Með bros á vör en ör á sálinni

Haustsólin er enn hátt á lofti. Veturinn er á næsta leiti en í dag er hlýtt, 20 gráður, og ekki tímabært að hugsa um snjó og frost. Fyrst þarf að undirbúa jólaskemmtunina, leika sér í fótbolta, æfa tónlistaratriði, föndra og fá kennslustund í ljósmyndun.

Í lítilli þyrpingu tjalda, á afgirtu svæði í Bekaa-dalnum í Líbanon, fá um 150 börn skjól daglega til að leika sér og fræðast um allt milli himins og jarðar. Þessi börn hafa þrátt fyrir ungan aldur lifað tímana tvenna, þó að þau láti á engu bera í dag heldur hlaupi brosandi um og skríki af gleði. Flest þeirra bjuggu áður við öryggi i heimalandinu, Sýrlandi, en lögðu svo á flótta undan sprengjuregni og ofbeldi. Þau eru því mörg hver með varanleg ör á sálinni eftir hryllinginn sem þau urðu vitni að. Önnur eru fædd í Líbanon enda þrjú til fimm ár síðan flestir sýrlensku flóttamennirnir komu til landsins.

En í dag, eins og marga aðra daga, er það leikur og nám sem á huga þeirra allan á barnvæna svæðinu sem UNICEF rekur í samstarfi við líbönsku mannúðarsamtökin Beyond Association (BA).

Mikill metnaður er lagður í dansatriði jólasýningarinnar. Stífar æfingar fara …
Mikill metnaður er lagður í dansatriði jólasýningarinnar. Stífar æfingar fara fram á sviðinu á barnvæna svæðinu og starfsmaður UNICEF aðstoðar og tekur svo selfie með börnunum. mbl.is/Dar Al Mussawir

Undir verndarvæng UNICEF

„Mér finnst gaman að læra allt!“ hrópar Walid, átta ára, uppveðraður að blaðamanni Morgunblaðsins. Hann situr ásamt fleiri börnum í kennslustund inni í tjaldi þar sem fræðst er m.a. um liti og form en einnig alvarlegri hluti, s.s. ofbeldi. „Þegar ég er ekki í skólanum fer ég að leika mér. Skemmtilegast finnst mér að leika mér með kubba,“ segir Walid litli.

Hann flúði Sýrland ásamt foreldrum sínum og tveimur systkinum fyrir nokkru. Nú gengur hann í skóla í Líbanon eftir hádegi en fyrri hluta dags nýtur hann þess að vera undir verndarvæng UNICEF. Samtökin fjármagna rekstur búðanna m.a. með stuðningi 27.000 íslenskra heimsforeldra. 47 barnvæn svæði lík því sem Morgunblaðið heimsótti eru rekin víðsvegar um Líbanon fyrir sýrlensk börn á flótta. Og þar er gleðin við völd flestum stundum.

Walid finnst gaman að læra allt. Hann er á barnvæna …
Walid finnst gaman að læra allt. Hann er á barnvæna svæði UNICEF fyrri hluta dags en eftir hádegi gengur hann í líbanskan almenningsskóla. mbl.is/Dar Al Mussawir

Sýrlensk börn á skólaaldri í Líbanon eru um 400 þúsund talsins og nú býðst um helmingi þeirra að ganga í almenningsskóla í landinu.

„Hér undirbúum við börnin fyrir almenningsskólana,“ segir Malak Dahla, umsjónarmaður barnvæna svæðisins. „Flest þeirra eru lítið sem ekkert menntuð. Hér geta þau fræðst um ýmislegt, svo sem mannréttindi, menningu sína og siði og lært hefðbundnari námsgreinar, s.s. stærðfræði og tungumál. En í almenningsskólunum fá þau svo formlega viðurkennda menntun.“

Það eru ekki aðeins börnin sem njóta góðs af barnvænu svæðunum í Líbanon. Foreldrarnir koma einnig og fá aðstoð, ekki síst sálræna. Sérstaklega er unnið með fræðslu og stuðning vegna heimilisofbeldis, en slíkt er algeng afleiðing þeirra hrikalegu aðstæðna sem fólkið kemur úr og þeirrar óvissu sem við hefur tekið.

Í tjaldi á svæðinu sitja konur og eru að ræða málin við félagsráðgjafa. Oft vilja þær aðeins spjalla til að létta lundina en í dag er alvarlegur tónn í samræðunum og það er Yalda sem hefur orðið. „Ég á tvö fötluð börn. Ég hef farið á milli margra lækna. Ég þarf að bera son minn á milli staða, hann getur ekki gengið. Það verður erfiðara og erfiðara, ég er að eldast,“ segir hún. „Ég bið Guð að hjálpa mér.“

Sum vandamálin sem upp koma eru þess eðlis að starfsmenn UNICEF og BA vísa fólkinu áfram til annarra sérfræðinga, s.s. geðlækna.

