Rétt mátulega djúpur

Bergur Ebbi kemur sínum sjónarmiðum til skila í bókum, fyrirlestrum og ekki síst í uppistandi en bakgrunnur í lögfræði, framtíðargreiningu og tónlistarrýni kemur þar að góðum notum.

Frétt af mbl.is

Bergur Ebbi kveður AEG-þvottavélina með trega

Reyni að sjá heildarmyndir

Óhætt er að segja að starf Bergs Ebba sé óhefðbundnara en hjá mörgum okkar og flæðir á milli greina. Rauður þráður liggur þó í gegnum allt sem hann gerir.

„Mín köllun fellur ekki inn í hefðbundið starfsheitaflokkunarkerfi þótt hún sé skýr og fókuseruð. Það er eitt sem sameinar allt sem ég hef fengist við og það er það sem kallast að vera orator. Í lögfræði er orator málflutningsmaður sem gætir hagsmuna en oratorían getur líka verið meira listræns eðlis; þegar maður tileinkar sér ákveðna retórík í framsögn og flutningi og greiningu á málum. Orator notar marga mismunandi miðla en þessi tiltekni fókus varð mér ekki ljós fyrr en fyrir kannski tíu árum. Ég var þá að lesa ævisögu Leonards Cohens, en hann hafði verið með mjög metnaðarfullan feril sem rithöfundur og ljóðskáld áður en hann sneri sér að tónlist. Hann leit á það þannig að hann væri ekki endilega að skipta um starfsferil því hann væri bara orator sem notar mismunandi miðla fyrir sagnir og sögur,“ segir Bergur Ebbi.

„Ég leitast við að skilja og greina og halda fróðleiksþorsta lifandi og ég þarf að vera opinn og fordómalaus fyrir hvaða tól og meðul ég nota. Í dag erum við að horfa á heim þar sem verið er að ráðast á vísindi og hefðbundna fjölmiðla. Það er verið að ráðast á klassískan þekkingarstrúktur. Ég vil vera verndari þess; ég hef fulla trú á vísindum og þekkingarflokkunarkerfum. Ég er kannski ekki kerfismaður en hef alveg trú á kerfum og er íhaldssamur að sumu leyti.

Bergur Ebbi. mbl.is/Ásdís

Hins vegar finnst mér margt spennandi við nútímann og að við séum opin fyrir því að upplýsingar geti komið úr fleiri áttum. Það eru takmörk á gamla kerfinu og ég veit að þetta nýja kerfi þarf líka stuðning og aðhald. Mér finnst við lifa á rosalega áhugaverðum flúxtímum og ég vil frekar líta á tækifærin en ógnirnar, þótt ég sé líka mjög meðvitaður um þær. Þannig að köllun mín er sú að vera með fæturna kirfilega staðsetta hvorn á sínum flekanum og raunverulega að reyna að sjá heildarmyndir og varpa þeim fram með hvaða aðferðum og miðlunarleiðum sem eru í boði.“

Frétt af mbl.is

Þessi skrifa Áramótaskaupið í ár

Nýlent í umhverfi skýsins

„Ég held að ég sé mótaður af því að foreldrar mínir voru bæði alin upp í sveit en ég ólst upp í borg. Ég ólst upp í samfélagi sem gekk í gegnum miklar breytingar, eins og foreldrar mínir gerðu líka. Ég sé það alltaf betur og betur,“ segir Bergur og segir íslenskt samfélag og einangrunina hafi litað alla samfélagsgerð hér.

„Samfélagið okkar er eins og deig; það er glænýtt,“ segir hann og segir Ísland hafi þurft að „þjappa saman“ þremur iðnbyltingum niður í nokkrar kynslóðir.

