Pistlar:
Sigurður Már Jónsson (sigurdurmar.blog.is)
Ótrúleg nýting í íslenskum sjávarútvegi
Verulegur munur er á nýtingarhlutfalli þorsks á Íslandi annars vegar og í Færeyjum og Kanada hins vegar. Þetta kemur fram í nýrri greiningu Íslenska sjávarklasans og Arctica Finance. Greiningin hefur ekki enn verið birt og því forvitnilegra að fara í gegnum grein Morgunblaðsins í vikunni um málið en þar var fyrst sagt frá niðurstöðunni. Þar kemur fram að íslenskur sjávarútvegur nýtir núna hvorki meira né minna en 80% af þyngd alls þorsks sem veiddur er. Í Færeyjum er þetta hlutfall 53% og ekki nema 46% í Kanada. „Við teljum að í þessu felist mikil tækifæri fyrir Íslendinga,“ hafði Morgunblaðið eftir Þór Sigfússyni, stofnanda Sjávarklasans. Þór benti réttilega á að við Íslendingar höfum náð góðum árangri í að bæta nýtingu á afla og eigum heimsklassafyrirtæki á ýmsum sviðum sem gætu skapað verðmæti úr því hráefni sem fer til spillis í öðrum löndum.
Það er mikill fengur að skýrslum Sjávarklasans sem áður hefur verið vitnað til á þessum vettvangi en stundum undrast maður skort á fræðilegri greiningu á sjávarútveginum. Sérstaklega virðist háskólasamfélagið láta sjávarútveginn framhjá sér fara með heiðarlegum undantekningum þó. Er nú svo komið að fólk skilur ekki mikilvægi og hlutverk íslensk sjávarútvegs í samfélaginu. Það sést ágætlega á dæmalausri umræðu um að nýtt hafrannsóknarskip sé gjöf til útgerðarinnar! Hvernig má það vera? Skipinu er ætlað að halda úti fræðilegum rannsóknum á lífríki sjávar við strendur landsins. Það má segja að afkoma okkar byggist á því. Auðvitað hljóta sameiginlegir sjóðir að standa undir slíku. Sjávarútvegurinn hefur hins vegar sjálfur oft komið að því að styðja við veiðitengdar rannsóknir eins og togararallið sýnir. Með rökum má segja að ríkisvaldið ætti að borga fyrir slíkt en það er ekki gert. En svona bull veður uppi alla daga.
Hálf milljón tonna í húfi
Þór benti á í viðtalinu við Morgunblaðið að ef áðurnefnd hlutföll um nýtingu væru yfirfæra á allar þorskveiðar á heimsvísu og íslenska nýtingarhlutfallið notað sem viðmið þá myndi það jafngilda að samtals hafi allt að 571.000 tonn af þorskafurðum farið til spillis árið 2016, farið ýmist beint í sjóinn eða í landfyllingar. Það ár veiddust samtals 1,33 milljónir tonna af atlantshafsþorski. Á Íslandi, í Kanada og Færeyjum eru því um 123.000 tonn af þorski sem fara forgörðum. „Miklum verðmætum er sólundað en um leið sýna tölurnar hve gott tækifæri er til staðar ef fiskveiðiþjóðum heims tækist að gera betur í þessum efnum,“ segir Þór.
Þór segir í viðtalinu að margir af þeim sprotum sem hafa verið að þróa aðferðir til að framleiða t.d. prótín og kollagen úr hliðarafurðum í sjávarútvegi séu rétt að slíta barnsskónum og að það þurfi bæði tíma og fjármagn til að ráðast í vel heppnaða útrás með tækjabúnað og hugvit, eða til að flytja inn hliðarafurðir frá öðrum löndum til fullvinnslu hér á landi. „Ég hugsa að saga margra þessara fyrirtækja geti orðið svipuð og hjá Lýsi, sem byrjaði smátt á sínum tíma en er í dag orðið voldugt fyrirtæki í heimsklassa sem vinnur verðmæta vöru bæði úr innlendu og erlendu hráefni og selur um allan heim.“ Undir það má taka.
Ísland verður fyrirmyndin
Á sumum stöðum eru aðstæður samt þannig að illmögulegt er fyrir sjávarútveginn að ná jafngóðri nýtingu og á Íslandi. Því til sönnunar nefnir Þór afskekktar byggðir eins og í Alaska þar sem takmarkað framboð á rafmagni og erfiðir flutningar standa betri nýtingu fyrir þrifum. Hann bendir á athyglisvert samhengi: „Í vissum tilvikum er skýringin á því að ekki hafa orðið meiri framfarir einkum sú að lög kveða á um að veiðar og vinnsla megi ekki vera á sömu hendi. Hefur það haft þau áhrif að draga mjög úr skilningi veiðimanna á fullvinnslu og myndi ekki eingöngu þurfa að innleiða nýja tækni á þessum stöðum heldur líka fá þá sem vinna við greinina til að temja sér nýtt hugarfar.“
Aðspurður hvar best væri að byrja útrásina nefnir Þór fyrst af öllu Noreg. Þar hafa útgerðir og vinnslur verið að ná æ betri árangri við fullvinnslu og reynt að fylgja fordæmi íslensks sjávarútvegs. Íslensk fyrirtæki hafa þegar komið að fullvinnsluverkefnum í Bandaríkjunum og hugsanlega felast tækifæri í kaupum rússneskra útgerða á íslenskum skipum og vinnslubúnaði.
Fjöldi nýrra íslenskra fyrirtækja vinur að því að bæta meðferð og nýtingu afla og þannig skapa meiri verðmæti úr hverju kílói af fiski sem dregið er úr sjó. Þessi fyrirtæki hafa fundið hugvitsamlegar leiðir til að bæta kælingu og blæðingu, eða breyta aukaafurðum í hráefni til fæðubótarefna- og lyfjagerðar.
Tækni og þekking til að selja
„Lýsis- og mjölvinnsla auk hausaþurrkunar eru vitaskuld þær aðferðir sem við höfum mesta reynslu af en í gegnum samvinnu rannsóknarstofnana, háskóla og fyrirtækja eru nýjar lausnir að koma fram á sjónarsviðið og nýtast til að gera áhugaverða söluvöru,“ segir Þór og bætir við að nú sé lag að blása til sóknar. „Ég tel að við eigum að fara markvisst í það að selja þessa tækni og þekkingu út í heim líkt og við höfum þegar gert á sviði fiskvinnslutækja.“
Að mati Þórs hafa erlendir aðilar greinilega áhuga á því að nýta sér reynslu Íslendinga á þessu sviði og þykir þeim eftirtektarvert hve góðum árangri íslenskur sjávarútvegur hefur náð við að hámarka fullnýtingu tegunda á borð við þorsk. „Ég vil sjá íslensku frumkvöðlana vinna meira saman að því að markaðssetja nýja þekkingu og tækni á þessu sviði. Það mun taka tíma að fá fólk til að „klasa sig saman“ en ég er sannfærður um að það tekst á endanum ef við bara hefjumst handa.“
Það skal tekið fram að þau viðhorf sem birtast í þessum pistli eru eingöngu höfundar og á hans ábyrgð.