„Okkar hlutverk er að tryggja að börnin séu örugg en einnig að tryggja að þau eigi í góðum samskiptum við foreldra sína og samfélagið hér,“ segir Maria Assi, forseti BA. Hún má þó varla vera að því að tala við blaðamann Morgunblaðsins, því að henni hópast börn hvert sem hún fer. Allir kalla hana mömmu. Flóttakonurnar nefna börnin sín í höfuðið á henni eða dóttur hennar, Lailu. „Þessi börn hafa misst allt,“ segir Maria sem hefur sinnt mannúðarstarfi í áratugi. „Húsin sín, skóla sína, allt. Foreldrarnir hafa misst lífsviðurværi sitt. Allt í einu búa þau í tjaldi. Eina skjólið sem þau hafa er nælondúkur.“

Þessi stúlka er ekki feimin. Hún er fimm ára og …
Þessi stúlka er ekki feimin. Hún er fimm ára og hefur mest gaman að því að syngja og dansa. Hér er hún í tónlistarstund á barnvæna svæði UNICEF. mbl.is/Dar Al Mussawir

Hringrás ofbeldis

Maria segir að aðstæðurnar skapi mikla togstreitu og heimilisofbeldi sé algengt. Það bitnar á börnunum sem svo lenda í útistöðum við önnur börn, m.a. þau líbönsku. „Þetta er hringrás ofbeldis. En við sjáum strax árangur af jafnvel minnsta inngripi í þennan vítahring. Þau hafa upplifað svo hræðilega hluti. Þau hafa þjáðst svo mikið. Þau hafa ekki gleymt því sem gerðist í Sýrlandi. Og nú eru þau í neyð.“

Flóttamennirnir sem komu til Líbanons í fyrstu voru þeir sem höfðu orðið verst úti í upphafi stríðsins. Húsin þeirra höfðu verið sprengd í loft upp. Þeir höfðu misst ættingja og vini. Þeir komu sér m.a. fyrir í tjöldum á landskikum í hinum gróðursæla Bekaa-dal. Þar má finna margar tjaldborgir á milli hálfbyggðra húsa og við akrana. Það er búið þröngt, án almennilegrar hreinlætisaðstöðu og fátt í umhverfinu minnir á heimili. En þetta er engu að síður veruleiki tuga þúsunda Sýrlendinga í landinu.

„Þau höfðu ekkert val um að koma og þau voru allslaus þegar þau komu hingað,“ segir Violet Warnery, aðgerðastjóri UNICEF á vettvangi í Líbanon, um fyrstu flóttamennina. Síðan héldu Sýrlendingar áfram að streyma til landsins og eru nú um 1,1 milljón. Um 70% eru undir fátæktarmörkum og flestir eru auk þess skuldum vafðir. Fólkið verður að leigja sér húsnæði, tjald eða aðrar vistarverur, og það getur kostað skildinginn.

„Sum börnin þekkja ekkert annað en lífið í Líbanon og hafa aðlagast þessum aðstæðum sínum ótrúlega,“ segir Violet. „En þau sem muna eftir sér í Sýrlandi, þau vilja bara fara aftur heim.“

Því eldri sem börnin eru, þeim mun sterkari minningar eiga þau frá góðu árunum í heimalandinu. Og því vilja þau komast þangað aftur sem fyrst.

Veita börnunum öruggt skjól

UNICEF hefur það að markmiði að hafa barnvænu svæðin í nágrenni hinna ríflega 1.400 óformlegu flóttamannabyggða. „Það sem við viljum fyrst og fremst gera er að veita börnum öruggt skjól til að leika sér frjáls,“ segir Violet. „Í þeim aðstæðum notum við svo tækifærið til að sjá hver þeirra þurfa á sérstakri hjálp að halda vegna alls þess sem þau hafa upplifað á lífsleiðinni.“

Börnin voru að flýja stríð en í sumum tilvikum hefur lítið betra tekið við, s.s. heimilisofbeldi og barnaþrælkun því foreldrarnir eru löngu búnir með sitt sparifé, hafa ekki leyfi til að vinna í Líbanon og eru sokknir í fen skulda. Sífellt fleiri börn eru því látin vinna í stað þess að ganga í skóla.

„Hvaða áhrif mun það hafa að heil kynslóð barna hefur ekki hlotið menntun?“ spyr Violet. „Hver verða áhrifin í Mið-Austurlöndum? Fyrir börnin sem eru hér. Geta þau einhvern tímann farið aftur til Sýrlands og ef ekki hvaða áhrif mun þetta hafa á Líbanon? Það er gríðarlegt áherslumál að fá börnin aftur í skólann og halda þeim þar.“

Vonandi náum við að koma í veg fyrir of mörg …
Vonandi náum við að koma í veg fyrir of mörg ör á sál þessara barna, segir Tanya Chapuisat, yfirmaður UNICEF í Líbanon. mbl.is/Dar Al Mussawir

Verkefni UNICEF í Líbanon eru með mestu neyðarhjálparaðgerðum sem samtökin hafa staðið í hingað til. Aðstoðin felst ekki síst í sálrænum stuðningi við börnin. Árangurinn er þegar sýnilegur og líbönsk stjórnvöld hafa í fyrsta sinn mótað sér geðheilbrigðisstefnu og eru að þjálfa fólk til að framfylgja henni. „Þetta er í fyrsta sinn í sögunni sem svo margir eru að huga að andlegu ástandi barna,“ segir Tanya Chapuisat, yfirmaður UNICEF í Líbanon. „Vonandi náum við að koma í veg fyrir of mörg ör á sál þessara barna. Þau búa hér auðvitað við erfiðar aðstæður en þau eru ekki upp til hópa í hryllilegu áfalli þrátt fyrir allt sem þau hafa gengið í gegnum.“

Nú í desember koma 34 sýrlensk börn og unglingar til Íslands og munu setjast hér að ásamt fjölskyldum sínum. Núna eru þau stödd í Líbanon en þangað flúðu þau, líkt og um 500 þúsund önnur börn, undan stríðinu í Sýrlandi.

mbl.is
Fleira áhugavert
Fleira áhugavert