„Þetta var algjör stökkbreyting samfélags og var áfall en bauð á sama tíma upp á meiriháttar tækifæri. Mér finnst svo áhugavert að skoða þetta út frá þessu, að ég hafi alist upp í samfélagi sem fór frá sveit í borg, en svo fáum við að dvelja svo stutt í borginni. Við munum áfram búa í húsum sem standa í röðum við götur. Fólk býr líka alveg í dreifbýli áfram þótt gangverk samfélagsins hafi horfið á braut. Ég er að tala um þetta allt í yfirfærðri merkingu. Sveitin gekk út á hugsunarhátt þar sem fólk sótti sjálfsmynd sína til fjölskyldunnar og upprunans. Gangverk borgarinnar heldur utan um þekkingu og völd á annan hátt, í gegnum sérhæfðar stofnanir eins og háskóla, stéttarfélög og fjölmiðla. Rétt eins og gangverk sveitarinnar splundraðist á aðeins fáeinum áratugum, þá er gangverk borgarinnar núna að splundrast upp á jafnvel enn skemmri tíma. Þetta er sérstaklega merkilegt hér á landi því við vorum nýbúin að koma okkur fyrir í borgarsamfélaginu, í raun nýbyrjuð að útskrifa fyrstu doktorana, þegar það er skyndilega verið að hrinda okkur inn í samfélag þar sem þekking, völd og færni eru metin á allt annan hátt. Það er samfélag skýsins, þar sem allar upplýsingar eru til reiðu, alltaf, alls staðar, og mesta virðið er ekki lengur í sérhæfðri þekkingu heldur að geta séð heildarmyndir, að geta skapað samhengi úr glundroðanum,“ segir hann.

„Mér finnst svo spennandi að fylgjast með þessu. Ekki vegna þess að ég elski að sjá hluti hrynja heldur vegna þess að á svona flekamótum er skyndilega allt mögulegt.“

Frétt af mbl.is

Hugmyndin „Stétt fyrir stétt“ búin?

Atvinnumaður í tónlist

Af hverju valdir þú lögfræðina eftir menntaskóla?

„Mér er það kannski meira ljóst núna að ég hef einhvern náttúrulegan áhuga á að sjá kerfi innan frá; ekki endilega til að breyta þeim heldur frekar til að skilja þau. Lögfræði er kannski það kerfi samfélaga þar sem hagsmunir og völd eru skilgreind á hvað skýrastan hátt. Ég var heillaður af því þá,“ segir Bergur Ebbi og bætir við að hann hafi tekið námið mjög alvarlega og einnig lokið prófi til að öðlast réttindi sem héraðsdómslögmaður.

„Ég kláraði 2007 og gat valið úr vinnum,“ segir Bergur Ebbi og nefnir að þótt hann hafi ekki starfað lengi sem lögfræðingur hafi allt sem hann lærði þar komið sér vel í lífinu.

„Það sem við vorum að gera í náminu var að greina hluti og reifa hagsmuni; þetta er mjög lógísk greiningarvinna og var dýrmæt reynsla.“

Stuttu eftir námið fékk Bergur Ebbi vinnu hjá Útflutningsráði, sem nú heitir Íslandsstofa.

„Þá var í mér einhver útrás. Þarna var ég kominn á fullt í listrænan feril og það fyrsta sem ég gerði á opinberum skala tengdist tónlist. Ég var í hljómsveitinni Sprengjuhöllinni sem ég byrjaði í í háskóla, með vinum úr menntaskóla. Þetta var mikill metnaður. Við vorum tveir söngvarar og sömdum lög og íslenska texta og tókum upp tvær breiðskífur. Við spiluðum mikið bæði heima og erlendis og ég vil meina að við höfum í raun verið atvinnumenn í þessu. Það var eins og hjá mörgum á þessum aldri; það var allt að springa út. Ég var nýbúinn í námi, að stofna fjölskyldu, hefja listrænan feril og vera í tveimur vinnum, allt á sama tíma,“ segir hann

„Hljómsveitin var starfrækt af fullum krafti um þriggja ára skeið en undir lok þess tímabils var ég einnig kominn af stað með feril sem grínisti sem ég hef svo sinnt sleitulaust undanfarin sextán ár. Að vera grínisti er því miklu meira en bara skeið sem mun líða hjá heldur eitthvað sem skilgreinir mig. Ég hef lagt svo mikinn tíma í þetta og byggt svo mikið upp að metnaður minn nær langt út fyrir mína eigin vegferð í þessu. Ég ber mikla virðingu fyrir uppistandi og finn að það er hægt að þroskast lengi innan þessarar listgreinar. Ég kann þetta svo miklu betur núna en fyrir sextán árum og finn að ég er enn að þroskast.“

Frétt af mbl.is

Sala á eMusic fjármagnaði ferðina

Aldrei efast um eigin fyndni

Hvers vegna uppistand?

„Mér hefur alltaf fundist uppistand vera einhver náttúrleg framlenging á tilhneigingu til að vilja greina hluti og skilja grín. Eiginlega að taka í sundur hluti fyrir framan fólk og setja þá saman aftur. Ég skapa samhengi og geri það fyrir framan aðra. Það er mín listræna köllun og ég hef stundað það löngu áður en ég byrjaði að vera með uppistand.“

Hefur þig alltaf langað til að vera fyndinn?

