Sakaðir um sprengjutilræðið í Alabama 1963

ÁKÆRA hefur verið lögð fram á hendur tveim mönnum í Birmingham í Alabama og eru þeir sagðir hafa átt aðild að sprengjutilræði sem varð fjórum blökkustúlkum að bana í kirkju í borginni árið 1963. Mennirnir voru báðir félagar í samtökum kynþáttaofstækismanna, Ku Klux Klan, í Suðurríkjunum. Atburðurinn olli mikilli skelfingu á sínum tíma og þótti sýna hve botnlaust hatrið væri sem ríkti meðal öfgahópa hvítra. Óhug sló á almenning og varð tilræðið til að ýta undir baráttu þeirra sem kröfðust þess að blökkumenn fengju að njóta sömu lýðréttinda í reynd og hvítir í Bandaríkjunum og tryggt yrði að fulltrúar beggja kynþátta yrðu í sömu skólum til að brjóta niður ósýnilega múra fordóma vegna litarháttar.

Tilræðið í Birmingham hefur oft verið nefnt þáttaskil í sögu baráttunnar fyrir jafnrétti kynþátta í Bandaríkjunum. Hófsamt fólk úr röðum hvítra fór að beita sér í auknum mæli gegn aðskilnaði kynþáttanna á opinberum stöðum eins og í skólum og á veitingastöðum og í almenningsfarartækjum.

Nokkrum mánuðum fyrr hafði lögregla beitt hundum og háþrýstislöngum til að stöðva mótmælagöngu mannréttindafrömuðarins Martins Luthers Kings er síðar var myrtur.

Bjuggu sig undir unglingadagskrá

Hryðjuverkið var framið að morgni sunnudagsins 15. september 1963, dýnamít-sprengju var komið fyrir við útvegg baptistakirkju sextánda strætis í Birmingham. Fjöldi fólks, aðallega blökkumanna, var saman kominn í kirkjunni en stúlkurnar fjórar voru staddar í kjallara hússins og voru að búa sig undir sérstaka dagskrá fyrir unglinga. Yngst var Denise McNair, ellefu ára en hinar, þær Cynthia Wesley, Carole Robertson og Addie Mae Collins, voru allar fjórtán ára.

Sprengingin tætti í sundur vegginn og glugga á kirkjunni, tuttugu slösuðust en ekki fórust fleiri í sprengingunni en stúlkurnar þótt skemmdir yrðu miklar á húsinu. Til átaka kom í Birmingham næstu daga og féllu tveir svartir unglingar í þeim.

Kvikmyndaleikstjórinn Spike Lee gerði heimildarmyndina "Fjórar litlar stúlkur" um atburðinn og var hún tilnefnd til Óskarsverðlauna árið 1997.

"Þetta var svo dæmalaus fólska að fólk var þrumulostið," sagði Taylor Branch sem ritað hefur sögu mannréttindabaráttu blökkumanna sem margir hvítir tóku reyndar þátt í. "Að koma fyrir sprengju þar sem stúlkur eru að búa sig undir sunnudagaskóla er ólýsanleg illmennska." Kirkjan umrædda hefur síðan verið einn af helgum stöðum þeirra sem tóku þátt í aðgerðum gegn kynþáttahatri og börðust fyrir réttindum blökkufólks.

Einn hlaut lífstíðarfangelsi

Dómsmálaráðherra Alabama, Bill Pryor, sagði að Doug Jones, sem er alríkisdómari og sá um að taka málið gegn mönnunum upp að nýju, muni annast það að hálfu ákæruvaldsins.

Mennirnir tveir sem komu fyrir rétt á miðvikudag eru Thomas J. Blanton, sem er 61 árs og Bobby Frank Cherry, hann er 69 ára. Cherry býr nú í Mabank í Texas en Blanton enn í Birmingham. Tveir aðrir menn, sem voru grunaðir um aðild að ódæðinu, eru látnir. Annar þeirra, Robert Edward Chambliss, var dæmdur sekur, fékk lífstíðardóm 1977 og lést í fangelsi 1985. Hinn, Herman Cash, var aldrei ákærður og er einnig látinn.

