Síðustu ár hafa verið íslensku þjóðarbúi hagstæð á flesta vegu. Á síðasta ári var hagvöxtur 7,4% og vöxturinn hefur haldið áfram í ár sem er þá sjöunda árið í röð sem landsframleiðslan eykst. Í nóvemberhefti Peningamála birti Seðlabankinn nýja þjóðhagsspá þar sem gert var ráð fyrir 3,7% hagvexti í ár. Þjóðhagsspá Hagstofunnar gerir ráð fyrir að nokkuð dragi úr á næsta ári og hagvöxtur verði 3,1% og 2,5-2,6% á ári fram til ársins 2023. Gangi spáin eftir munum við Íslendingar þá hafa notið 13 ára samfellds hagvaxtarskeiðs.
Það sem meira er, skuldastaða þjóðarbúsins hefur gerbreyst og skiptir litlu hvar gripið er niður. Erlend staða þjóðarbúsins er nú jákvæð, skuldir ríkis og sveitarfélaga hafa stórlega lækkað og það sama má segja um skuldir fyrirtækja og heimila í landinu. Hér verður stuttlega rýnt í skuldastöðu ríkissjóðs eins og hún birtist í fjárlagafrumvarpinu sem kynnt var fyrr í morgun.
Ríkissjóður nýtur einstakra kjara
Áður en það er gert er þó rétt að benda á tíðindi sem bárust í gær af fjármögnun ríkisins en þá var greint frá því að ríkissjóður hefði gefið út skuldabréf að fjárhæð 500 milljónir evra, sem jafngildir um 61,5 milljörðum króna. Skuldabréfin bera 0,5% fasta vexti og eru gefin út til 5 ára á ávöxtunarkröfunni 0,56%. Fjárfestar sýndu útgáfunni mikinn áhuga og nam eftirspurn um 3,9 milljörðum evra eða ríflega áttfaldri fjárhæð útgáfunnar.
„Þessi útgáfa markar tímamót en ríkissjóður hefur aldrei tekið lán á hagstæðari kjörum,“ sagði Bjarni Benediktsson, fjármála- og efnahagsráðherra, af þessu tilefni. Athygli vekur að viðbrögð fjárfesta voru vel umfram væntingar en eftirspurn var ríflega átta sinnum meiri en framboðið. Þátttakan í endurkaupunum og eftirspurn eftir nýju útgáfunni er merki um traust fjárfesta og er viðurkenning á þeim góða árangri sem náðst hefur ríkisfjármálum og við stjórn efnahagsmála. Þarna skiptir auðvitað máli að nýtt lánshæfismat Fitch birtist í síðustu viku og hefur það án efa einnig haft jákvæð áhrif. Ríkissjóður hefur nú greiðan og einstakan aðgang að erlendum lánsfjármörkuðum og er ansi langt frá þeim veruleika sem birtist í tilkynningu Steingríms J. Sigfússonar, þáverandi fjármálaráðherra, þegar hann skrifaði upp á erlend lán með 4,993% vöxtum um mitt ár 2011 og sagði það tímamót fyrir Ísland.
Skuldir ríkissjóðs lækka hratt
Ein af helstu ástæðum betri kjara ríkissjóðs er sú staðreynd að skuldir ríkissjóðs, sem hlutfall af landsframleiðslu, hafa lækkað hratt síðustu ár samhliða aukinni landsframleiðslu. Nú nálgist sameiginlegt skuldahlutfall ríkis og sveitarfélaga það að fara undir 30 prósenta markið sem kveðið er á um í lögum. Þar munar mestu um skuldalækkun ríkissjóðs sem hefur verið hraðari en hjá sveitarfélögunum.
Vaxtagjöld ríkissjóðs á næsta ári eru áætluð 72 milljarðar króna og afgangur fjárlaga 35 milljarðar. Í þessari vaxtagjaldatölu eru meðtalin 14 milljarða króna reiknuð vaxtagjöld vegna reiknaðra lífeyrisskuldbindinga.
Eiginfjárstaða heimilanna ekki betri í 10 ár
Skuldir fyrirtækja hafa lækkað og sama má segja um fjölskyldurnar. Eiginfjárstaða heimilanna hefur ekki verið betri frá árinu 2007 en hún er nú um 137% af vergri landsframleiðslu samkvæmt Hagstofunni. Hlutfall skulda af ráðstöfunartekjum heimilanna hefur lækkað stöðugt frá árinu 2010. Eignir umfram skuldir hafa aukist um 68% frá árinu 2012 samkvæmt skattframtölum eða um 1.090 milljónir króna. Þar munar auðvitað um Leiðréttinguna. Þeim fjölgar sem eru með jákvæða eiginfjárstöðu samkvæmt framtölum og um leið fækkar þeim verulega sem eru með skuldir umfram eignir. (Vert er að hafa í huga að hluti eigna er metinn töluvert undir raunvirði þegar talið er fram til skatts, s.s. hlutabréf.)
Skuldir lækka um 50 milljarða
Nú er svo komið að frumjöfnuður ríkissjóðs Íslands er betri en í ríkjum ESB en vaxtakostnaður er hins vegar hærri hér á landi en í nokkru ríkja ESB þótt skuldastaðan sé í meðallagi en það stafar af háu vaxtastigi.
Unnið hefur verið markvisst að því á undanförnum árum að borga niður skuldir og er því haldið áfram á árinu 2018. Gert er ráð fyrir því að skuldir ríkissjóðs muni lækka um 50 milljarða króna á næsta ári. Allt þetta sýnir að undanfarin ár hefur orðið gríðarleg breyting á skuldastöðu ríkissjóðs, vaxtakjörum og fjármögnun. Þess njóta þeir sem nú véla um útgjöld ríkisins. Þá er ótalið að eignastaða ríkisins hefur batnað gríðarlega með uppgjörinu við kröfuhafana. En það er önnur saga.
Það skal tekið fram að þau viðhorf sem birtast í þessum pistli eru eingöngu höfundar og á hans ábyrgð.