sem reynslan sýnir að heilbrigð samkeppni getur haft á ýmis svið landbúnaðar. Í því sambandi má sérstaklega nefna að stjórnvöld fóru að tilmælum samkeppnisyfirvalda og afnámu tolla á grænmeti í kjölfar þess að ólögmætt verðsamráð í framleiðslu og dreifingu á grænmeti var afhjúpað á árinu 2001.

Til að mæta því var stuðningur til innlendra framleiðenda tekinn upp á heildsölustigi á sama tíma og fallið var frá markaðstruflandi aðgangshindrunum á smásölustigi. Jákvæð áhrif þess létu ekki á sér standa; innlend framleiðsla jókst, smásöluverð lækkaði og neysla jókst. Þessar breytingar bættu þannig bæði hag innlendra grænmetisframleiðenda og neytenda,“ segir í skýrslu Samkeppniseftirlitsins.

Mikilvægt að endurskoða búvörulög

Samkeppniseftirlitið telur mjög mikilvægt að búvörulög verði tekin til endurskoðunar með það að markmiði að jafna samkeppnisstöðu og auka virka samkeppni á mörkuðum fyrir landbúnaðarafurðir neytendum og þjóðfélaginu öllu til hagsbóta.

„Þurfa slíkar breytingar að fela í sér að dregið verði verulega úr innflutningshöftum á landbúnaðarafurðum og aðrar aðgangshindranir minnkaðar án þess að samkeppni verði raskað milli núverandi keppinauta. Breytingar í kjölfar slíkrar endurskoðunar þurfa m.a. að leiða til þess að innkoma nýrra keppinauta verði auðvelduð hvort heldur sem um er að ræða nýja innlenda framleiðendur (s.s. bændur, afurðastöðvar og/eða kjötvinnslufyrirtæki) annars vegar eða innflytjendur hins vegar. Slíkar aðgerðir þurfa ekki að útiloka eðlilegan stuðning við innlenda framleiðslu, sbr. fyrrgreindar úrbætur á grænmetismarkaði,“ segir í skýrslunni.

Skýrslan í heild

• Blogga um frétt