Hvern dreymir ekki um að rækta kryddjurtir með góðum árangri? Er það hægt yfir háveturinn? Auður Ottesen, eigandi tímaritsins Sumarhússins og garðsins, lumar á jólagjöf fyrir þá sem eiga allt; nefnilega námskeið í kryddjurtarækt.
„Vinsælustu námskeiðin mín eru ræktun nytjajurta, hef kennt ræktun mat- og kryddjurta í nærri áratug. Síðustu ár einnig ræktun ætra blómplantna en það vita ekki allir að það er hægt að borða heilmikið af sumarblómum og fjölærum garðplöntum. Námskeiðin eru á Selfossi og svo er ég með eitt og eitt námskeið á höfuðborgarsvæðinu. Í kennslugarðinum mínum á Selfossi er ég með upphækkaðan kryddjurtakassa og stóran hrauk þar sem allt sem í honum vex er ætt og ég skottast þangað út frá vori fram á vetur og sæki mér matjurtir, krydd og blóm í pottrétti eða salatið,“ segir Auður.
Aðspurð hvort svona námskeið séu fyrir þá sem eiga allt segir hún svo vera.
„Þetta er tilvalin gjöf fyrir pör, vinahópa og einstaklinga. Dásamleg gjöf fyrir afa og ömmu, mömmu og pabba og frænkur og frændur og unga fólkið sem er að rækta krydd, tómata og chilipipar í stofuglugga. Ég fæ einstaklinga, hópa og heilu fjölskyldurnar á námskeið til mín og saman upplifa allir eitthvað nýtt því ég leik á tilfinningasviðin, bragð, sjón og hláturtaugina. Nemendurnir koma fyrst í heitt te og fá smábita meðan ég miðla upplýsingum um undraheim æta garðsins míns, matjurtanna eða kryddsins sem við getum ræktað hér á Íslandi. Síðan förum við út í gróðurhús í verklega hlutann og sáum fræjum, skiptum plöntum, tökum græðlinga og hver og einn hefur með sér heim fullt af plöntum til að annast og rækta áfram. Á kryddjurtanámskeiðinu hafa nemendur með sér nokkur yrki af piparmyntu, graslauk og salvíu- og rósmaríngræðlingum í potti með plastpoka yfir og potta með fræjum af hinum og þessum kryddjurtum,“ segir Auður sem vill að nemendurnir læri að rækta á verklegan hátt frekar en að horfa eingöngu á myndir um hvernig eigi að gera hlutina.
„Í lokin er svo leikið við bragðlaukana inni við. Ég býð upp á mjúka osta sem nemarnir dýfa í kryddskálar með þurrkuðu eða fersku kryddi og eða kryddolíum. Þeir spreyta sig á því að geta sér til um hvaða kryddi þeir eru að bragða á, finna muninn á þurrkuðu og fersku kryddi. Ég kenni þeim að rækta og að nýta sér uppskeruna, búa til kryddolíur, verka krydd til þurrkunar og í súputeninga sem ég frysti með mismunandi kryddjurtum.“
Kryddnámskeiðið er þriggja tíma langt, og það er líka námskeiðið um ætu garðplöntunar en matjurtanámskeiðið er lengra, fimm tímar. Öll námskeiðin eru ítarleg og þeim fylgja fínar glósur sem nýtast nemunum þegar heim er komið. Auður tekur hámark 10 manns á námskeiðin á Selfossi. „Þegar það eru ekki fleiri í hóp kynnist fólk og samræður verða oft fjörugar í lok námskeiðsins. Ekkert endilega um það sem fjallað er um á því. Nemarnir slaka á og njóta samverunnar og gleyma sér. Ég laga bara meira te og nýt þess að verða með þakklátu og glöðu fólki.“
Hvers vegna gengur fólki svona erfiðlega að rækta kryddjurtir heima hjá sér?
„Ræktun kryddjurta er háð góðri birtu, hæfilegri vökvun og áburðargjöf. Í skammdeginu og snemma á vorin er þörf fyrir ræktunarljós til að plönturnar þrífist. Oftar en ekki fylgja eldhúsræktendur ekki eftir plöntunum með því að umpotta þeim í stærri potta, sem er nauðsynlegt því ræturnar vaxa líka og þurfa sitt pláss. Margir eru fullviljugir að vökva kryddið og aðaldánarorsök er yfirleitt að þeim er drekkt í vatni. En besta ráðið við að fylgjast með vökvuninni er að lyfta pottinum þegar moldin efst í pottinum þornar og ef potturinn er léttur þarf að vökva.“
Geta allir lært að rækta kryddjurtir?
„Já það geta allir lært að rækta bæði krydd og aðrar jurtir sem hafa þolinmæði til að lesa sér til og/eða prófa sig áfram. Það eru nokkur grundvallaratriði sem þarf að hafa í huga. Eins og með allt annað: Sumir baka alltaf vondar kökur og það er oftar en ekki vegna þess að þeir fara ekki eftir uppskrift, það sama á við um ræktun. Ef þú sinnir ekki þörfum plöntunnar þá bara drepst hún.“
Hvað gefur kryddjurtarækt þér?
„Lífsgæði, betri mat og óvæntar uppákomur. Ég er með ótal tegundir af kryddi í sýningargarðinum mínum á Selfossi og er alltaf að prófa eitthvað nýtt. Mér finnst dásamlegt að geta skotist út á táslunum frá vori og fram eftir hausti og skorið mér ferskt krydd beint í pottinn eða í salatið. Elska að krydda matinn og skreyta með fjólum, túlípönum og rósablöðum. Finnst dásamlegt að uppgötva nýtt bragð og prófa mig áfram með það í matseld.“
Hvað með þig, ertu mikið jólabarn?
„Ó já, ég er svo mikil samkvæmistútta að jólin eru himnasending. Ég er líka svo forvitin að ég er skæð með að káfa á pökkunum og hef verið frá því ég var barn. Ég og bróðir minn skiptumst á að standa á verði meðan við snertum alla jólapakkana í æsku. Ættingjar mínir og vinir keppast við að snúa á mig með því að pakka gjöfunum í kassa og með alls konar aukahlutum til að villa um fyrir mér. En ég er ansi lunkin við að geta upp á hvað er í pökkunum. Kannski er þetta svolítið barnalegt en jólin eru sá tími sem maður á að hlúa að barninu í sér.“
Hvað borðar þú um jólin?
„Í æsku var lambahryggur á aðfangadag í Frumskógum í Hveragerði þar sem ég ólst upp og mér finnst lamakjöt alltaf dásamlegt. En á aðfangadag í dag þá prófum við Pallinn minn alls konar og gefum okkur tíma í að elda og njóta. Villibráð, hnetusteik, svínasteikur og nautakjöt og ein jólin dýrindis fiskur í hátíðarbúningi. Svo svindla ég á öllu heilbrigðinu um jólin og á borðum er fullt af gúmmelaði. Ég er af rjómatertukynslóðinni og það eru ekki jól nema það séu borin á borð peruterta og rjúkandi ekta súkkulaðidrykkur. Sólhildur, yngsta systir mín, leggur til perutertuna sem hún bakar eftir uppskrift frá móður minni, frú Geirlaugu. Ég elska að fá til mín mitt fólk og hitta ættingja, spila og éta á mig gat. Það eru jólin.“