„Ég get sagt það með frekar miklu öryggi að það hefur aldrei verið mín köllun því ég hef aldrei efast um það,“ segir Bergur Ebbi og hlær.

„Þeir sem fara í uppistand til að sanna fyrir sjálfum sér að þeir séu fyndnir eru ekki í þessu á réttum forsendum. Þetta má nefnilega alls ekki snúast um mann sjálfan, þetta er þjónusta og það er ástæðan fyrir því að maður endist í þessu. Það er einhver galdur sem verður til við að búa til eitthvert samhengi og láta fólk sjá eitthvað sem er mjög kunnuglegt í allt öðru ljósi, eða að sjá eitthvað sem er mjög framandi í mjög kunnulegu ljósi. Þetta snýst allt um samhengið og grínið verður betra og beittara eftir því sem það er sáraukafyllra. Eftir því sem það er nær einhverri kviku eða kjarna, hvort sem hann er persónulegur eða samfélagslegur,“ segir hann.

„Uppistandarinn verður að standa við það sem hann segir. Hann er að segja fólki eitthvað á jafningjagrundvelli og getur ekkert flúið því hann stendur á sviðinu og þarf að bíða eftir viðtökunum. Dómurinn um gæði þess sem borið er á borð fer fram samstundis. Þetta er svo nauðsynlegt mótvægi því menningin okkar er stundum þannig að við þurfum sérfræðinga til að hjálpa okkur við að meta gæði upplýsinga. Við lesum bækur vegna þess að sérfræðingar gefa þeim góða dóma, sjáum leikrit sem fengið hafa verðlaun dómnefnda og svo framvegis. Í uppistandi þarf engin verðlaun og það þarf enga sérfræðinga til að segja þér hvort það var gott eða lélegt. Þú metur það bara sjálfur og þú gerir það á staðnum,“ segir hann.

„Það er eins og við séum komin með óþol fyrir einverjum millileiðum eða bið. Þetta er mjög spennandi þróun og hún er mjög góð fyrir uppistandara en hún er í leiðinni smá ógnvekjandi. Það er þessi almenni athyglisbrestur og viðþolsleysi gagnvart hvers konar umbúðum og strúktúr á miðlun þekkingar,“ segir hann.

„En fólk hleypir manni ekkert ókeypis fremst í athyglisröðina. Uppistand er harður húsbóndi. Maður verður að skemmta fólki og það er númer eitt. Maður verður að finna til ábyrgðar að skemmta fólki og veita því afþreyingu og það þýðir ekkert að þykjast vera of góður með sig til að gera það. Uppistand snýst ekki um að lækna neina kvilla eða finna lausnir, en það á að veita þér líkn. Það veitir stundarfrið. Það er einkenni nútímans að það er alltaf verið að ota að fólki lausnum, og vísindin eru eðilega lausnamiðuð. En það er ekki til lokalausn í tilverunni. Stundum er best að fara í umhverfi þar sem er ekki verið að ota að þér lausnum heldur veita þér líkn og það er bara alveg nógu göfugt fyrir mig.“

Það sem skiptir máli

Bergur Ebbi hefur bæði leikið og skrifað fyrir sjónvarp og þar er grínið líka í fyrirrúmi.

„Ég hef mest verið í gríninu; sketsaseríum Mið-Íslands og áramótaskaupunum. Ég var nýlega að skrifa grínseríu ásamt frábærum kollegum sem Hugleikur Dagsson leikstýrði og skapaði sem nefnist Ögrum skorið. Svo er ég í mjög spennandi sjónvarpsverkefni með vinum mínum, rithöfundunum Auði Jónsdóttur og Eiríki Bergmann. Fílalags-sjónvarpsþættirnir eru svo í gangi núna, en þeir eru skrifaðir og skapaðir af mér og Snorra vini mínum. Ég hef gert helling fyrir sjónvarp og stundum leik ég dramatísk hlutverk sem eru nokkuð grínlaus, ef það er þá á annað borð til, að vera grínlaus.“

Hvernig tekurðu gagnrýni?