Grunsemdir hafa verið um sekt Cherrys og Blantons árum saman þótt þær hafi ekki þótt nógu sterkar til að sakfella þá. Málið var tekið upp á ný tvisvar eftir rannsóknina 1963, fyrst 1980 og aftur 1988 en án þess að niðurstaða fengist þótt ljóst væri að þrímenningarnir lægju undir grun um þátttöku.

Enn var það tekið upp 1997. "Við höfum fengið nýjar upplýsingar og ætlum að kanna þær til þrautar," sagði Janet Reno dómsmálaráðherra þá. Hún sagði á fréttamannafundi í gær að morðin hefðu verið hörmulegur þáttur í mannréttindabaráttunni og markmið yfirvalda væri að réttlætinu yrði fullnægt.

Leiðtogar bandarískra svertingja hafa lengi gagnrýnt mjög að ekki skuli hafa tekist að finna þá seku og draga þá til ábyrgðar en Alabama var á sínum tíma eitt af hreiðrum andstæðinga réttindabaráttu blökkumanna.

Ýmis óupplýst morðmál frá þessum tíma hafa verið tekin upp á ný. Má nefna að sama ár, 1963, var Medgar Evers, einn af þekktustu fulltrúum samtaka blökkumanna, NAACP, myrtur í Jackson í Mississippi. Fyrir tæpum áratug var hafin ný rannsókn og 1994 var Byron de la Beckwith dæmdur sekur um morðið á Evers. Annar baráttumaður, Vernon Dahmer, var myrtur með eldsprengju í Mississippi 1966 og var fyrrverandi Ku Klux Klan-leiðtogi, Samuel H. Bowers, sem þá var 73 ára, dæmdur sekur um morð og íkveikju 1998 þótt langt væri um liðið.

Sakargiftir morð og "almenn mannvonska"

Sakborningarnir tveir hafa ávallt sagst vera saklausir. Mickey Johnson, verjandi Cherrys, segir skjólstæðing sinn við slæma heilsu. "Hann vill að fólk heyri hvað hann hefur að segja og telur að þá muni menn taka undir með sér," sagði Johnson. Sonur Cherrys á fimmtugsaldri, Thomas Frank Cherry, bar vitni fyrir luktum dyrum í vikunni og vildi ekki skýra fjölmiðlum frá því sem hann hefði sagt. Hann sagðist ekki hafa talað við föður sinn í mörg ár. "Því minna sem ég veit þeim mun betra fyrir mig," sagði Cherry yngri við fréttamenn.

Á umliðnum árum hafa sumir ættingjar Bobby Cherrys haft eftir honum að hann hafi tekið þátt í að koma dýnamítinu fyrir við kirkjuna en ekki hefur verið skýrt frá því hvaða nýja vitneskju yfirvöld hafa nú undir höndum. Að sögn Johnsons er Cherry sakaður um morð að yfirlögðu ráði á öllum stúlkunum fjórum en auk þess um "almenna mannvonsku" sem er nefnt í ákæruskjalinu vegna þess að sprengjunni var komið fyrir á stað þar sem hún gat orðið ótilteknum fjölda fólks að bana. Blanton er einnig sakaður um morð en ekki var sagt nánar frá orðalagi ákærunnar.

Íbúar í Birmingham voru spurðir álits á því að málið væri tekið upp á ný. Stanley Wilson, 39 ára gamall blökkumaður, sagði ósanngjarnt að þeir sem hefðu staðið að tilræðinu, hverjir sem þeir væru, skyldu hafa gengið lausir áratugum saman. "Það hefði átt að upplýsa málið fyrir löngu," sagði hann. En hvítur maður, Stan Leo, sem var sextán ára þegar stúlkurnar voru myrtar, sagðist efast um réttmæti þess að fylgja málinu eftir.

"Ég harma að þetta skyldi gerast en við verðum að gleyma því og láta lífið í borginni ganga sinn gang. Af hverju að vera að rifja upp fortíðina?" sagði hann. Christopher Hamlin, sem er prestur, sagði fólk hafa sterkt á tilfinningunni að málalok væru í vændum en bætti við að samskipti kynþáttanna í borginni hefðu "tekið miklum framförum" frá 1963.