Smartland Mörtu Maríu | Heilsa | mbl | 11.3.2021 | 9:34

Fólk með alvarlegasta athyglisbrestinn er á Litla-Hrauni og Vogi

Haraldur Erlendsson.

Haraldur Erlendsson geðlæknir er nýjasti gesturinn í podcasti Sölva Tryggvasonar. Hann segir læknisfræðina hafa verið á rangri braut undanfarna áratugi og segist sannfærður um að stærsta bylting geðlæknisfræðinnar sé í vændum á næstu árum í formi hugvíkkandi efna. Haraldur er þrautreyndur geðlæknir sem starfaði um árabil í Bretlandi og síðar sem forstjóri Heilsustofnunar í Hveragerði. Haraldur hefur um árabil unnið mikið með fólki með alvarlegan athyglisbrest. Hann segir að breytingar í samfélagsgerðinni á síðustu öld hafi valdið auknum vanda fyrir einstaklinga sem þjást af þessum kvilla.

„Það fer eftir því hvar þú setur mörkin, en líklega er á bilinu 5-20% þjóðarinnar með vanda vegna athyglisbrests. Fimm prósent eru í það miklum vanda að það fólk endar á Litla Hrauni eða Vogi og er í raun fólk sem höndlar bara illa lífið. Erfiðasti hópurinn er oft með aðra undirliggjandi kvilla líka og þess vegna er það mjög vandasamur hópur. Það er svo margt sem fylgir, eins og miklar sveiflur í tilfinningalífinu og alvarlegar skapsveiflur, svefntruflanir og mikið af alls kyns vandræðum. Alvarlegur athyglisbrestur hefur á síðustu hundrað árum oft gengið undir öðrum nöfnum. Ég starfaði á réttargeðdeildum í Bretlandi með einstaklingum með persónuleikaraskanir. Þessum persónuleikaröskunum hefur verið lýst í geðlæknisfræðinni í síðustu hundrað ár, en oft á tíðum er um að ræða fólk með mjög mikinn undirliggjandi athyglisbrest og áfallasögu sem ekki hefur verið meðhöndlað. Birtingarmyndirnar eru oft reiði út á við, sem er algengara hjá körlum og svo reiði inn á við sem er algengara hjá konum. Það endar svo oft í því að einstaklingurinn er annað hvort að skaða aðra eða sjálfan sig.“

Haraldur segir að við verðum að hafa í huga hve mikið samfélagsgerðin hafi breyst á undanfarinni öld og að þeir einstaklingar sem eiga í mestum vandræðum í dag hefðu jafnvel staðið sig frábærlega í fortíðinni.

„Ég starfaði í 10 ár á lokuðum réttargeðdeildum í Bretlandi með erfiðustu skjólstæðinga landsins sem voru í lokuðum fangelsum. Þar áttaði ég mig á því að þegar það er kominn nægur mannafli, stuðningur, föst rútína og fleira, þá er ekkert erfitt að eiga við þessa einstaklinga. Þetta fólk endaði áður fyrr oft í hernum, þar sem var mikil hreyfing og algjör agi og þá voru ekki mikil vandamál. Það sem við köllum „venjulegar“ aðstæður í nútímanum eru ekki venjulegar fyrir mannskepnuna. Við erum búin að lifa við allt annars konar aðstæður í 5 milljónir ára, þar sem við höfum þrælað, unnið og lifað í náttúru. En í hundrað ár erum við búin að vera í stólum og sófum og margir funkera bara mjög illa í þessari nýju samfélagsgerð. Sennilega er staðan mun verri hjá karlmönnum varðandi þetta. Það virðist mjög margt benda til þess að öll þessi seta í menntakerfinu fari verr með drengi. Það hafa verið gerðar rannsóknir á mjög slæmum skólum í Bandaríkjunum með mjög erfiða nemendur, þar sem módelinu hefur verið gjörbreytt og hreyfing aukin til muna og það endar með því að námsárangur er á ákveðnum tíma orðinn sá sami og í bestu einkareknu skólunum í ríkinu. Við erum í raun að drepa okkar námsfólk með of miklu námi. Það þarf að auka hreyfingu, hugleiðslu, félagslega hlutann og fleiri hluti. Það má færa rök fyrir því að helsta heilsuógn mannkyns sé stólinn og sófinn.“

Haraldur ræðir í þættinum einnig um hugvíkkandi efni, sem hann segir að verði stærsta bylting í sögu geðlæknisfræðinnar.

„Saga hugvíkkandi efna er mjög áhugaverð. „War on Drugs“ sem varð til á Nixon tímanum stöðvaði alla framþróun í rannsóknum á þessum efnum. Nixon náði að koma þessu í gegn og það er fyrst núna sem þessi ólög eru að byrja að falla úr gildi víða um heim. Í eiturefnafræðum er talað um LD50, sem er skammtur sem þarf að gefa rottum til þess að 50% af hópnum deyr. Hugvíkkandi efni eru mjög neðarlega á listanum. Og þessi efni eru líka neðarlega yfir fíkn og ávandabindingu. Þau eiga ekki heima í sama flokki og fíkniefni. Ég vil segja að þetta sé stærsta skref geðlækninga frá upphafi. Það hefur ekkert komið fram í sögu geðlæknisfræðinnar sem hefur jafn mikil áhrif eins og psilociben og LSD virðast gera. En það þarf að sjálfsögðu að framkvæma þetta í réttum aðstæðum með handleiðslu. Við höfum dæmi um einstaklinga sem hafa glímt við alvarlegt þunglyndi í áraraðir sem fá skammt af þessu undir handleiðslu og 6 klukkutíma meðferð og eru bara góðir um kvöldið og líður enn vel ári seinna. Það er ekkert í mínu fagi sem nálgast verkun af þessu tagi. Það hafa verið gerðar þúsundir rannsókna á psilociben, sem benda til þess að þetta virki vel á fíknir, áföll, kvíða og þunglyndi. En það er ekki búið að gera nógu mikið af stórum rannsóknum til að þetta sé orðið að löglegum lyfjum, en það á eftir að gerast innan 5 ára og valda algjörri byltingu. Það mun verða ummyndun á geðlæknisfræðinni sem fagi. Þetta á algjörlega eftir að granda flestum af þeim kvíða-og þunglyndislyfjum sem nú eru á markaðnum. Verkunin virðist vera það góð að lyfin sem eru nú í notkun komast ekki nálægt því.“

Hægt er að hlusta á þáttinn á hlaðvarpsvef mbl.is og horfa á YouTube: