Ekki leynast - lifðu

„Björn Stefánsson hefur, frá því hann réð sig til starfa …
„Björn Stefánsson hefur, frá því hann réð sig til starfa hjá Borgarleikhúsinu fyrir örfáum árum, sýnt að hann er vaxandi leikari. Hann springur hreinlega út í hlutverkinu sem Riff Raff með orkumiklum leik, kröftugum söng og góðum kómískum tímasetningum. Hann á alltaf sviðið þegar hann birtist,“ segir í leikdómi um Rocky Horror. Ljósmynd/Grímur Bjarnason

„Miðað við upptendruð viðbrögð frumsýningargesta og gott gengi í miðasölu er ljóst að Rocky Horror trekkir enn, hvort sem það er vegna frábærrar tónlistar O'Brien, frumlegrar framvindu, skemmtilegs bræðings listgreina eða framlags úrvals listafólks á öllum póstum, hvort sem snýr að þýðingu Braga Valdimars Skúlasonar, leikstjórn Mörtu Nordal, dansi Lees Proud, tónlistarstjórn Jóns Ólafssonar, umgjörð allri eða leik. Varla getur það verið vegna þess að fólki finnist spennandi að sjá karlmann klæðast djörfum kvenmannsfatnaði, því það er hægt á hinum ýmsu dragsýningum borgarinnar árið um kring og í árlegri gleðigöngu – enda tímarnir sem betur fer breyttir frá því söngleikurinn var frumsýndur,“ skrifar Silja Björk Huldudóttir í leikdómi um söngleikinn Rocky Horror sem Borgarleikhúsið frumsýndi nýlega. 

„Richard O'Brien samdi söngleikinn The Rocky Horror Show á miklum umbrotatímum á síðustu öld. Kynlífsbyltingin var í hámarki eftir tilkomu pillunnar í byrjun sjötta áratugarins, kvennabaráttan stóð sem hæst og Stonewall-óeirðirnar í New York, sem urðu kveikjan að réttindabaráttu hinsegin fólks í hinum vestræna heimi, áttu sér stað aðeins fjórum árum áður en The Rocky Horror Show var frumsýnd í Royal Court-leikhúsinu í London sumarið 1973. Einungis sex árum fyrr hafði samkynhneigð enn verið refsiverð samkvæmt lögum á Englandi. Að heyra persónur verksins syngja um sólina sem lætur strauma lífga allt við, um ljós sem lýsir myrkrið í lífi sérhvers manns og að ekki eigi að leynast heldur lifa fól í sér mikilvæg skilaboð til fólks sem upplifði sig á jaðri samfélagsins og hafði neyðst til að lifa í leyni af ótta við fordæmingu, útskúfun eða refsingu.

En O'Brien vísar ekki aðeins í samtíma sinn heldur leikur hann sér á skapandi hátt með mörk greina í bókmenntum og listum þegar hann bræðir saman vísindaskáldskap og hrylling, eins og hann birtist í B-myndum sem vinsælar voru á fimmta og sjötta áratug síðustu aldar, vitnar í 19. aldar bókmenntir á borð við Drakúla og Frankenstein og bætir síðan við vænum skammti af rokki og róli. Með sama hætti og mörkin eru þanin í listum leikur O'Brien sér með kyngervin þegar hann kynnir til sögunnar Frank N. Furter, vísindamann og geimveru frá kynsegin Transylvaníu, sem skilgreinir sjálfan sig sem klæðskipting, enda klæðist hann verkið á enda kvenmannsundirfötum, og sængar jafnt hjá körlum og konum.

Þegar breski leikarinn Tim Curry birtist fyrst á leiksviðinu 1973 og síðan í költmyndinni The Rocky Horror Picture Show 1975 stífmálaður í framan, með hrokkna hárlokka og perluhálsfesti, íklæddur korseletti, netsokkum og hælaháum skóm þótti það mikið nýmæli, enda hafði hinsegin menning að mestu verið bundin við neðanjarðarklúbba fjarri dagsljósinu. Verkið varð áhorfendum hvatning til að skoða eigin langanir og þrár og óumdeilt er að það hafi veitt mörgum innblástur til að stíga út fyrir rammann. Söngleikurinn hefur verið settur upp víða um heim og kvikmyndin laðar enn að áhorfendur, sem iðulega mæta uppáklæddir í anda persóna. Það er því vel skiljanlegt að söngleikurinn verði fyrir valinu hjá stjórnendum Borgarleikhússins,“ segir í leikdómnum sem lesa má í heild sinni í Morgunblaðinu í dag.  

