Staða drengja - áskoranir og möguleikar

Drengir eiga undir högg að sækja í skólakerfinu á Íslandi og víðar. Hermundur Sigmundsson og Tryggvi Hjaltason eru sannfærðir um að með réttu áreiti og hvatakerfum megi rétta hlut þeirra.

Það eru öflugir kraftar að ganga yfir íslenskt samfélag. Að minnsta kosti er erfitt að komast að annarri niðurstöðu ef kafað er ofan í stöðu drengja.

Áskoranir

Að meðaltali er staðan fyrir dreng á Íslandi í dag sú að það eru:

34% líkur á að hann muni ekki geta lesið sér til gagns eftir grunnskóla, fer hækkandi

15% líkur á að hann fari á hegðunarlyf

Hann er 20 sinnum líklegri til að vera settur á þunglyndislyf en börn í öðrum norrænum ríkjum

Hann fær lækkandi skor á samræmdum prófum í gegnum skólagöngu sína á meðan systir hans og vinkona fá hækkandi skor

Hann hefur fáar karlfyrirmyndir í námi og þeim fer fækkandi með hverju ári, einungis 17,5% af kennurum hans í grunnskóla eru karlmenn

Líklegra er að honum leiðist í skóla en systur hans eða vinkonu

Mamma og pabbi munu kaupa allt að 2,5 sinnum minna af bókum fyrir hann en fyrir systur hans

Á aldrinum 10-19 ára er hann líklegri til þess að taka sitt eigið líf en jafnaldrar á Norðurlöndunum

Í framhaldsskóla eru 40% líkur á því að hann sé orðinn stórneytandi á klámi

Minni líkur eru á að hann klári framhaldsskóla en jafnaldrar hans hjá flestum vestrænum þjóðum

Minni líkur eru á að hann fari í háskóla en jafnaldrar hans í öllum OECD-löndum og þær fara lækkandi

Framangreind staða er því miður einungis brot af fjöldamörgum gagnapunktum sem hafa birst opinberlega undanfarin ár um slæma stöðu drengja í íslensku samfélagi. Gögn og niðurstöður sem birtast ítrekað frá opinberum aðilum, ráðuneytum og virtum alþjóðlegum og innlendum stofnunum eins og landlækni, Menntamálastofnun, menntamálaráðuneytinu, PISA, OECD, UNICEF, WHO og samnorrænum könnunum varpa ljósi á ískyggilega heildarmynd.

Ljóst er að enginn vill hafa ástandið svona og það þarf að bregðast við. Það er grundvallar færniviðmið fyrir velferðarþjóðfélag að geta skapað börnum góðar aðstæður til að þroskast, læra, dafna og líða vel. Flestir eru því eflaust sammála um mikilvægi þess að kafa dýpra ofan í framangreind vandamál með lausnamiðuðum hugsunarhætti og fara síðan í kjölfarið að virkja auðlindir af krafti til að snúa við þessari þróun.

Hermundur Sigmundsson er prófessor í lífeðlislegri sálfræði við Háskólann í Þrándheimi og Háskólann í Reykjavík. mbl.is/Kristinn Magnússon

Vísindi

Við skoðum tvo mikilvæga þætti sem rannsóknir sýna að geti haft meiri áhrif á menn en konur. Annars vegar er það virkni testosteróns og hins vegar dópamíns.

Testosterón: Geschwind og Galaburda, hafa sýnt með rannsóknum að testosterón-hormón sem drengir hafa í mun meira magni en stúlkur að meðaltali, getur haft áhrif á þróun heilastarfsemi þeirra í fósturlífinu. Þessi áhrif testosteróns á heilastarfsemi gera drengi að ýmsu leyti „viðkvæmari“ og er talinn vera einn orsakavaldur þess að drengir eru líklegri til að lenda í vanda með hreyfiþróun og málþróun og greinast oftar með einhverfu, ADHD og vandamál með lestur. Þess vegna er gífurlega mikilvægt að drengir fái ríkulegt áreiti, eins og að talað sé við þá, jafn mikið og talað er við stúlkur. Rannsóknir sýna að meira er talað við stúlkur en drengi frá fæðingu og vísbendingar eru uppi um að íslenskir foreldrar leggi mun minna að drengjum að lesa en stúlkum. Þá er mikilvægt að drengir fái góða þjálfun á svokallaða bókstafs – hljóða-tengingu í byrjun lestrarkennslu. Aukið testosterón getur líka þýtt meiri þörf fyrir líkamlega útrás og áhættutöku. Þar gæti aukin hreyfing og í einhverjum tilfellum keppni verið áhugahvetjandi og leitt til aukinnar einbeitingar.

Dópamín: rannsóknir sýna meiri virkni af taugaboðefninu dópamíni hjá karlmönnum, sem getur meðal annars tengst þáttum eins og mikilvægi ástríðu og áhugadrifs þegar kemur að afstöðu gagnvart verkefnum eins og námi og árangri. Dópamín sem er oft lýst sem eftirvæntingarboðefni, veitir ánægjutilfinningu þegar verðlaun og uppskera eru fram undan. Aukið magn af dópamíni og sérstaklega meiri sveiflur á því sviði eins og einkenna fremur karlmenn eru þó sérstakir áhættuþættir þegar kemur að fíknieinkennum.

