Roni Horn kom fyrst til landsins árið 1975, þá 19 ára gömul, og ferðaðist hér um. Hún hefur komið reglulega síðan og dvalist hér langdvölum, í allt að hálft ár, og hefur unnið hér mörg og fjölbreytileg verk. Þar má telja fyrrnefnda bókaröð; hið viðamikla verk „You Are the Weather“, og meira að segja bókverk um málverk Stórvals af Herðubreið. Auk þess er Vatnasafn Roni Horn í Stykkishólmi sem sett var á laggirnar af bresku menningarstofnuninni Art Angel.

Óhætt er að segja að Roni Horn sé í hópi kunnustu alþjóðlegra myndlistarmanna sinnar kynslóðar; einkasýningar á verkum hennar hafa meðal annars verið settar upp í Louisiana-safninu í Humlebæk, Fondation Beyeler við Basel, Whitney Museum of American Art í New York, Tate Modern í London, Centre Pompidou í París og The Art Institute of Chicago.

Textinn óþarfur

Þegar flett er í gegnum bókina Mother, Wonder vekur titillinn sem á íslensku gæti verið „Móðir, undur“ óneitanlega athygli lesandans. Ef til vill er það einna helst vegna þess að í raun er um að ræða eina textann í allri bókinni. Aðspurð segir listamaðurinn að orðið móðir í titlinum komi frá hugmyndinni um móður jörð og að undur sé eins og í ævintýri Lewis Caroll um Lísu í Undralandi. Þetta finnst henni eiga vel við um Landbrot, staðinn sem allt verkið hverfist um.

Á sýningunni má finna pör ljósmynda sem allar sýna Landbrotshóla. Listamaðurinn segir að staðurinn sé uppspretta jákvæðrar orku. Ljósmynd/Vigfús Birgisson

„Hann er uppspretta jákvæðrar andlegrar orku, eins og álfa og huldufólks. Ég fékk þá tilfinningu strax í fyrsta skipti sem ég kom til Íslands fyrir löngu og heimsótti þennan stað. Ég gleymi því aldrei. Vegna orkunnar. […] Þannig að þetta er svona töfrum líkast og Mother, wonder er mjög opið fyrir þessum orkustraumum.“

Spurð út í þá ákvörðun að leyfa ljósmyndunum að standa án nokkurs texta til að styðja við þær segir Roni texta einfaldlega hafa verið óþarfan og titilinn í raun líka. Hún tekur þó fram að þetta sé nokkuð frábrugðið því hvernig hún vinnur alla jafna.

„Ég er mjög hrifin af tungumáli. Það er stór hluti af sköpunarferli mínu og á þessum tímapunkti í lífi mínu er það umtalsverður hluti af verkum mínum og það kemur mér í raun á óvart. Ég hef þannig séð aldrei litið á mig sem myndlistarkonu, heldur hef ég alltaf verið einhvers konar blanda. Það hefur alltaf verið málvísindalegur þáttur í því hvernig ég sé hlutina fyrir mér og hvernig ég þróa verk mín.“

Man allt frá Íslandi

Að einhverju leyti er Mother, Wonder nokkuð ólíkt öðrum verkum Roni að því leyti að það er algjörlega þessi eini staður, Landbrotshólar, sem drífur það áfram. Spurð hvort hún muni eftir fyrsta skipti sem hún heimsótti Landbrot segir hún minninguna ljóslifandi.

„Ég man allt um upplifun mína. Það er svo skrítið með Ísland, ég hef nánast ljósmyndaminni frá ferðum mínum hingað. Því landið hafði svo mikil áhrif á mig.

Ef ég fer aftur til ársins 1975, þegar ég heimsótti staðinn í fyrsta skipti, var ég bara í bíl og það sem stendur eftir er fyrsta skiptið sem ég sá sjóndeildarhringinn, en hann er ráðgáta. Hann er mikil ráðgáta úr fjarska því hann er eins konar bugðótt form sem teygir sig inn í þetta erótíska rými. Að minnsta kosti er rýmið mjög skynrænt.

Já, ég held að það hafi verið sjóndeildarhringurinn og hann situr enn í mér og allt sem ég hef að segja um hann eða skrifa um hann er ekki einu sinni nálægt upplifuninni. Það er bara ekki hægt. Það er málið með Ísland, þú getur í raun aldrei nálgast það almennilega og í því liggur fegurðin við það. Það er alltaf óáþreifanlegt.“

Íslandsferðirnar nauðsynlegar

Frá þessari fyrstu upplifun af sjóndeildarhringnum sem Roni lýsir var hún staðráðin í að snúa aftur að Landbrotshólum. Síðan hefur hún heimsótt staðinn ítrekað og dvaldi á sínum tíma þar í tjaldi. Hún lýsir því sem töfrandi upplifun og man sérstaklega eftir að hafa heyrt Þjórsá seytla í gegnum hraunið fyrir neðan sig þar sem hún svaf.