„Verkið er rammað inn af óði sætavísunnar (Brynhildur Guðjónsdóttir) til hryllingsmynda og vísindaskáldskapar þar sem hún býður áhorfendur velkomna á „sykurhúðað, sýrubaðað, sjabbí sjóv“ og reglulegum innslögum sögumanns (Valur Freyr Einarsson). Í upphafi sýningar eru Brad (Haraldur Ari Stefánsson) og Janet (Þórunn Arna Kristjánsdóttir) kynnt til sögunnar þar sem þau trúlofa sig og ljóst að Janetar bíður húsmóðurhlutverk í anda sjötta áratugarins. Parið unga ákveður að heimsækja gamla eðlisfræðikennarann sinn, Edith Scott (Katla Margrét Þorgeirsdóttir), og heldur þá um kvöldið upp á heiði. Þar springur á bílnum og þau leita skjóls í kastala þar sem þau vonast til að fá að hringja eftir hjálp. Kastalinn reynist vera geimskip þar sem búa geimverurnar Frank N. Furter (Páll Óskar Hjálmtýsson), og systkinin Magenta (Brynhildur Guðjónsdóttir) og Riff Raff (Björn Stefánsson) sem þjóna Frank ásamt hinni mennsku Kólumbíu (Vala Kristín Eiríksdóttir) og ónafngreindum áhangendum húsráðanda. Parinu unga er boðið inn á rannsóknarstofu húsbóndans þar sem hann, líkt og Frankenstein og Guð Mósebókar, hefur dundað sér við að búa til mann, Rocky (Arnar Dan Kristjánsson), sem hefur það eina hlutverk að þjóna skapara sínum kynferðislega. Þegar vikapilturinn og fyrrverandi elskhugi bæði Kólumbíu og Franks, Eddie (Valdimar Guðmundsson) sem deilir heila með Rocky, truflar gleðskapinn gerir húsbóndinn sér lítið fyrir og slátrar honum endanlega með vélsög. Áður en nóttin er úti hefur unga parið látið Frank blekkja sig til bæði mannáts og kynmaka þrátt fyrir áform um að spara svein- og meydóminn fram að brúðkaupsnóttinni auk þess sem Janet hefur svalað nýtendruðum fýsnum sínum með aðstoð Rockys. Frank N. Furter hefnist að lokum fyrir líferni sitt þegar Riff Raff og Magenta ákveða að snúa heim til Transylvaníu án húsbónda síns. Eftir stendur unga parið, villuráfandi á jörðinni – týnt í tíma og rúmi án tilgangs. 

Tilkomumikil leikmynd Ilmar Stefánsdóttur, útpældir búningar Filippíu I. Elísdóttur og vel útfærð leikgervi Filippíu og Elínar S. Gísladóttur vísa iðulega með skemmtilegum hætti í fyrrnefnda kvikmynd frá 1975. Þannig kemur glittjaldið kunnuglega fyrir sjónir, sundlaug er sköpuð fyrir leikritið í leikritinu sem Frank N. Furter setur upp og bleiki liturinn á háum tröppum kastalans kallast greinilega á við rannsóknarstofu myndarinnar. Búningar aðalpersóna, hárkollur og leikgervi vísa einnig iðulega í fyrirmyndina, allt frá sægrænum rannsóknarsloppi Franks með bleika þríhyrningnum til hvítu randanna í hári Magentu þegar hún er tilbúin fyrir heimför. Þar sem slíkum vísunum sleppir tekur við glamúrheimur í anda klassísku söngleikjakvikmyndanna úr smiðju MGM og glimmerið í lokanúmerinu virtist sótt beint í söngleikinn Mamma mia! sem sýndur var á sama sviði ekki alls fyrir löngu. Sérkennilegheit persóna og aðstæðna tapast að miklu leyti með slíkri nálgun og er vandasamt að skilja ótta og hneykslun unga parsins yfir því sem fyrir augu ber. Til þess hefðu kastalabúar þurft að vera skrýtnari og skelfilegri í anda gömlu hryllingsmyndanna sem veittu O'Brien innblástur á sínum tíma.

Frá því söngleikurinn Mary Poppins var frumsýndur á stóra sviði Borgarleikhúsins 2013 hafa áhorfendur getað gengið að nýjum fjölmennum söngleik á hverju ári. Reynsla hússins skilar sér í hnökralausri uppfærslu þegar kemur að tæknilegri útfærslu – vélin gengur smurt eins og til er ætlast, flugkerfið fær að njóta sín og hljóðkerfið er skrúfað í botn.

Björn Stefánsson hefur, frá því hann réð sig til starfa hjá Borgarleikhúsinu fyrir örfáum árum, sýnt að hann er vaxandi leikari. Hann springur hreinlega út í hlutverkinu sem Riff Raff með orkumiklum leik, kröftugum söng og góðum kómískum tímasetningum. Hann á alltaf sviðið þegar hann birtist. Samleikur hans og Brynhildar Guðjónsdóttur í hlutverki Magentu var dásamlegur og tókst þeim vel að miðla framandleika og skringilegheitum jafnt í hreyfingum sem raddbeitingu þar sem brakið í röddum þeirra fékk hárin til að rísa,“ segir í leikdómnum og farið yfir frammistöðu annarra leikara. 

