Sigurður Trausti Karvelsson, verkefnisstjóri hjá First Water og yfirumsjónarmaður Terraforming LIFE Ljósmynd/Aðsend

Með yfirumsjón Terraforming LIFE fer Sigurður Trausti Karvelsson, verkefnisstjóri rannsókna og þróunar hjá landeldisfyrirtækinu First Water. Gyða Pétursdóttir, verkefnisstjóri hjá Bændasamtökum Íslands, er hluti af verkefnishópnum ásamt fulltrúum nokkurra samtaka og fyrirtækja. Má þar nefna Orkídeu – samstarfsverkefni um nýsköpun á Suðurlandi, Ölfus þekkingarsetur og færeysku verkfræðistofuna SMJ. Þá hafa fjögur landeldisfyrirtæki, First Water, Laxey, Samherji fiskeldi og Thor landeldi, þegar skrifað undir viljayfirlýsingu um formlegt samstarf í kringum sjálfbæra meðhöndlun fiskeldisúrgangs.

Hagkvæmt fyrir eldi og bændur

Gyða Pétursdóttir, verkefnisstjóri hjá Bændasamtökunum. Ljósmynd/Aðsend

„Þetta snýst um að finna farveg fyrir fiskeldismykju en í dag er enginn sjálfbær farvegur fyrir hana,“ segir Gyða. „Takmarkið er að finna leið til þess að taka fiskeldismykju blandaða við búfjármykju og umbreyta í lífgas og lífrænan áburð.“ Hún bendir jafnframt á að ef allar framleiðsluspár sem nú liggja fyrir gangi eftir þá verði ársframleiðsla landeldislax hér á landi um 150-200 þúsund tonn eftir 10-15 ár, þar sem svipað magn af fiskeldismykju fellur til.

„Í dag er verið að bera fiskeldismykjuna á lönd til uppgræðslu en það dugar ekki lengi að nota hana bara í þeim tilgangi. Það má ekki setja hana í sjóinn og það gengur ekki að flytja hana úr landi því það er bæði kostnaðarsamt og óumhverfisvænt. Þess vegna þarf að finna aðrar leiðir.“

Gyða útskýrir líka að verkefnið muni leiða af sér tekjusparnað fyrir bændur. „Bændur eru háðir innflutningi á tilbúnum áburði en við flytjum inn um það bil fimmtíu þúsund tonn af áburði á ári,“ segir hún. „Þessi áburður er mjög dýr og hann er ekki lífrænn. Það væri mjög jákvætt ef við gætum boðið íslenskum bændum lífrænan áburð sem framleiddur væri hér á landi.“

Að sögn Gyðu og Sigurðar verður síðan einnig hægt að vinna úr mykjunni lífgas en til þess að framleiðsla geti farið af stað þarf í fyrsta lagi að finna réttu hlutföllin í blönduna og í öðru lagi þarf að reisa lífgasver til að vinna úrganginn. „Við erum aðallega að einblína á áburðinn vegna þess að núna eru bændur svo háðir þessum mikla innflutningi á áburði,“ segir Sigurður. „Lífgas getur þú hins vegar brennt og notað til að framleiða orku og það væri að hluta til hægt að nýta til að keyra lífgasverið. Það myndi spara þá orku sem annars þyrfti til að reka það og hita og þurrka áburðinn.“

Verkefnishópur Terraforming LIFE og fulltrúar Rannís og LIFE, umhverfis- og loftslagsáætlunar Evrópusambandsins, heimsóttu höfuðstöðvar First Water í Þorlákshöfn. Ljósmynd/Aðsend

Grunnhönnun lífgasversins er farin af stað en byggingin getur fyrst hafist þegar umhverfismat liggur fyrir. Sú vinna segja Gyða og Sigurður að sé í ferli eins og er. Næst tekur við ferli hjá Skipulagsstofnun og á eftir fylgja framkvæmdarleyfi og byggingarleyfi og þá segja þau mikilvægt að gefa sér tíma til að kynna verkefnið fyrir nærsamfélaginu. Ljóst er að þau eiga ærið verkefni fyrir höndum en allt segja þau vera á áætlun eins og er. Gangi spár þeirra eftir gera þau ráð fyrir að verið muni rísa árið 2027 og verði byrjað að anna 30 þúsund tonna framleiðslu árið 2028.

