Pétur Hafliði Ólafsson

Hann pabbi minn er látinn eftir erfið veikindi.

Sjómennskan var hans ævistarf, og þess vegna var hann mikið í burtu frá fjölskyldu sinni, en við vorum 6 systkinin, 2 bræður farnir, mamma okkar lést 2003. Eftir eru 3 systur og 1 bróðir.

Minnisstæð er mér Þorláksmessa 1955, en þá var skipið, sem hann var á, sent úr höfn á miðnætti, og jólin framundan. Þessi ferð varð ein sú lengsta sem hann var í burtu, en skipið fraus inni til vors í höfn í Finnlandi, því mikill frostavetur var þar þetta árið. En við héldum okkar jól með honum þegar hann kom heim, þó kominn væri apríl.

Ég var til sjós með honum í u.þ.b. eitt ár, þá uppgötvaði ég að hann var alltaf sjóveikur fyrstu dagana á siglingu, mikið var ég undrandi. Aldrei sagði hann frá þessu. Þegar ég var barn, og vissi að hann var að koma í land, var erfitt að vera í skólanum. En ég var fljót að hlaupa heim úr skólanum þegar honum lauk, og um leið og ég opnaði útidyrnar, vissi ég að hann var kominn, því mild vindlalykt barst á móti mér. En pabbi fékk sér stundum vindil á þessum árum.

Hann var einn af stofnendum Félags eldri borgara, og skipulagði ferðalög, bæði innanlands og til útlanda. En hann elskaði að gera sem mest fyrir „stelpurnar“ og „strákana“, eins og hann kallaði þennan hóp. Og hann stjórnaði dansleikjum í sal Eldri borgara í 21 ár. Hætti 2009.

Við systur fórum vestur á firði sl. sumar, og buðum honum með. Það endaði þó með því að hann fór á öðrum bíl, því hann var með kvikmyndatökumann, Örn, og bílstjóra, Hilmar. En hann átti, að sögn, erindi vestur á Keflavíkurbjarg, við fengum að vita seinna hvert erindið var. Þessi ferð var öll tekin á kvikmynd. Pabbi var svo tæknivæddur, þegar okkur systur vantaði t.d. minniskubba í myndavélar þá átti hann þá, fyrirhyggjusemin hjá honum var einstök, búinn að fara á tölvunámskeið, það munaði öllu sagði hann.

Síðustu árin hefur hann verið að safna að sér gögnum um skipalestir, sem sendar voru frá Íslandi, til að sigla til Murmansk Í Rússlandi. En hann var skipsmaður um borð í einu skipanna, en það hét Ballak. Skipalestin sem hann var í bar einkennisstafina PQ-13.

Hann var aðalhvatamaður að ráðstefnu sem haldin var í Reykjavík 2008. Ráðstefnan var um skipalestir bandamanna til Rússlands. Hann hefur verið sæmdur þremur heiðursorðum af Rússum , m.a. rússnesku ríkisorðunni. Hann á heilt safn af kvikmynduðum atburðum v/ stríðsins, og af ráðstefnunni og öðrum atburðum er lúta að þessum atburðum, bæði gamalt og nýtt. Hann pabbi var ekki alveg hættur, þó veikindin héldu í við getuna til framkvæmda. Þá kallaði hann í ættingja eða vini til að bæta við, ef hann taldi sig hafa gleymt einhverju, alltaf að bæta við. En hann hafði mjög gott minni.

Hann var mjög söngelskur. Þau sungu oft saman foreldrar mínir og við systkinin tókum undir, það var oft glatt á hjalla í þá daga.

Elsku pabbi minn, nú er þínum lífsdansi lokið. Þín er sárt saknað.

Ég efa ekki, að tekið hefur verið vel á móti þér við brottför þína héðan.

Hvíl í friði.

Þín dóttir,

Móðurfólk mitt er ættað úr Breiðafirðinum, eyjum og umhverfi. Þetta er stór og fjölmenn ætt og amma mín, Ólína Pétursdóttir átti 13 börn.