„Haraldur Ari Stefánsson og Þórunn Arna Kristjánsdóttir höfðu ágæt tök á sakleysi persóna sinna og þeirri umbreytingu sem þau ganga bæði í gegnum. Í kynningu á sýningunni hafa aðstandendur lagt áherslu á að sjá eigi verkið sem ferðalag Janetar til sjálfsþekkingar þar sem hún hafnar viðteknum samfélagsgildum og fagnar sjálfri sér sem kynveru. Í miðri #metoo byltingu er það hins vegar vandkvæðum bundið að frelsun hennar sem kynveru byggist á kynferðisofbeldi og þreyttum söng um að nei þýði í reynd já í bólinu. Hér hefði mátt huga betur að sjónrænni útfærslu og leita jafnvel innblásturs í áðurnefndri kvikmynd þar sem blekkingarnar eru afhjúpaðar mun fyrr. 

„Undirrituð var á táningsaldri þegar hún sá Pál Óskar Hjálmtýsson …
„Undirrituð var á táningsaldri þegar hún sá Pál Óskar Hjálmtýsson í fyrsta sinn á sviði – þá í hlutverki Franks N. Furter í uppfærslu Leikfélags Menntaskólans við Hamrahlíð í Iðnó á útmánuðum 1991. Sú kraftmikla túlkun og mögnuð rödd Páls Óskars skaut honum upp á stjörnuhimininn þar sem hann hefur glitrað síðan. Áratugalöng söngreynslan skilar fágun í raddbeitingu sem gerir Pál Óskar að einum besta söngvara landsins og naut sú fágun sín best í svanasöngnum „Heimferð“ þar sem honum tókst að sýna okkur inn í kviku persónunnar,“ skrifar Silja Björk Huldudóttir í leikdómi sínum um Rocky Horror. Ljósmynd/Grímur Bjarnason

Undirrituð var á táningsaldri þegar hún sá Pál Óskar Hjálmtýsson í fyrsta sinn á sviði – þá í hlutverki Franks N. Furter í uppfærslu Leikfélags Menntaskólans við Hamrahlíð í Iðnó á útmánuðum 1991. Sú kraftmikla túlkun og mögnuð rödd Páls Óskars skaut honum upp á stjörnuhimininn þar sem hann hefur glitrað síðan. Áratugalöng söngreynslan skilar fágun í raddbeitingu sem gerir Pál Óskar að einum besta söngvara landsins og naut sú fágun sín best í svanasöngnum „Heimferð“ þar sem honum tókst að sýna okkur inn í kviku persónunnar. Á öðrum stundum hefði sennilega farið betur á því að fágunin viki fyrir meiri tilfinningahita, t.d. í „Pláneta smáhneta“ þar sem Frank lætur reiði sína dynja á Janet fyrir að hafa tælt Rocky. Í þeim flutningi og víðar í sýningunni unnu háir hælar persóna gegn nauðsynlegri snerpu í leik og sviðshreyfingum. Páli Óskari tekst vel að fanga barnslega hvatvísi og fölskvalausa gleði persónunnar, en skortir sjálfselskuna, skeytingarleysið og hættuna sem glitta þarf í undir öllum farðanum. Áhersla uppfærslunnar á óaðfinnanlegt útlit bitnar líka óhjákvæmilega á lostanum, enda erfitt að kyssa ef varaliturinn má ekki fara út um allt. Þannig víkur hið sjúskaða, sjabbí sjóv í reynd fyrir sykurhúðaðri glansmynd sem liggur nokkuð langt frá kjarna og slagkrafti verksins.“ 

Nánar um málið
í Morgunblaðinu
Áskrifendur:
Nánar um málið
í Morgunblaðinu
Áskrifendur:
Fleira áhugavert

Stjörnuspá »

Hrútur

Sign icon Þú ert í aðstöðu, þar sem gömlu góðu ráðin duga hvergi. Viðkvæmt leyndarmál er þér falið svo gættu þess að bregðast ekki því trausti.
síðasta vika Vinsælustu hljóðbækurnar
1
Lone Theils
2
Birgitta H. Halldórsdóttir
3
Inger Wolf
5
Sofie Sarenbrant
Fleira áhugavert

Stjörnuspá »

Hrútur

Sign icon Þú ert í aðstöðu, þar sem gömlu góðu ráðin duga hvergi. Viðkvæmt leyndarmál er þér falið svo gættu þess að bregðast ekki því trausti.
síðasta vika Vinsælustu hljóðbækurnar
1
Lone Theils
2
Birgitta H. Halldórsdóttir
3
Inger Wolf
5
Sofie Sarenbrant