Viðskipti | ViðskiptaMogginn | 4.4.2025 | 12:30

Smá kostnaður á milli vina?

Már Wolfgang Mixa, dósent í fjármálum við Háskóla Íslands og stjórnarmaður Almenna lífeyrissjóðsins. Ljósmynd/Aðsend

Áhættudreifing er einn af lykilþáttum fjárfestinga, bæði fyrir almenna fjárfesta og fagfjárfesta. Í grunninn er hugtakið einfalt: að forðast að fjárfesta eingöngu í fáum félögum sem hafa mikla fylgni í verðsveiflum. Til að ná fram fjölbreytni í eignasafni, bæði hvað varðar fjölda eigna og samsetningu þeirra, kjósa flestir einstaklingar – líkt og stærri fjárfestar, þar á meðal lífeyrissjóðir – að ráðstafa verulegum hluta fjárfestinga sinna í verðbréfasjóði.

Hlutabréfasjóðum er jafnan skipt í tvo flokka: virka sjóði og vísitölusjóði. Virkir sjóðir fylgja tiltekinni fjárfestingarstefnu þar sem sjóðsstjórar kaupa og selja hlutabréf í samræmi við fyrirfram skilgreind markmið. Vísitölusjóðir leitast hins vegar við að endurspegla frammistöðu ákveðinna hlutabréfavísitalna, til dæmis bandarísku S&P 500-vísitölunnar eða MSCI World-hlutabréfavísitölunnar. Rekstrarkostnaður og þóknanir virkra sjóða eru jafnan talsvert hærri en hjá vísitölusjóðum. Hið sama gildir um skuldabréfasjóði.

Fjárfestar hafa tilhneigingu til að velja þá sjóði sem hafa sýnt bestu ávöxtun á síðustu 12 til 24 mánuðum. Því auglýsa sjóðir oft skammtímaárangur þegar vel gengur. Rannsóknir sýna þó ítrekað að það sem mestu máli skiptir fyrir langflesta fjárfesta – hvort sem þeir eru almennir eða fagfjárfestar – er þóknun sjóða, sem er í reynd kostnaður þeirra. Þetta gildir jafnt um virka sjóði sem og vísitölusjóði. Þennan kostnað má líta á sem gjald fyrir þá áhættudreifingu sem flestum fjárfestum er annars erfitt að ná fram án verulegrar fyrirhafnar og oft mikils tilkostnaðar. Þóknanir geta tekið form upphafsgjalda, en árlegur kostnaður sjóða er yfirleitt sá þáttur sem mestu máli skiptir fyrir fjárfesta, og því er lögð sérstök áhersla á hann hér.

Kostnaður fjárfesta vegna áhættudreifingar í gegnum verðbréfasjóði kemur ekki fram á reikningi eða sem beinn greiðsluliður. Hann birtist einfaldlega sem lægri ávöxtun sjóðsins. Þessi kostnaður skiptir miklu máli. Sem dæmi má nefna 1% árlega þóknun sem kann að virðast óveruleg við fyrstu sýn. Við nánari skoðun kemur þó í ljós að áhrif hennar geta verið veruleg.

Ef ávöxtun verðbréfasjóðs er 6% á ári og kostnaður við rekstur hans er 1%, lækkar nafnávöxtunin niður í 5%, sem jafngildir tæplega 17% lækkun á ávöxtuninni. Sé litið til raunávöxtunar, miðað við 4% verðbólgu, nemur raunávöxtun sjóðsins einungis 1% í stað 2%, og þar með hefur kostnaðurinn helmingað raunávöxtun fjárfestisins. Ef árlegur kostnaður er 0,5% í stað 1%, nemur hann þá „einungis“ fjórðungi af raunávöxtuninni.