Mestum tíma eyddi hún á svæðinu undir lok síðustu aldar, sem hún telur vera mikla gjöf því hún segir ýmislegt hafa breyst síðan.

„Þið höfðuð ekki malbikaða vegi og efnahag sem leyfði öllum að eiga jeppa og aðgang að öllu. Bílar voru frekar sjaldgæfir. Það voru engar verslanir. Ég meina, þið höfðuð bensínstöð og nokkra nauðsynlega hluti. En það var enginn kapítalismi, engin vörumerki, engin markaðsvæðing. Þannig að það sem raunverulega vakti athygli á þeim tíma var himinninn og veðrið.“

Annað sem Roni telur að breyti upplifun okkar af náttúrunni í dag er sú staðreynd að ekki er hægt að villast í henni lengur og það er vegna tilkomu farsímans.

„Ég man að ég var mjög tvístígandi gagnvart því að eignast farsíma þegar þeir komu fyrst á markað, en þegar ég fékk mér síma áttaði ég mig strax á því sem ég hafði misst. Ég missti möguleikann á að villast. […] Með því að missa þennan möguleika á að vera í alvöru villt breytist aðdráttarafl staðarins. Hann er enn fallegur, en ég er ekki viss um að það sé sama fegurðin. Ekkert er eins þegar svona róttækar breytingar verða á nálgun okkar að einhverju.“

Roni Horn öðlaðist íslenskan ríkisborgararétt síðla árs 2023 en sýningin sem verður opnuð í i8 í dag er fyrsta sýning hennar hérlendis síðan.

Spurð hvort þessi nýi titill, að vera ríkisborgari, hafi einhver áhrif á samband hennar við Ísland eða hvort fyrst og fremst sé um formsatriði að ræða segir Roni það fara eftir því hvernig horft sé á það.

„Ég lít á þetta sem flóttaleið frá því umhverfi sem ég kem frá og sem gjöf. Ég lít á þetta sem gjöf sem hefur mikla þýðingu fyrir mig og er mér mjög dýrmæt. En þegar kemur að því að vera hér er þetta formsatriði,“ segir Roni og bætir við að sá tími sem hún hefur varið hér á Íslandi hafi verið henni nauðsynlegur.

„Fyrir mig var þetta nauðsynlegt, eins og fyrir fugl sem fer árlega í farflug til að endurnýja sig. Og ég kom til Íslands, í kannski 20 ár af lífi mínu, einmitt á þann hátt. Því ég gat ekki annað en komið. Það var algjörlega nauðsynlegt fyrir mig,“ segir Roni.

Hún bætir við að til að byrja með hafi það ef til vill helst verið náttúran sem dró hana hingað en í gegnum tíðina hafi hún þó lært að kunna að meta menninguna.

„Í gegnum árin hef ég lært mikið. Ég ber mikla virðingu fyrir íslenskri menningu og eitt af því sem ég elska mest við hana, sem kemur beint út frá nána sambandinu við þetta brjálæðislega veðurfar og jarðfræði, er þessi náttúrulega tilhneiging til að spinna til þess að lifa af. Og það er næstum því fyndið, oft og tíðum, hvernig fólk bjargar sér, það er bæði skemmtilegt og fallegt.“

Vatnasafn fyrir heimamenn

Eins og fyrr segir hefur Roni Horn fjallað mikið um Ísland í verkum sínum, haldið nokkrar sýningar hérlendis í gegnum tíðina og tók um tíma virkan þátt í opinberri umræðu um íslenska náttúru og vernd hennar. Eitt hennar helsta framlag til íslensks menningarlífs er ef til vill Vatnasafnið sem er í gamalli bókasafnsbyggingu í Stykkishólmi.

Á Vatnasafninu sem var opnað árið 2007 má finna innsetningu eftir Roni þar sem vatni úr íslenskum jöklum hefur verið safnað saman og er til sýnis í 24 glerstöplum. Glersúlurnar brjóta upp og endurvarpa ljósi á gúmmígólf sem búið er að greypa í breiðu orða á ensku og íslensku er öll lúta að veðri.

Nú þegar 18 ár eru liðin frá opnun Vatnasafnsins er framtíð þess nokkuð óljós en leigusamningur Art Angel við Stykkishólm um húsnæðið rennur fljótlega út. Aðspurð segist Roni nú leita leiða til að halda safninu gangandi.

„Ég er að reyna að finna út hvernig hægt er að gera þetta varanlegt eða hver framtíð þessarar uppsetningar er. [...] Ég vil að þetta sé í höndum fólksins hér, Íslendinganna.“