Aukin greiðslubyrði heimila af fasteignalánum vegna hækkandi vaxta á fasteignalánum undanfarið hefur orsakað það að hjá um 25% lántaka hefur greiðslubyrðin hækkað umfram 30 þúsund krónur á mánuði. Hjá helmingi lántakenda hefur greiðslubyrðin hins vegar hækkað um minna en 30 þúsund og hjá öðrum 25% hefur greiðslubyrðin staðið í stað eða jafnvel lækkað. Framundan eru þó viðsjárverðir tímar þar sem fastvaxtalán sem losna geta haft mikil áhrif á greiðslugetu lántaka.

Þetta er meðal þess sem kom fram á kynningarfundi fjármálastöðugleikanefndar Seðlabankans í dag þegar nýtt hefti af Fjármálastöðugleika var kynnt. Þá hefur Seðlabankinn einnig tekið saman tölur sem ná til allra íbúðalána viðskiptabankanna og níu stærstu lífeyrissjóðanna og byggt er á við greininguna.

Frétt af mbl.is

Lagasetning ef ekki næst lausn á næstu vikum

Í tölum Seðlabankans kemur jafnframt fram að tæplega 75% heimila greiða minna en 200 þúsund á mánuði vegna fasteignalána. Hins vegar greiða 14% meira en 250 þúsund á mánuði.

Staðan góð en viðsjárverðir tímar framundan

Í Fjármálastöðugleika kemur fram að þessar tölur sýni að hækkanir á stýrivöxtum Seðlabankans undanfarið hafi því aðeins haft áhrif á greiðslubyrði hluta þeirra fasteignalána sem fólk í landinu er með. Þá sé enn lítið um vanskil hér á landi, en þau mældust 0,7% á fjórða ársfjórðungi síðasta árs.

Hins vegar mun á komandi mánuðum og árum fastvaxtatímabili fjölmargra óverðtryggðra lána ljúka og verða þá vextir mun óhagstæðari en áður var í boði þegar vextir voru hvað lægstir. Þetta mun auka greiðslubyrði margra umtalsvert og vísar Seðlabankinn til þess að þeir sem illa ráði við það geti fært sig yfir í verðtryggð lán sem dragi úr líkum á greiðsluerfiðleikum.

Seðlabankinn hefur skoðað hvaða áhrif þetta gæti haft og kemur fram í ritinu að hlutfall lántaka með greiðslubyrðarhlutfall umfram 35% geti hækkað úr 9% í dag upp í 16,5%. Seðlabankinn stöðvaði í fyrra nýjar lánveitingar til fasteignakaupa þar sem greiðslubyrðin er umfram 35% af ráðstöfunartekjum  og hefur því verið horft til þess hlutfalls sem ákveðins þröskulds.

Segir Seðlabankinn að þó að 16,5% sé nokkuð hátt hlutfall heimila þurfi að hafa í huga að fjölmörg heimili séu skuldlaus. Þetta þýði því að innan við 3% allra heimila í landinu verði með greiðslubyrðarhlutfall umfram 35%.

Talsverðar líkur á að hluti heimila ráði illa við hækkun

Í yfirlýsingu sinni í dag þótti fjármálastöðugleikanefnd rétt að árétta mikilvægi þess að lánveitendur á íbúðalánamarkaði vinni með lántakendum „nú sem áður, til að fyrirbyggja greiðsluerfiðleika eins og kostur er.“ Segir þar að lánveitendur séu vel í stakk búnir til að draga úr greiðslubyrði með breyttu lánsformi.

Þetta rýmar ágætlega við áhyggjur sem bankinn virðist hafa og koma fram í lokaorðum í rammagrein í fyrrnefndu riti um greiðslubyrði heimilanna. Þar er Seðlabankinn sérstaklega að vísa fólki yfir í verðtryggð lán að nýju. „Þótt vaxtahækkanir hafi, enn sem komið er, haft takmörkuð áhrif á greiðslubyrði flestra heimila eru talsverðar líkur á að hluti þeirra heimila sem eru í dag með óverðtryggð lán með tímabundið fasta vexti ráði illa við þá vexti sem nú eru í boði þegar kemur að vaxtaendurskoðun. Möguleikinn á að færa sig yfir í verðtryggð lán takmarkar þó verulega líkurnar á því að þau lendi í greiðsluerfiðleikum þar sem mánaðarleg greiðslubyrði verðtryggðra lána er mun lægri en óverðtryggðra,“ segir þar.

Ásgeir rifjar upp hugmyndir um blendingslán

Á kynningarfundi fjármálastöðugleikanefndar í dag vegna útgáfu ritsins voru þeir Ásgeir Jónsson seðlabankastjóri og Gunnar Jakobsson, aðstoðarseðlabankastjóri fjármálastöðugleika, spurðir út í það hvort bankinn væri ekki að draga úr biti peningastefnunnar með því að vísa fólki frekar í verðtryggð lán sem og hvort bankinn teldi verðtrygginguna núna góða út frá fjármálastöðuleika.

Ásgeir varð til svara og sagði að bankarnir gætu brugðist við með ýmsum hætti. Þannig rifjaði hann upp nokkurra ára gamlar hugmyndir um óverðtryggð lán sem væru samt einskonar blendingar því ef vextir færu upp í vaxtaþak færi hluti vaxtanna á höfuðstól, ekki ólíkt því sem gerist í raun með verðtryggð lán.

„Erum ekki endilega að leggja til verðtryggingu“

Þá beindi hann orðum sínum að fjármálastofnunum og sagði þær þurfa að halda vel utan um viðskiptavini sína sem gætu lent í greiðsluerfiðleikum á þessum tíma og að hugsa þyrfti til lengri tíma en bara eins árs þegar verið væri að berjast við verðbólgu. „Áréttum í þessari yfirlýsingu, ef það kemur vaxtatoppur til að ná niður verðbólgu þá er mjög mikilvægt að bankarnir haldi vel utan um sína viðskiptavini sem þeir eru kannski að lána til 40 ára. Að láta ekki eitt ár koma upp á milli, eða eitthvað álíka. En við erum ekki endilega að leggja til verðtryggingu. Margar leiðir til að halda utan um greiðslubyrði eða lántakendur,“ sagði Ásgeir.