„Það er ferli sem lærist og er rosalega mikilvægur hluti af því að þroskast í þessari grein sem öðrum. Maður þarf taka gagnrýni á sama hátt og hrósi. Maður á að nærast af jákvæðri endurgjöf og þróast og þroskast af henni og sama gildir um neikvæða endurgjöf. Þetta er auðvitað ekki áfallalaust,“ segir hann.

„Ef maður heldur sér sæmilega málefnalegum, þá er líklegra að gagnrýnin sé af sama meiði. Maður uppsker eins og maður sáir og ef maður er uppbyggilegur og reynir að vera jákvæður og lyfta upp er líklegt að endurgjöfin sem maður fær á móti endurspegli það. Ég trúi á karma í þessu,“ segir hann.

Bergur Ebbi telur allt of mikið framboð af gríni og háði sem er beinlínis lélegt.

„Það er orðið svo mikið af efni sem er ekki nógu gott eða nógu beitt, eins og sést nú þegar verið er að gera grín að Trump. Þetta er gott dæmi um að við eigum að taka gæði umfram magn. Til hvers að vera með 999 þúsund volga brandara?“ segir hann.

„Ég hef alveg trú á að nota kaldhæðni sem stílbragð en fyrir mér er miklu beittara að vera með grín sem hægt er að tengja við hugrekki eða kærleika. Það er beittara að setja fram það sem skiptir raunverulega máli. Fyrst við erum svona tilbúin að rífa allt niður, hvað er það þá sem situr eftir og skiptir máli?“

Bergur Ebbi skrifaði árið 2017 og 2019 bækurnar Stofuhita og Skjáskot. Í Stofuhita greinir hann samtímann og rýnir í samfélagsmiðla, sítengingu, hryðjuverk, gagnaleka og margt annað. Í Skjáskoti heldur hann áfram samfélagskrufningu á vandamálum og þversögnum sem blasa við okkur öllum.

„Talandi um gagnrýni, ég fékk einu sinni svo góða gagnrýni. Mig minnir að þetta hafi verið bókadómur um bók mína Skjáskot. Í lok dómsins stóð að nú hefði höfundur útskýrt hvað skiptir ekki máli en það væri spennandi að heyra og sjá hann lýsa, þá kannski í nýrri bók, hvað skiptir þá máli. Ég tók þetta til mín og þetta er alveg að koma!“ segir hann og hlær.

„Ég vil raunverulega frekar vera sá sem miðlar því hvað skipti máli, heldur en að fást endalaust við að rífa niður það sem skiptir ekki máli. En ég vil samt bara vera rétt mátulega djúpur,“ segir hann og brosir.

Hljóð barátta um hjartað

Í ellefu ár hefur Bergur Ebbi greint tónlist í hlaðvarpsþætti hans og Snorra Helgasonar tónlistarmanns, Fílalag, sem eins og áður sagði er nú einnig orðið að sjónvarpsþætti. Hafa þeir einnig komið fram í leikhúsum og í nokkur skipti með Sinfóníuhljómsveit Íslands í Eldborgarsal Hörpu.

„Þetta snýst um að greina dægurlög. Það er hægt að finna allan sannleikann í bara einu góðu lagi. Auðvitað eru lög misdjúp og sum hafa að mestu afþreyingargildi en það er ákveðin dýpt í sjálfu sér. Þá kem ég aftur að líkninni; það er oft nóg að veita fólki líkn, eins og í uppistandinu,“ segir Bergur Ebbi, en uppistandið hefur sannarlega undið upp á sig síðustu árin.

„Ég hef verið algjörlega út um allt! Það er öll flóran. Ég hef verið að skemmta fólki kvölds og morgna og í hádeginu, á loðnuslútti, bankafundum, í rútum og í veislusölum. Ég hef skemmt drukknu fólki, edrú fólki, pirruðu fólki, makalausu fólki og fólki með mökum. Ég hef séð allt. Það eru oft öskur og læti,“ segir hann og brosir.

„Mér finnst magnað að taka þátt í þessu listformi sem hefur svona mikil áhrif á fólk. Uppistand er eins og rokk og ról var. Þetta ýtir við fólki og kemur því í uppnám. Þetta tengist einhverju dýpra, næstum trúarlegu; eins konar þörf fólks til tengjast og tilheyra einhverju,“ segir Bergur Ebbi, en uppistandið hans Hagsmunir hefur gengið fyrir fullu húsi undanfarið í Tjarnarbíói og enn eru nokkrar sýningar eftir.

Geturðu speglað þig í þínum börnum og notað í uppistand?

