Hvað viltu vinkonu minni?

„Fram að þessu höfum við ekki haft tækjabúnað til að kanna nákvæmlega hversu langt kríurnar fara, hvaða leiðir þær fara og hversu oft þær stoppa á leiðinni, ef þær stoppa þá yfirleitt, hvað þær eru lengi á leiðinni og hversu hátt þær fljúga, svo dæmi sé tekið,“ segir dr. Freydís Vigfúsdóttir, sérfræðingur við Háskóla Íslands og einn umsjónarmanna alþjóðlegrar rannsóknar á farhegðun kríunnar, en tækin sem nýtt eru til rannsóknarinnar eru nýkomin á markað.

„Eftir því sem við vitum best erum við fyrst til að setja þessi nýju tæki út til að kanna þetta langa árlega far kríunnar. Þetta eru GPS-ritar sem taka staðsetningu á klukkutíma fresti með GPS-nákvæmninni. Fram að þessu hefur þetta far verið kannað með svokölluðum ljósrita, sem er með um það bil 200 kílómetra nákvæmni og mælir hvorki hæð né hraða. Þetta er því mikil framför og vonandi fáum við fyrir vikið nákvæmari og betri svör við spurningum okkar um hegðun tegundarinnar. Það yrði mjög mikilvægt fyrir verndarlíffræði kríunnar og álíka tegunda,“ segir Freydís.

Dr. Freydís Vigfúsdóttir sleppir kríu með GPS-tæki að loknum mælingum og merkingum. Ljósmynd/Kristinn Ingvarsson

„Fylla á tankinn“ úti á reginhafi

Hún segir vísbendingar úr téðum ljósritum benda til þess að kríurnar nýti ákveðin ætisvæði úti á reginhafi, til dæmis suður af Grænlandi og austur af Nýfundnalandi, síðla sumars eða snemma á haustin til að nema staðar og „fylla á tankinn“ áður en þær halda för sinni áfram. Þá verði spennandi að sjá hvort þær komi við á fleiri stöðum, en vísbendingar eru um það; sem dæmi hafa hefðbundin fuglamerki af kríum endurheimst og kríur sést á fartíma við Afríkustrendur og strönd Brasilíu. „Við vitum afskaplega lítið um þetta í dag, til dæmis hvort fuglarnir eru að lenda á ströndum þar sem lítið er um fólk, hvað þá rannsóknafólk,“ segir Freydís.

Kría með GPS-tæki ásett með svokölluðu lærabelti. Tækið er síðar endurheimt af kríunni er hún kemur á sama varpblett að ári. Aðferðinni hefur verið beitt með góðum árangri í Bandaríkjunum. Ljósmynd/Kristinn Ingvarsson

Rannsóknin er unnin í samstarfi Háskóla Íslands, háskólans í Exeter á Englandi og Washington-háskóla í Seattle í Bandaríkjunum, en auk Freydísar og kollega hennar í hinum háskólunum hafa nemendur þeirra tekið virkan þátt í verkefninu.

Merkingarnar fóru fram fyrr í sumar í landi æðarbýlisins Norðurkots á Suðurnesjum, rétt við Sandgerði, en bændurnir, Sigríður Hanna Sigurðardóttir og Páll Þórðarson, voru svo almennileg að leyfa vísindafólkinu að athafna sig þar og veittu ómetanlega aðstoð.

Freydís segir merkingarnar hafa gengið vonum framar. „Þetta heppnaðist ljómandi vel og hópurinn vann sem ein manneskja. Aðferðin sem við beitum til að setja tækin á fuglana gekk ótrúlega vel. Við notum það sem við köllum lærabelti, en bandarísk samstarfskona mín, dr. Sara Maxwell, hefur beitt þeirri aðferð við að merkja sílaþernur og skyldar tegundir með góðum árangri í Bandaríkjunum.“

Nánar er fjallað um rannsóknina í máli og myndum í Sunnudagsblaði Morgunblaðsins.