Óséðar perlur á Patreksfirði

Sýndar voru Óséðar perlur frá Patró, gamlar filmur Garðars Ó. Jóhannessonar af bæjarlífinu, og var það vel til fundið enda fönguðu þær þá miklu væntumþykju í garð Patreksfjarðar sem einkennir hátíðina. Þá minntust Skjaldborgarar einnig hollvinar síns, Ásgeirs H. Ingólfssonar menningarblaðamanns, sem lést fyrir aldur fram í byrjun árs.Honum til heiðurs var efnt til nýrra verðlauna, Ásgeirsins, sem héðan í frá verða veitt fyrirmyndaráhorfanda hátíðarinnar á ári hverju. Í þetta skiptið féll Ásgeirinn Beate Rosskopf í skaut og var þó hart barist um titilinn á meðal fastagesta.

Skjaldborgarar minntust hollvinar síns, Ásgeirs H. Ingólfssonar menningarblaðamanns, sem lést fyrir aldur fram í byrjun árs. Ljósmynd/Patrik Ontkovic

Heiðursgestur Skjaldborgar í ár var ítalska leikstýran Alessandra Celesia sem átti opnunarmyndina, The Bookseller of Belfast (2012), hjartnæma heimildarmynd með pólitískum undirtónum um norðurírskan bóksala á eftirlaunum. Þá var einnig sýnd verðlaunamyndin The Flats (2024) eftir hana sem gerist sömuleiðis í Belfast og fjallar um úrvinnslu eftirlifandi kynslóða á átökum Vandræðanna á Norður-Írlandi sem stóðu frá 1968-1998.

Báðar myndir bregða ljósi á þjóðarsjálf Norður-Íra í samtímanum og nálgast leikstjórinn efniviðinn af svo mikilli alúð og næmni að ómögulegt er annað en að komast við. Eftir stendur hið sammannlega og breyska sem bindur okkur öll saman: vonin um betra líf. The Flats ferðast um þessar mundir hátíðarhringinn og vann t.a.m. aðalverðlaunin á heimildarmyndahátíðinni CPH:DOX 2024 og IFTA, írsku kvikmyndaakademíuverðlaunin, fyrir heimildarmynd ársins 2025. Eigi lesendur leið á erlendar heimildarmyndahátíðir á næstunni gætu þeir því rekist á hana þar.

Ítalska leikstýran Alessandra Celesia, heiðursgestur hátíðarinnar í ár, átti opnunarmyndina sem fjallaði um norðurírskan bóksala á eftirlaunum. Ljósmynd/Patrik Ontkovic

Óseðjandi sýniþörf?

Falleg og flókin fjölskyldutengsl, barátta einstaklingsins við kerfið, óseðjandi sýniþörf og umdeilanlegur aktívismi var meðal annars þess sem Skjaldborg bauð sýningargestum upp á í ár. Þrettán nýjar íslenskar heimildarmyndir voru frumsýndar á hátíðinni og voru þær jafn ólíkar og þær voru margar þó að einhverja sameiginlega þræði hefði mátt greina þeirra á milli. Sýnir þetta fram á ákveðna breidd í íslenskri heimildarmyndagerð þessa stundina.

Þrjár kvikmyndir voru verðlaunaðar á hátíðinni. Ljóskastarann, dómnefndarverðlaun Skjaldborgar fyrir mynd í fullri lengd, hlaut Paradís amatörsins í leikstjórn Janusar Braga Jakobssonar. Myndin fylgir vegferð fjögurra íslenskra karlmanna af ólíkum kynslóðum á streymisveitunni Youtube og varpar ljósi á hina mannlegu þörf fyrir sýnileika og tengslamyndun en ekki síður íslenska, brothætta karlmennsku. Þetta er sterk mynd sem fer hættulega nálægt siðferðismörkum heimildarmyndagerðarinnar og skilur áhorfandann eftir með ótal spurningar. Fyrir áhugasama lesendur þá verður hún sýnd á RÚV bráðlega.