„Já, og ekki bara í uppistandi heldur líka í greiningum. Ég fylgist með hvernig þau sjá lífið og samfélagið og hvernig þau spegla það. Fyrir mér er það hin endanlega dýpt. Ég sé hvernig þau ströggla við að ná utan um sömu konsept og ég upplifði þegar ég var ungur,“ segir Bergur Ebbi.

„Okkar stærsta ábyrgð í lífinu er að mynda okkur sjálfsmynd og halda sjálfsvirðingunni. Við þurfum að komast í gegnum lífið án þess að kikna eða brotna undan pressunni og því sem er að toga okkur í allar átti. Við þurfum að halda okkur heilum og bera ábyrgð á okkar tilfinningum og hugsunum. Við þurfum að mynda heildstætt kerfi sem við getum staðið við og speglað í okkur sjálfum án þess að týna okkur. Það er okkar grunnábyrgð.“

Er erfiðara að vera unglingur í dag en áður?

„Ef grunnábyrgð okkar í lífinu er að halda sjálfsmyndinni saman og missa ekki athyglisgáfuna, þá er það miklu erfiðara. Já. Unglingar í dag þurfa kannski ekki að þræla í líkamlegri vinnu en þeirra barátta er hljóð og hún snýst um sjálft hjartað; um tilfinningalífið. Það er svo létt að gefa eftir og vera bara eins og allir hinir, en þá blæðir þér bara út í hinn stafræna skýjaheim og nærð aldrei að púsla þér saman á ný. Samfélagsmiðlar þjarma að sjálfsvirðingunni. Þeir eru hannaðir í kringum samanburð og leika sér að eldi öfundar, græðgi og minnimáttarkenndar. Þó að það sé ekki í tísku að predika, þá hef ég alveg smá leyfi því í bókum mínum skoða ég þetta frá öllum mögulegum flötum og tel að þær rannsóknir séu enginn sérstakur heimsósómi. Þá minni ég á að ég er ekkert endilega að predika þetta fyrir unglinga, heldur alla. Tæknin breytti okkur öllum í unglinga. Við erum öll með lífið í lúkunum og það er reyndar stórkostlegt.“

Við erum í frjálsu falli

Hvernig sérðu fyrir þér framtíðina?

„Við höfum nú ágætan skilning á umbreytingum sem hafa orðið þegar við fórum frá sveit í borg. Næsta umbreytingin er það sem ég kalla frá borg í ský. Í skýinu á allt að vera svo létt og þægilegt, en í skýinu er líka fall þess falið. Gallinn við skýið er að það er ekkert hjarta í því, það flæðir út um allt og byrgir okkur sýn, alveg jafn mikið og það býr til þægindin. Skýjalíkingin getur allt eins táknað mengun og það er upplýsingaóreiða nútímans. En við erum samt að fara þangað, frá borginni,“ segir hann.

„Borgin er kletturinn, steinninn, bergið. Þar er þekkingin á einum stað og starfsheitin eru skilgreind og örugg og lögvernduð; þú lærir eitthvað eitt og vinnur við það alla ævi. Sjálfsmyndin er á einum stað, föst innan stofnanavædds og atvinnulífsvædds samfélags. Við erum að fara yfir í skýið, þar sem allt flæðir á milli, og þá komum við aftur að spurningunni um hvað ég vildi verða þegar ég yrði stór. Mín köllun passar ekki inni í flokkunarkerfi borgarskipulagsins. En ég held hún passi ágætlega inn í hitt,“ segir hann.

„En varðandi framtíðina. Ég held að gervigreindin sé svo stórt afl að hún eigi eftir að breyta hugmyndinni okkar um tímann. Þessi stóru orð þarf ég aðeins að útskýra. Í borgarsamfélaginu sem við erum að kveðja var þekking alltaf talin best ef hún var ný. Þess vegna erum við sífellt að tala um „nýjustu rannsóknir“ þetta og hitt, lesum nýjustu bækurnar, aðhyllumst nýjustu siðferðisgildin. Neytandinn, sem er lokaútgáfa borgarans, vill hafa allt nýtt. Hann vill nýjan bíl, ný föt og nýjar upplýsingar. Þetta hefur nú náð hámarki í milljón fréttauppfærslum á dag og bandóðum Bandaríkjaforseta sem nýtir sér þennan veikleika okkar að vilja allt nýtt. En gervigreind tortímir þessu, því hún veitir fólki upplýsingar sem ómögulegt er að sannreyna hvort að eru nýjar eða ekki, sú mælistika er einfaldlega horfin, gæði upplýsinganna grundvallast eingöngu á notagildi. Akkúrat núna erum við hins vegar á milli kerfa. Það er verið að troða ofan í okkur upplýsingum sem eru dulbúnar sem fréttir en eru í raun bara endurtekið efni. Þegar við höfum komist yfir þessa tálsýn og séð að fjölmiðlar og hið gamla utanumhald upplýsinga er horfið eins og við þekktum það, þá verður þetta ekki svona ruglingslegt. En við munum sitja uppi með allt aðra skynjun á takti tímans, sem er ótrúlega spennandi tilhugsun, þó hún sé einnig á mörkum þess að maður nái utan um hana,“ segir Bergur Ebbi.