Pétur H.Ólafsson móðurbróðir minn var elsti sonur hennar og 9 ára gamall þegar faðir hans lést 1929 frá barnahópnum og eitt á leiðinni. Hann þurfti því að vera til gagns og afla matar eins og aðrir og sérstaklega sem elsti karlmaður heimilisins. Það mótaði líf hans frá upphafi samábyrgð við að „skaffa“. Hann lærði því fljótt að treysta á mátt sinn og megin. Hann vildi lifa lífinu lifandi. Lífsandinn og lífsáhuginn var ótæmandi það voru alltaf verkefni sem þurfti að vinna og skila. Auðvitað gat enginn gert það betur en hann. Mótvindur lífsins lét hann ekki í friði frekar en aðra en sorgina bar hann í hljóði og lífið liðaðist alltaf áfram. Hann lifði að mínu mati seinustu áratugina sem mikill lífslistamaður. Ábyrgðarstörf hlóðust á hann, m.a. stjórnunarstörf, dans, kórastarf og ferðalög eldri borgara heima og erlendis. Hann varð glæsilegur fulltrúi íslenskra farmanna frá stríðsárum og orðum prýddur frá rússneskum stjórnvöldum og sigldi m.a. með rússneska flotanum í heiðursskyni. Ég held að rússarnir hafi fundið í honum alþýðuhetju sem þeir kunnu vel að meta. Þess á milli sé ég hann og fleira frændfólk borða selkjöt, lúðuhausa og annað góðgæti sem gaf lífinu líka sérstakt gildi.

Hann og móðurbræður mínir, Gísli sem er látinn, Jónas og Skafti, voru mér ákaflega minnistæðir. Af þeim stafaði ævintýraljómi athafna, sjálfsbjargar og dugnaðar. Skemmtilegt var sem barn að hlusta á alþekkingu þeirra á öllum málefnum þar voru engin vandamál, heldur bara lausnir sem maður yrði auðvitað að leysa sjálfur. Sterk rökræða þeirra yfir kaffibollunum gaf okkur börnunum grunn af réttlætiskennd sem þeim var sterkt í blóð borið og þoldu engum órétt. Sannir íslendingar sem vildu lifa sínu lífi í friði og sanngirni. Ég votta börnum hans mökum og afkomendum samúð mína við fráfall hans. Við söknum hans öll en vitum að hann vildi að lífið héldi áfram.

Far í friði frændi og þökk fyrir samfylgdina.

Fallinn er góður vinur minn Pétur H. Ólafsson sjómaður og mikill baráttumaður fyrir réttlætinu. Pétur var einn af brautryðendum að verklegri sjóvinnukennslu fyrir sjómenn ásamt mági sínum Herði Þorsteinssyni. Þeirra takmark var að sjómenn gætu bjargað sér við almenna sjóvinnu, sem er á undanhaldi í dag. Pétur hélt ótrauður áfram í sinni baráttu, gekk á milli ráðherra. Einn af þeim var Lúðvík Jósepsson sem gekk í það að afla fé til starfsins. Hans draumur var að þetta yrði gert að valgreinum í skólum landsins. Ekki var setið auðum höndum eftir að fé fékkst til starfsins, þá var haldið á fund menntamálaráðherra sem var Vilhjálmur Hjálmarsson sem tók undir með Pétri að þörf væri á að taka verklega sjóvinnu inn sem valgrein í gagnfræðiskólum landsins árið 1977. Þegar Pétur hætti þessu starfi voru 1.500 börn í námi í verklegri sjóvinnu og eftir hann liggur fjöldi greinagerða um þessi mál. Pétur var sannkallaður leiðtogi sem lét engan bregða fyrir sig fæti, þegar hann sá að brotið var á sínu fólki gerði hann strax athugasemdir. Það skipti ekki máli hver maðurinn var eða hvaða stöðu hann gegndi. Hann var harður í horn að taka þegar honum fannst vegið að sér með óréttum hætti, þá var minn maður ekki lengi að svara fyrir sig svo undir tók í öllu. Pétur var kosinn í samninganefnd Sjómannafélags Reykjavíkur árið 1968. Mikil átök fylgdu í kjölfarið þegar hann tók þátt í kjarabaráttu farmanna vegna þess að félagar hans bjuggu við laun sem voru ekki samboðin neinum. Kjaradeilan varð til þess að árið 1971 bauð Pétur sig fram sem formannsefni B-lista starfandi sjómanna Sjómannafélags Reykjavíkur, tilgangur var að hrista vel upp í verkalýðshreyfingunni. Pétri bættist mikill liðsauki manna sem fylgdu honum að máli og varð til þess að vinnutími og laun urðu betri en þau voru áður. Það var hinn 21. júlí 1971 sem við Pétur sigldum saman í fyrsta skiptið á m/s Dettifossi, sem var nýlegt skip í flota Eimskipafélagsins og þótti hið glæsilegasta fley. Þar ræddum við mál sem honum voru hugleikin. Þegar skipið hafði lagt að bryggju í Felixstowe sem er höfn á Englandi og landganginum hafði verið komið fyrir á bryggjunni birtust verkamenn sem hófu að losa skipið. Allt í einu sneri sér að Pétri einn verkamaðurinn og spurði hvað heitir þessi nýi háseti hjá ykkur? Pétur svaraði um hæl og sagði, „kallið hann Cocomo“. Næstu ferð á eftir, þá var Pétur í fríi, birtist allt í einu sami maður og segir, „Góðan daginn Cocomo“. Ég sagði við hann að ég héti ekki Cocomo, en nafnið væri Jói. Hann var ekki lengi að snúa þessu við og segja með tilfinningu, „Joe from Cocomo“. Við það sat og vinur minn Pétur hafði mikið gaman af þessum verkum sínum, að ganga í störf prestsins og endurskíra félaga sinn. Nafnið hefur síðan fylgt mér sem gælunafn.

