Steinhúsið á Stóruvöllum lifir góðu lífi

Stærstu björgin sprengd með púðri

Nokkur umræða varð um staðsetningu nýja hússins en gamli bærinn stóð upp við brekkurætur og þótti það varasamt vegna snjóflóðahættu. Bændurnir voru sammála um að byggja húsið þar sem engin hætta væri af skriðum eða snjóhengjum.

Saga var til af því þegar stærsti lækurinn í Stóruvallafjalli hljóp niður í miklu skriðufalli upp úr aldamótunum 1800 og hlóðst þá upp stórgrýti við brekkuna. Þessi skriða varð grjótnáma hinnar nýju byggingar. Haustið 1888 var byrjað að fleyga grjótið. Fyrir því verki stóð Steinþór Björnsson og var unnið allan veturinn eftir því sem veður leyfðu. Heimamenn unnu stöðugt með honum þegar tími vannst til frá öðrum verkum. Allir steinarnir áttu að vera jafnir að þykkt svo að lögin í veggnum yrðu jöfn. Lengstu steinarnir, yfir gluggum og dyrum, voru allt að þriggja álna langir. Stærstu björgin í skriðunni voru sprengd með púðri til þess að léttara yrði að vinna þau í hleðslusteina. Grjótið var flutt á sleðum á áætlaðan byggingarstað og var það léttur flutningur því troðnar slóðir komu fljótt á sléttri grundinni.

Stóruvellir Íbúðarhúsið hefur verið gert upp að innan, skipt um þak og byggt nýtt anddyri. Fyrir liggur m.a. að skipta aftur um glugga í húsinu. mbl.is/Atli Vigfússon

Grunnur að húsinu var grafinn snemma vors 1889 og þá hlaðinn kjallarinn. Grunnmál að utanmáli var 8,4 x 10,8 metrar. Hlé varð svo á byggingunni yfir sláttinn. Um haustið var aftur hafist handa við að fleyga grjót og flytja. Má segja að grjótvinnan hafi verið erfið því barið var á fleygana með 8 kg þungum sleggjum. Sumarið 1890 voru veggir efri hæðanna hlaðnir og var steinlím lagt á milli steinanna. Holrúm veggjanna var fyllt með smiðjumó norðan úr Ljósavatnsskarði og hveraleir frá Reykjahlíð í Mývatnssveit. Allt flutt á hestbaki. Þá var þakið sett á húsið haustið 1890 og bæði gólfin lögð. Þá flutti fyrsta fólkið inn og fór að búa á neðri hæð hússins.

Um veturinn urðu fleiri herbergi tilbúin í þessu nýja húsi og kom í ljós að þilja þurfti steinveggina að innan til þess að herbergin yrðu vistleg. Fleira fólk flutti svo í húsið um vorið, þ.e. 1891. Það tók mörg ár að fullgera húsið og margt af þeirri vinnu var slítandi. M.a. var ýmislegt flutt á hestum frá Akureyri og yfir Vaðlaheiði. Þá voru stórviðir dregnir á sleðum frá Húsavík. Smám saman varð vistin allt önnur í húsinu því eldstór komu handa öllum fjölskyldunum, ofnar og olíuljós í herbergin. Allt þetta var mikið átak og söfnuðust upp skuldir á Stóruvöllum hjá öllum fjölskyldunum.

Sveitarprýði í Bárðardal

Árið 1982 eignaðist Garðar Jónsson húsið en hann fæddist og ólst upp á Stóruvöllum og er langafabarn Páls Hermanns Jónssonar sem áður er getið. Hefur því sama fjölskyldan búið óslitið í húsinu frá því það var byggt. Garðar og fjölskylda hans eiga húsið enn í dag og búa í því eftir miklar endurbætur. Strax árið eftir eignaskiptin þ.e. 1983 var skipt um alla glugga en þeir voru orðnir mjög lélegir og illa hafði verið tjaslað í suma þeirra. Árið 1998 var sett nýtt þak sem er svokallað valmaþak en áður hafði þakið fokið að hluta til oftar en einu sinni. Það er Gunnar Bogi Borgarsson arkitekt sem hefur aðstoðað og ráðlagt um endurbætur á Stóruvöllum.

Árið 2004 var efsta hæðin tekin algerlega í gegn og árið 2010 var grafið frá húsinu, fyllt að með möl, drenað og fúgað í hleðsluna sem aldrei hafði verið gert. Þá hefur verið skipt um allar lagnir inn og út. Árið 2012 voru neðri hæðir teknar í gegn, m.a. skipt um kjallaragluggana og í framhaldi af því gerður nýr inngangur norðan á húsið. Að sögn Garðars Jónssonar er ef til vill kominn tími til að skipta aftur um gluggana en gluggarnir sem hann skipti um í upphafi eru orðnir rúmlega 40 ára gamlir. En í ljósi þess að enn er verið að laga húsið, þá er framtíð þess björt og eitt er víst að það er mikil sveitarprýði í Bárðardal.