„Það krefst aga og vinnu að hugsa um framtíðina,“ segir hann og nefnir að í tveggja ára námi sínu í Kanada hafi hann verið í stöðugu samtali um þessi mál, en Bergur Ebbi lærði framtíðargreiningu og nýsköpun í Toronto en þar skrifaði hann ritgerð sem heitir The Poetry of Big Data. Margt af því sem Bergur Ebbi gerir í dag er byggt á þeim grunni sem hann fékk í náminu í Kanada og hann hefur þróað í sinni vinnu.

„Í Toronto kynntist ég ótrúlegu fólki og fékk viðurkenningu á minni köllun; að ég ætti að halda áfram á þessari braut. Þessu verkefni er hvergi nærri lokið. Allt ber að sama brunni; það er fókus í öllu sem ég geri.“

Mikið hjarta í þjóðinni

Ljóst er að Bergur Ebbi hefur brennandi þörf fyrir að taka alla hugmyndir í sundur, stúdera þær, og setja svo aftur saman þannig að skilningur fáist. Spurður hvort hann hafi leikið sér að því að taka í sundur útvörp og önnur tæki sem barn svarar hann:

„Nei, en ég átti bróður sem var þannig. Hann var mín mesta fyrirmynd í lífinu. Hann var þannig; hann tók alla hluti í sundur og setti aftur saman. Hann varð að skilja allt,“ segir Bergur Ebbi, en bróðir hans Sveinn Rúnar lést eftir langvinn veikindi árið 2022.

„Hann er ekki lengur á meðal vor og að einhverju leyti finnst mér ábyrgðin hafa aukist og ég sé að vinna með styrk á við tvo því mikið af þessu kemur frá honum,“ segir Bergur Ebbi og segist ef til vill með vinnu sinni líka halda minningu hans á lofti.

„Mitt líf snýst ekki bara um mína köllun, heldur er ég líka að lifa lífinu og sinna mínum skyldum. En mér finnst ég hafa lent á milli tveggja fleka hvað varðar þessar stórkostlegu breytingar í samfélagsgerð, frá borg yfir í ský. Þar að auki er ég á milli tveggja menningarheima þegar kemur að einhverri gliðnun sem við sjáum svo skýrt í alþjóðamálum núna svo ekki sé talað um hina margumræddu skautun í viðhorfum til þjóðfélagsmála. En ég er þakklátur að greina í það minnsta þessi flekamót. Ég sé það núna að við sem lifum í dag höfum sannarlega sögu að segja!“

Eftir áhugavert spjall þar sem ýmsum steinum hafa verið velt við íhugar blaðamaður hvort mannkynið sé á leið til glötunar. Ein lokaspurning er því eftir:

Hvernig getum við komið í veg fyrir að tapa hjartanu?

„Það er rannsóknarspurningin mín núna. Við þurfum að horfa inn á við því allt frá lýðveldisstofnun höfum við sífellt verið að horfa út á við, bera okkur saman við aðrar þjóðir og verið á stöðugu útstími. En nú þurfum við að draga okkur aðeins til baka, því við getum ekki haft stjórn á því hvað gerist í Bandaríkjunum eða Atlantshafsbandalaginu. En við getum stjórnað viðleitni okkar og viðhorfi gagnvart því og það er ekki verra ef það hefur nokkuð ígrundaðan og innhverfan tón þar sem við finnum okkar hjartalag. Þannig að sem þjóð þurfum við að horfa inn á við, vita fyrir hvað við stöndum og hvert er gildismat okkar. Það er mikið hjarta í þessari þjóð.“