Fyrst er mikilvægt að skilja hvernig vöruviðskipti heimsins ganga fyrir sig og m.a. hvernig hlutverk dollarans sem varaforðamynt heimsins skekkir frjáls viðskipti. Bandaríkin gnæfa yfir öll lönd með yfir 1.000 milljarða dollara í árlegan vöruskiptahalla. Stærsti hluti innflutnings kemur frá Kína, sem er með hæsta afgang af vöruviðskiptum heimsins.

Á frjálsum markaði jafnar gengi gjaldmiðla út viðskiptahalla. Hins vegar er málið ekki svo einfalt. Bandaríkjadalur er notaður í meira en helmingi vöruviðskipta heimsins og yfir helmingur af varaforða þjóðríkja er bundinn í dollar. Auk þess er heilt fjármálakerfi með dollara utan Bandaríkjanna sem nefnist euro-dollarakerfið sem skapar eftirspurn eftir dollurum. Heimurinn þarf því stöðugt að kaupa umtalsvert magn dollara til þess að halda kerfinu gangandi.

Þetta fyrirkomulag leiðir af sér að gengi Bandaríkjadollarans er því mun hærra skráð en ella. Af þeim sökum eiga Bandaríkin erfiðara með að ná erlendum vöruskiptum sínum í jafnvægi, sem sýnir sig best í viðvarandi vöruskiptahalla Bandaríkjanna sem hefur aukist streitulaust frá því að gullfóturinn var afnuminn árið 1971.

Þessi vöruskiptahalli er einnig einkenni þjóðríkja sem búa við gjaldmiðil sem er varaforðamynt heimsins og er leið þeirra til að koma auknu magni gjaldmiðils síns í umferð. Þetta byggir á kenningum hagfræðingsins Robert Triffin, sem kallaði þetta fyrirbrigði „Triffin-þversögnina“ (e. the Triffin dilemma). Vandamálið er að þetta ástand er ekki sjálfbært til lengdar og veldur á endanum trúverðugleikaskorti á viðkomandi gjaldmiðli eða hærri vaxtakjörum á skuldabréfum viðkomandi ríkis.

Sem dæmi um það hefur Kína dregið stórlega úr kaupum á bandarískum ríkisskuldabréfum og fjárfest í gulli í staðinn. Vaxandi halli á ríkissjóði Bandaríkjanna og hækkandi hlutfall ríkisskulda af landsframleiðslu stefnir að óbreyttu í mikið óefni, sem mun draga verulega úr mætti Bandaríkjanna á heimsvísu. Þetta er allt þróun sem Trump er að reyna að snúa við.

En eru tollar lausnin? Fyrst má nefna að hagfræðikenningar tala mjög skýrt gegn tollum. Þeir draga úr frjálsum viðskiptum, sem í grunninn skapa verðmæti fyrir þjóðir. Tollar trufla þetta ferli og leiða oft til hærra vöruverðs og draga úr hagvexti.

Fyrir þann sem kynnir sér hugmyndafræði helstu ráðgjafa Donalds Trumps má fljótt sjá að tollar eru að miklu leyti notaðir sem samningatól. Bandaríkin eru stærsti neytandi heimsins og hafa því mikla samningsstöðu til að knýja fram markmið sín. Ein ástæða fyrir beitingu tolla er einnig sú að þetta er ein stærsta aðgerð sem forseti Bandaríkjanna getur beitt án þess að þurfa samþykki Bandaríkjaþings. Trump getur því beitt þeim nánast fyrirvaralaust og með hvaða hætti sem honum sýnist. Miðað við hve hratt hann slær í og úr hótunum virðist augljóst að þeir eru notaðir að miklu leyti sem samningatól.

Með þessu vonast Bandaríkin til þess að draga úr vöruskiptahalla landsins með tilfærslu á framleiðslu til Bandaríkjanna. Einnig mætti draga helstu viðskiptalönd að samningaborðinu og ná fram samkomulagi sem lækkar gengi bandaríkjadollarans.

Til að draga allt þetta saman er ljóst að hótanir Trumps skapa óvissu. Hótanir um tolla virðast helst notaðar sem þrýstingsaðferð en ekki sem hagfræðileg lausn. Líklegt er að þetta sé mjög beinskeytt samningatækni til að ná fram ákveðnum breytingum á fyrirkomulagi viðskipta í heiminum og gengi dollarans.

Áhrif þessara aðgerða munu skýrast fljótlega en þess ber að geta að kosningar á miðju kjörtímabili eru í Bandaríkjunum á næsta ári og þar má telja mikilvægt að Trump komi með sterkum hætti inn til að halda völdum í fulltrúadeildinni. Af þeim sökum má telja ansi ólíklegt að hann ætli sér að skapa langtíma glundroða á mörkuðum og spennu í samskiptum við helstu viðskiptaríki.

Pist­ill­inn birt­ist fyrst í ViðskiptaMogg­an­um sem kom út sl. miðviku­dag.

Tengdar fréttir

Umræða

Máttur samskipta á tímum breytinga

• Gullhúðun sem breytti fólki í löggur og sakamenn
• Vörumerkið og verkfærakistan
• Að faðma óvissuna
• Fjárfestingar á tímum viðskiptastríðs

» Fleiri tengdar fréttir