Á fullri ferð í átt að hreinni orku

Umhverfis- og orkustofnun er ráðgefandi til umhverfis-, orku- og loftslagsráðuneytis um málefni sem snúa að orkuskiptum og orkunýtni. Þar er gögnum safnað um alla orkuframleiðslu og notkun, þeim miðlað og þau greind og spáð fyrir um þróun orkunotkunar. Þar koma orkuskiptin mikið við sögu. Hversu hratt orkuskiptin raungerast, hvaða orkugjafar verða fyrir valinu og hvað getur haft áhrif á þá þróun til lengri og skemmri tíma.

Á Íslandi er notkun jarðefnaeldsneytis meirihluti samfélagslosunar sem er á beinni ábyrgð Íslands gagnvart Parísarsamkomulaginu. Því er það lykilverkefni að draga sem hraðast úr notkun jarðaefnaeldsneytis og vinnur Umhverfis- og orkustofnun að lausnum í þeim efnum með ýmsum leiðum. „Við höfum einnig stuðlað að bættri orkunýtni með eingreiðslum og styrkjum til aðila sem ekki eru jafn lánsamir og flestir hér á landi sem hafa aðgengi að heitu vatni til húshitunar,“ segir Jón Ásgeir Haukdal Þorvaldsson, teymisstjóri í teymi orkuskipta og orkunýtni hjá Umhverfis- og orkustofnun.

Fjölbreytt verkefni í forgangi

Spurður um forgangsverkefni og áherslur stofnunarinnar í tengslum við orkuskipti og orkunýtni segir Jón að miðlun og greining gagna sé lykilatriði. „Við höfum bætt nokkuð í greiningu og miðlun upplýsinga sem snúa að orkuskiptum. Þar má sem dæmi nefna Orkuspá sem í nýjustu útgáfu tók saman í fyrsta skipti raforkuspá, eldsneytisspá og jarðhitaspá. Í spánni er töluvert af nýjungum og mikið magn af gögnum sem áhugasamir geta kafað ofan í. Mikil áhersla er lögð á orkuskipti og sviðsmyndagreiningu á hvert við stefnum miðað við ólíkar forsendur. Með aðgengi að gögnum og greiningum er auðveldara að taka upplýstar ákvarðanir.“

Stofnunin birtir einnig mánaðarlegar sölutölur eldsneytis, en þau gögn veita mikilvægar upplýsingar um þróun eldsneytisnotkunar og losun gróðurhúsalofttegunda sem næst rauntíma. „í fyrra birtum við í fyrsta skipti upplýsingar um mánaðarlega sölu eldsneytis. Söluaðilar eldsneytis á Íslandi skila mánaðarlega gögnum til Orkustofnunar um sölu á eldsneyti og þessi gögn eru uppfærð reglulega og að jafnaði birt með tveggja mánaða töf. Áður voru þessi gögn aðeins aðgengileg árlega,“ segir Jón.

Umhverfis- og orkustofnun vinnur markvisst að orkuskiptum og bættri orkunýtni með gagnaöflun, greiningum, fræðslu og styrkjum til fjölbreyttra verkefna um allt land. Ljósmynd/Aðsend

Orkuskipti í ríkisbílaflota

Í nýrri aðgerðaáætlun í loftslagsmálum er að finna aðgerð sem nefnist Full orkuskipti ríkisflota og samgönguþjónustu fyrir 2030. Til að fylgja eftir þessari aðgerð hefur Umhverfis- og orkustofnun komið á hvatakerfi sem veitir viðurkenningar fyrir árangur í orkuskiptum bílaflota hjá ríkisstofnunum og -fyrirtækjum. Á ársfundi Orkustofnunar 2024 voru fyrstu viðurkenningar veittar. Alls fengu 24 stofnanir og fyrirtæki boð um að koma og veita viðurkenningunum viðtöku. Næstu viðurkenningar verða veittar á loftslagsdaginn 1. október 2025. Í samhengi rafbíla má líka nefna Kortasjá fyrir hraðhleðslustöðvar Á kortinu eru í dag upplýsingar um yfir þúsund tengla á 176 stöðum á landinu. Hægt er að setja upp ferð frá A-B og um leið upplýsingar um fjölda tengla og fjarlægð á milli þeirra á ferðalaginu.