Þar sem dópamín tengist einnig námi, árangri og viðurkenningu getur það verið mótandi þáttur gagnvart ástríðumyndun. Rannsóknir okkar sýna að ástríða er mikilvægari þáttur í drifi karlmanna gagnvart verkefnum. Einnig hafa karlmenn sterkara samband milli ástríðu og þrautseigju. Konur hins vegar hafa sterkara samband milli þrautseigju og gróskuhugarfars. Þetta gæti gefið vísbendingar um það að til að fá drengi til að nota sinn viljastyrk og þrautseigju er skynsamt að leita eftir tækifærum þar sem þeir geta unnið að verkefnum sem tengjast þeirra ástríðu eða sterkum áhuga. Framangreindur þáttur á vissulega einnig við um stúlkur, en drengir kunna að vera líffræðilega viðkvæmari gagnvart mikilvægi þess að slíkur neisti sé kveiktur. Lykillinn hér er að fanga áhugann.

Tryggvi Hjaltason er sérfræðingur hjá tölvuleikjafyrirtækinu CCP.

Möguleikar

Grunnleggjandi þættir í heilastarfsemi einstaklinga tengjast hvíta og gráa efni heilans. Þar mætti kalla gráa efnið tölvu heilans og hvíta efnið leiðslurnar í tölvunni. Hreyfing, góð tengsl og að læra nýja hluti hafa jákvæð áhrif á heilbrigða virkni í gráa og hvíta efni heilans. Þessir þrír þættir ættu að vera í fókus gegnum allt lífið.

Hreyfing: rannsóknir sýna að hreyfing skapar betri ró, einbeitingu og sjálfsmynd sem er góður grunnur fyrir nám. Öll börn og unglingar ættu að minnsta kosti að hreyfa sig í einn tíma á dag. Út af hærri testosterónvirkni hjá drengjum er regluleg hreyfing sérlega mikilvæg fyrir þá. Til þess að auka líkurnar á góðri einbeitingu og hámarksupptöku lærdóms m.t.t. minnis er mikilvægt að hafa ekki of langar kennslustundir, eða að hámarki 35-40 mín. með 10-15 mín. hléi inn á milli.

Tengsl/samkennd: Paul Gilbert, prófessor skrifaði bók sem kom út árið 2009 og heitir „The Compassionate Mind“. Hann leggur þar áherslu á mikilvægi vingjarnleika, samkenndar, gæða samtala og samveru fyrir okkar heilastarfsemi. Hlý samvera hefur áhrif á hormónastarfsemina á jákvæðan hátt. Hormónið oxytósín hefur áhrif á vellíðunartilfinningu okkar. Gilbert bendir á að umhyggja og þróun hennar, það að upplifa góðvild, hlýju og samúð, er gífurlega mikilvæg til að aðstoða okkur við að öðlast tilgang með lífinu og aukna hamingju. Þessi upplifun hefur jákvæð áhrif á alla okkar líkamsstarfsemi, styrkir ónæmiskerfið, minnkar streitu og segja má að hún sé nokkurs konar vítamín fyrir okkar heilastarfsemi. Í skólanum er sérlega mikilvægt að vinna með þessa þætti. Jákvæð viðbrögð þegar einstaklingar eru að gera sitt besta eða ná að framkvæma það sem þeir ætluðu sér eru því mjög mikilvæg. Þar eru foreldrar og kennarar í lykilhlutverki. Síðan er að sjálfsögðu aldrei hægt að verðleggja gildi jákvæðra félagslegra tengsla.

Ástríða/læra nýja hluti: gefum börnum og unglingum möguleika á að vinna meira með þætti sem tengjast þeirra áhugasviði. Hjálpum þeim að finna ástríðuna og þróa hana. Í sambandi við lestur, finnum texta og bækur sem einstaklingurinn hefur áhuga á að lesa. Eflum vinnu með skapandi skrif þar sem barnið/unglingurinn fær að vinna með viðfangsefni sem það velur sjálft. Eflum möguleikann á verkefnavinnu sem byggir á samvinnu þar sem gefast líka möguleikar á nýskapandi hugsun.

Drengirnir okkar eru margir á erfiðum stað. Undirritaðir eru sannfærðir um að með réttu áreiti og hvatakerfum ásamt auknu aðhaldi og umræðu er hægt að stórbæta stöðu drengja í íslensku samfélagi. Framangreindir þættir gagnast vonandi sem innlegg í þá góðu umræðu sem farin er af stað, umræðu sem þarf að dýpka á flestum sviðum samfélagsins hvort sem það er í skólanum, í félagsstarfinu, á Alþingi eða á heimilinu.

Hermundur Sigmundsson er prófessor í lífeðlislegri sálfræði við Háskólann í Þrándheimi og Háskólann í Reykjavík og Tryggvi Hjaltason er sérfræðingur hjá tölvuleikjafyrirtækinu CCP.