Það var sama hvar maður hitti Pétur á förnum vegi, alltaf var hann glaður og hress, ekki vantaði frásagnarhæfileika hans því hann var snillingur að segja frá og koma því til skila.

Þín er sárt saknað, kæri vinur

Þegar maður hefur notið hádegismatar og samræðna með vini sínum um nokkurra ára skeið, finnst manni að þannig muni það alltaf verða. Við Pétur kynntumst ekki fyrr en í Félagsmiðstöðinni Vitatorgi þar sem við deildum borði með góðum félögum. Oft beið Pétur fyrir hádegið eftir að ég kæmi svo við gætum farið saman niður í salinn. Þá ók hann hjólastólnum mínum um þrönga stigu að borðinu okkar. Einhvern veginn fannst mér að Pétur mundi verða hundrað ára. Alltaf hress og tilbúinn að ræða málin, enda ótæmandi fróðleiksbrunnur. Margþætt og á stríðsárunum hrikaleg lífsreynsla þessa aldna öðlings, styrkti hann, öndvert við marga. Kornungur byrjaði hann að vinna og lét kaup sitt allt, renna til móður sinnar sem var ekkja og barðist við að halda börnum sínum.

Í kvæði Davíðs segir um fornhetju: „Hann var logi, aðrir reykur“. Þannig kom Pétur mér fyrir sjónir. Hann var nefnilega sannkölluð hetja. Barátta hans fyrir sjómenn, já fyrir landsmenn alla sannar það. Hann bætti lífskjör sjómanna og varði þjóðina fyrir svikulum fiskútflytjendum. Heiðarleiki hans og réttlætiskennd, var mörgum svikahröppum torskilin. Sem fiskimatsmaður, feldi hann alla skreið sem ekki var í lagi. Útflytjendur reyndu að múta honum, en dugði það ekki, hótuðu þeir öllu illu og sökuðu um að skaða þjóðina. Þá var hann kallaður á fund sjávarútvegsráðherra og krafinn svara. Hann sannaði á eftirminnilegan hátt að hann hafði rétt fyrir sér. Skreiðin var möðkuð og síldin í tunnunum með margvíslegum aðskotahlutum. Hann upplýsti þjóðina um stórfellt og skaðleg útflutningssvik. Það þurfti meira en lítinn kjark til að berjast við þá valdamiklu þursa sem réðu útflutningi þjóðarinnar og svifust einskis til að græða á kostnað hennar.

Í fiskmatinu vann hann þjóð sinni stórkostlegt gagn, sem aldrei hefur verið þakkað sem skyldi.

Lítilsigldir hafa hlotið orður úr hendi forseta lýðveldisins. Ekki Pétur. Rússar hafa hinsvegar margverðlaunað hann.