Bætt orkunýtni grunnstef í starfinu

Jón segir einnig að bætt orkunýtni sé ákveðið grunnstef í starfi teymisins og nefnir dæmi: „Orkusetur er starfrækt innan Umhverfis- og orkustofnunar og stuðlar að miðlun og fræðslu efnis til almennings um orkuskipti og bætta orkunýtni. Á vefsíðu setursins er hægt að finna ýmsar reiknivélar fyrir húshitun, raforkunotkun, raforkuverð, rafbíla og breyttar ferðavenjur svo eitthvað sé nefnt.“

Annað dæmi er styrkveiting til íbúðareigenda sem nú hafa niðurgreidda beina rafhitun en vilja taka upp umhverfisvæna orkuöflun eða ráðast í aðgerðir sem leiða til bættrar orkunýtingar við húshitun. „Það er sameiginlegt hagsmunamál ríkis og notenda að ná niður kostnaði við rafhitun. Hægt er að minnka rafhitun með ýmsu móti, meðal annars með varmadælum og viðarkyndingu. Frá árinu 2022 hafa 339 varmadælur verið styrktar og við áætlum að orkusparnaður vegna þeirra nemi 5,1 GWst árlega. Það jafngildir rafmagnsnotkun 1.695 rafbíla eða 1.240 meðalheimila á ári hverju.“

Enn annað dæmi um bætta orkunýtni er varmadæluvæðing Grundarfjarðar sem miðar að því að bæta orkunýtingu og draga úr olíunotkun. Áður notuðu skólar, íþróttahús og sundlaug olíu til upphitunar. „Með styrk frá Orkusjóði var farið í orkuskipti þar sem settar voru upp varmadælur. Nýja kerfið notar lokað hringrásarkerfi sem dregur verulega úr kostnaði og minnkar olíunotkun um 130 þúsund lítra á hverju ári. Verkefnið sýnir hvernig hægt er að nýta nútímatækni til að bæta orkuöryggi og sjálfbærni í minni samfélögum. Álíka verkefni var unnið fyrir þrettán bæi í Tjörneshreppi.

Síðastliðið sumar auglýsti Orkusetur samkeppnisstyrk fyrir sólarsellur sem allir gátu sótt um óháð lögheimili eða starfsemi. Samkeppnin var mjög hörð og bárust Orkusetri 90 umsóknir en mögulegt var að styrkja 29 verkefni. Þau verkefni sem fengu styrk voru ýmist utan samveitna og/eða þar sem raforkuframleiðsla fer fram með díselrafstöðvum,“ segir Jón.

​Jón Ásgeir Haukdal Þorvaldsson er teymisstjóri í teymi orkuskipta og orkunýtni hjá Umhverfis- og orkustofnun. Ljósmynd/Aðsend

Efling Loftslags- og orkusjóðs

Loftslags- og orkusjóður hefur verið stóraukinn á undanförnum árum og veitir nú um eða yfir milljarð króna árlega til verkefna sem flýta orkuskiptum. Árið 2024 voru veittar 1.343 milljónir króna í almennri úthlutun sjóðsins og undirbúningur er hafinn fyrir úthlutun ársins 2025 sem alla jafna er stærsti viðburður ársins. Ávallt er mikil eftirspurn eftir styrkjum, sem tryggir harða samkeppni.

Sjóðurinn sér einnig um styrki vegna rafbíla og stendur nú fyrir úthlutun 1.000 milljóna til leitar og nýtingar jarðhita.

Frekari aðgerðir eru í undirbúningi, meðal annars sérstakur 160 milljóna kr. fjárfestingarstuðningur til garðyrkjubænda vegna orkusparnaðar í gróðurhúsum, og styrkir fyrir kaup á hreinorku vöru- og hópferðabílum. Einnig verður brátt auglýst eftir umsóknum um styrki til kaupa á nytjahjólum sem eru sérstaklega hönnuð til að flytja farangur og/eða farþega og geta komið í stað einkabíls við daglegar samgöngur, en önnur reiðhjól falla ekki undir þessa styrki.

Jón segir að starfsvettvangur sinn sé afar áhugaverður og gaman að vinna á þessum miklu umbreytingartímum. „Sumt breytist hratt og annað ekki eins og maður hefði viljað. Við höldum áfram að hreyfa við hlutum, upplýsa um stöðuna og styðja við góð verkefni.“

• Blogga um frétt