Ljóskastarann, dómnefndarverðlaun Skjaldborgar fyrir mynd í fullri lengd, hlaut Paradís amatörsins í leikstjórn Janusar Braga Jakobssonar. Ljósmynd/Patrik Ontkovic

Áhorfendaverðlaunin Einarinn hlaut Bóndinn og verksmiðjan í leikstjórn Barða Guðmundssonar og Hrafnhildar Gunnarsdóttur. Hún fjallar um strembna baráttu hrossabónda í Hvalfirði við kerfið og við því hef ég bara eitt að segja á þessari stundu: ég mun hvorki geta litið Hvalfjörðinn né álverið þar sömu augum eftir að hafa séð hana. Með öðrum orðum þá opnaði hún augu mín fyrir knýjandi vandamáli og óréttlæti sem ég vissi ekki af.

Myndin Ósigraður sem hlaut Skjölduna, verðlaun dómnefndar fyrir heimildastuttmynd, fjallar líka um baráttu eins manns við kerfið en þó á heldur annan hátt. Hún er eftir Jónu Grétu Hilmarsdóttur og hverfist um samband hennar við föður sinn sem hefur staðið í áralöngu máli við Reykjavíkurborg vegna lóðar í Gufunesi. Myndin er í senn marglaga og áræðin og býður upp á skýra rödd ungs höfundar, eins og segir einmitt í umsögn dómnefndar. Jóna Gréta, sem fædd er 1999, á greinilega framtíðina fyrir sér í kvikmyndagerð og er vert að hafa auga með henni.

Dagskráin var iðulega brotin upp með margs konar uppákomum, svo sem plokkfisksveislu, bingó, skrúðgöngu, limbókeppni og kónga. Ljósmynd/Patrik Ontkovic

Eftir sýningarnar mynduðust jafnan líflegar umræður fyrir utan Skjaldborgarbíó þar sem verkin voru rædd í þaula og borin saman af athugulum sýningargestum. Það skal minnst á það hér að vissulega voru heimildarmyndirnar misjafnar og sumar féllu ekki eins vel í kramið og aðrar. Töfrarnir liggja engu síður í þeim munaði að geta sökkt sér ofan í bíósæti heila helgi, horft á hverja myndina á fætur annarri og þannig látið bera sig á vit annarra heima.

Ekki bara bíó

En Skjaldborg býður heldur ekki bara upp á bíó og var dagskráin iðulega brotin upp með margs konar uppákomum og viðburðum. Má þar nefna margrómaða plokkfisksveislu, Raggabingó, skrúðgöngu, limbókeppni, kónga og sveitaball þar sem hljómsveitin Inspector Spacetime lék svo fjörlega fyrir dansi að þakið ætlaði að rifna af Félagsheimili Patreksfjarðar. Vel var að öllu staðið af hálfu hátíðarteymisins sem var heldur ekki lengi að bregðast við óvæntum áskorunum, eins og þegar fiskurinn kláraðist í fiskveislunni (hann var líka sérlega gómsætur) og framreiddar voru dýrindis fiskibollur fyrir svanga gesti í staðinn á svo til engri stundu.

Sáttur sigurvegari árlegu limbókeppninnar. Ljósmynd/Patrik Ontkovic

Á verkstæði bókaútgáfunnar Skriðu var hátíðargestum síðan boðið að taka þátt í ljóðrænum gjörningi eða svokallaðri endurljóðblöndun sem stóð alla helgina. Þá gátu þátttakendur valið sér orð sem búið var að klippa niður úr gamalli, illa farinni bók og límt á blað svo að úr varð nokkuð glæsilegt ljóð. Það var síðan prentað á fallegan pappír og dreift til hátíðargesta á lokakvöldinu.

Það er mögulega ekkert betra en heil helgi af bíóglápi í fallegum bæ á Vestfjörðum að sumri til. Sú var í það minnsta tilfinningin sem læddist að blaðamanni þegar hún keyrði heim til Reykjavíkur frá Patreksfirði á annan í hvítasunnu eftir viðburðaríka Skjaldborgardaga. Er hún þegar farin að huga að næstu heimsókn að ári liðnu.

Skjaldborg - hátíð íslenskra heimildamynda er haldin á ári hverju á Patreksfirði. Ljósmynd/Patrik Ontkovic