Rannsóknir skortir

Terraforming LIFE er ekki fyrsta verkefnið sem miðar að því að vinna úrgang úr fiskeldismykju en sérstaða verkefnisins er þó að þau fást við endurvinnslu mykju úr saltvatni. „Það er sambærileg verksmiðja í Færeyjum,“ segir Gyða, „en þar er verið að vinna úr ferskvatni, það er ekki sölt mykja.“ Aðspurð hver munurinn sé segir Gyða að það sé einmitt það sem Terraforming LIFE ætlar að komast að.

„Í Noregi tók reglugerð gildi í febrúar á þessu ári sem leyfir notkun fiskeldismykju sem áburðar en það gildir bara fyrir mykju úr ferskvatni. Eina ástæða þess að fiskeldismykja úr sjó er ekki leyfð er að það vantar rannsóknir. Þarna er sem sagt þekkingarskortur sem við ætlum að fylla upp í.“ Hún bætir við að af þessum sökum bíði margir spenntir eftir því að sjá hvað muni koma út úr Terraforming-verkefninu. Það muni opna á nýtingu úrgangs frá mun fleiri fiskeldisfyrirtækjum en raunin er í dag.

Með það í huga að verkefnið beinist fyrst og fremst að vinnslu mykju úr söltu vatni liggur beint við að velta fyrir sér hvort aðferðin sem þau séu að þróa sé yfirfæranleg á sjókvíaeldi. Sigurður segir að það sé erfiðleikum bundið eins og er en þó ekki ómögulegt.

„Í fyrsta lagi er tæknilega erfiðara að safna mykju úr sjókvíaeldi,“ segir hann. „Á Íslandi er heldur ekki mjög mikill hvati til að safna mykju í sjókvíum enn þá. Fyrir það fyrsta kostar það búnað en svo er líka enginn farvegur til að vinna úrganginn sem safnast upp.“ Hann segir þó að ef Terraforming LIFE gangi eftir þá muni þessi vettvangur fyrir vinnslu byggjast upp og þá verði raunhæfur möguleiki til að safna úrgangi í sjókvíum.

Fulltrúar Terraforming LIFE, Rannís og LIFE heimsóttu First Water á Laxabraut í Þorlákshöfn. Fyrirtækið stefnir að því að sía allt að 80% af fiskeldismykjunni úr vatninu sem kemur frá framleiðslu þeirra. Ljósmynd/Aðsend

Erum öll saman í liði

Mikilvægur þáttur verkefnisins er að þróa réttu uppskriftina úr blöndu af fiskeldis- og búfjármykju og, eins og fyrr segir, að kanna áhrif seltu á áburðinn. „Við vitum að salta fiskeldismykjan er næringarrík en við vitum ekki nákvæmlega hvaða áhrif seltan hefur og að hvaða leyti er hægt að nýta mykjuna í áburð,“ segir Sigurður. „Við höfum meðal annars verið í sambandi við fólk sem er að rannsaka þetta í Noregi en okkar sérstaða hér er að sjórinn sem er notaður hér er tiltölulega hreinn.“ Hann útskýrir að víða annars staðar sé vatni dælt beint úr hafi og í eldiskerin. Hér dælum við hins vegar upp sjó sem gengur inn í hraunið og hefur því að miklu leyti síast. Því séu aðstæður hjá íslenskum landeldisfyrirtækjum að því leyti öðruvísi.

Gyða og Sigurður segja að þau hafi fundið mikinn meðbyr frá íslenskum eldisfyrirtækjum. „Já, fólk fagnar því að það sé verið að vinna í þessu,“ segir Sigurður. „Við erum svolítið saman í liði í þessu. Við erum öll að reyna að eiga við þetta vandamál sem er skortur á innviðum fyrir svona úrgangsvinnslu. Til þess þurfum við að koma saman og finna einhverja lausn sem virkar til langs tíma. Og það er það sem við erum að reyna að gera.“

Terraforming LIFE stendur fyrir málstofu á Lagarlífsráðstefnunni sem haldin verður í Hörpu í næstu viku. Heiti hennar er „Þróun hringrásarlausnar: Umbreyting úrgangs frá landbúnaði og fiskeldi í áburð og orku“. Hún fer fram í Ríma miðvikudaginn 1. október klukkan 11.