Þar sem virkir sjóðir hafa í gegnum tíðina almennt skilað svipaðri ávöxtun og vísitölusjóðir, en með hærri þóknunum, hefur nettóávöxtun þeirra yfirleitt verið lægri. Fjárfestar hafa smám saman áttað sig á þessu. Samkvæmt nýlegri greiningu frá Morningstar hefur þessi vakning fjárfesta leitt til aukinnar áherslu á fjárfestingu í vísitölusjóðum. Um aldamótin voru einungis um 7,5% fjárfestinga í verðbréfasjóðum í Bandaríkjunum (að undanskildum peningamarkaðssjóðum) í vísitölusjóðum, en það hlutfall hafði hækkað í tæp 28% í lok árs 2022 – og hefur síðan aukist jafnt og þétt.

Árið 2023 var árleg meðalumsýsluþóknun virkra hlutabréfasjóða 0,65% en hjá vísitölusjóðum 0,05%. Í skuldabréfasjóðum var þóknun virkra sjóða 0,46% en 0,05% hjá vísitölusjóðum. Þannig var munurinn á árlegri þóknun þessara tveggja sjóðategunda á bilinu 0,4-0,6%. Fyrir fjárfesti sem dreifir eignasafni sínu til helminga á milli skulda- og hlutabréfa jafngildir það árlegum auknum kostnaði vegna áhættudreifingar upp á 0,5% við að fjárfesta í sjóðum með virkri stýringu, samanborið við vísitölusjóði. En hvaða áhrif hefur slíkur kostnaður?

Gefum okkur að tveir verðbréfasjóðir skili 3% árlegri raunávöxtun fyrir kostnað. Annar sjóðurinn tekur 1% í árlega þóknun, hinn 0,5%. Eftir 20 ár hefur 100 króna fjárfesting í „dýra“ sjóðnum vaxið í 149 krónur, en í þeim ódýra í 164 krónur. Munurinn nemur þá 15 krónum – eða tæplega 30% hærri ávöxtun í ódýra sjóðnum. Eftir 40 ár er ávöxtunin í ódýra sjóðnum orðin nær helmingi meiri. Þessar tölur sýna vel að jafnvel lítill munur í kostnaði getur haft veruleg áhrif til lengri tíma. Vert er að minna á að hér er aðeins verið að bera saman 0,5% kostnaðarmun; dæmi eru um mun hærri árleg gjöld en 1% á íslenskum markaði.

Heildarkostnaður lífeyrissjóða vegna reksturs kerfisins – bæði skrifstofukostnaður og beinn sem og óbeinn fjárfestingarkostnaður – hefur að jafnaði numið um 0,5% af heildareignum frá árinu 2016. Sundurliðaðar upplýsingar um kostnað í tengslum við fjárfestingar má nálgast á vef Fjármálaeftirlitsins: https://www.fme.is/utgefid-efni/tolulegar-upplysingar/lifeyrismarkadur/lifeyrismarkadur, þar sem tekið er saman úr ársreikningum sjóðanna yfirlit um fjárfestingarkostnað.

Hjá Almenna lífeyrissjóðnum er árlegur kostnaður vegna erlendra verðbréfasjóða til dæmis einungis 0,2%, sem er þó einungis 0,1% lægri en meðalkostnaður lífeyrissjóða í þeim flokki. Ein af ástæðunum fyrir þessu er að allar skráðar erlendar fjárfestingar sjóðsins eru í vísitölusjóðum með mjög lágan kostnað. Sífellt fleiri lífeyrissjóðir hafa tileinkað sér sambærilega stefnu.

Þeir sem skoða þessar tölur í smáatriðum kunna að undrast hátt kostnaðarhlutfall svonefndra fagfjárfestasjóða. Þeir eru með mun hærri þóknanir, sem að hluta til skýrist af því að stýring þeirra tengist oft umbreytingum á fyrirtækjum. Ávöxtun slíkra sjóða hefur þó, jafnvel eftir kostnað, verið hærri en hjá hefðbundnum skráðum félögum.

Almenn regla er engu að síður sú að í langtímafjárfestingum skiptir lágt kostnaðarhlutfall og skýr fjárfestingarstefna mestu máli – ekki að spá rétt í markaðinn.

Pistillinn birtist fyrst í ViðskiptaMogganum sem kom út sl. miðvikudag.