Þegar aldurinn færðist yfir Pétur hóf hann að sinna öldruðum og tók þátt í stofnun félags eldri borgara, byrjaði fyrstur manna með kór þeirra og stóð fyrir mörgum ferðum sem fararstjóri.

Minni Péturs var með ólíkindum gott og frásagnargleðin eftir því. Við borðið okkar í Félagsmiðstöðinni við Vitatorg, horfði eldhuginn hvössum augum á okkur félaga sína, um leið og hann fræddi okkur um liðna tíma. Það er ógleymanlegt. Eitt sinn kom níræður borðfélagi okkar með marbletti í andliti eftir byltu. Þegar ég vissi að allt sást sem að var, varð mér að orði. „Runólfur, þetta setur mikinn svip á þig“. Hann var fljótur að átta sig og spurði „Finnst þér það virkilega“.Þá sagði Pétur: „Runólfur, en þú færð falleinkunn“.

Þegar slíkur fullhugi sem Pétur er fallinn í valinn, þá er skarð fyrir skildi.

Ég sakna þessa góða vinar og sendi fjölskyldu hans innilegar samúðarkveðjur.

„Við höfðum ekkert vit á stríði,“ sagði einhver í hópnum. Meira en hálf öld liðin. Andlitin sæbarin og sálirnar markaðar reynslunni af hildarleiknum hryllilega sem fáir ef nokkrir Íslendingar skildu af eigin raun, nema þeir. Komnir saman undir forystu Péturs H. Ólafssonar til að tala við þrítugan pilt með kvikmyndavél, doktorspróf í sagnfræði og ómælda samlíðan og vilja til að miðla sögu hvers og eins í hópnum. Einar Heimisson hafði auglýst í dagblöðum gerð sjónvarpsmyndar um íslenska sjómenn í síðari heimsstyrjöld, verið bent á Pétur og fyrr en varði voru þeir tveir farnir að geysast um bæinn á drossíu öldungsins, íslensku stríðshetjanna á milli. Sumir höfðu aldrei áður talað upphátt eða við nokkurn mann um skothríðina, þorstann á litlum fleka dögum saman á opnu úthafi, aflimaða deyjandi félaga, óttann við þýsku kafbátana né lífið eða ólífið í höfn í Englandi – aðrir fóru með þaulunnar sögur. Ólíkir menn jafnt þá sem í æsku.

Á stuttri en mikilvægri samleið árið 1998 sá ég í verki sérgáfu Péturs sem hann svo greinilega kunni að nýta til að bæta og fegra mannlífið. Forystueiginleikar hans voru hertir í eldi og urðu að því er mér sýndist áreynslulaus og smitandi lífsgleði sem dreif aðra með og lyfti móral. Áhrifamaður í bestu merkingu hinnar glöðu forystu sem tekur utanum fólk.

Heimildarkvikmyndin „Við höfðum ekkert vit á stríði,“ var frumsýnd fyrir fullum sal í Laugarásbíói vorið 1998 og sýnd í Sjónvarpinu nokkrum dögum síðar. Seinna það sólríka sumar, þegar Einar bróðir minn var allur, óbærilega ungur, báðum við fjölskyldan Pétur að vera í hópi þeirra sem báru kistuna. Hann sýndi honum sem við höfðum misst einlæga virðingu og okkur styrkjandi samúð þann dag.

Stærri ríki en Ísland standa í ómældri þakkarskuld við íslensku sjómennina sem tryggðu stríðandi þjóðum mataröryggi sem ella hefðu einangrast og soltið. Ríkisstjórn Bretlands gaf út skýrslu eftir lok stríðsins þar sem fiskflutningum frá Íslandi var þakkað að tekist hefði að fæða bresku þjóðina. Rússland veitti Pétri sjálfum heiðursorður og hefur fram á síðustu ár lagt ríka áherslu á að halda á lofti minningunni um dirfsku og fórnir íslensku sjómannanna. Það myndi styrkja Ísland að þekkja betur þessa sögu. Nú þegar sú frétt barst að Pétur væri fallinn frá fannst mér landið fábrotnara og samfélagið snauðara. Ég votta minningu hans djúpa virðingu mína og fjölskyldu hans samhug.