Rennur draumurinn út í sandinn?

Þegar ég bjó í Istanbúl, hér um árið, stóð ég í miklum björgunaraðgerðum, og lærði að það er ekkert sem heitir að knúsa nýja litla kettlinginn svo vikum skiptir: það þarf að koma henni út á meðan hún er enn lítil og sæt. Góðu fréttirnar eru þær að hér í Túnis er ég ríkur, og ekki dýrt fyrir mig að kaupa af Instagram staðbundna auglýsingaherferð. Með öðrum orðum: ég get leyst vandann með því að henda peningum í þetta tiltekna verkefni.

Grundvallarvandinn er samt enn til staðar, og úti um alla borgina er allt morandi í götuköttum og -hundum. Skýringin er að hluta til sú að landið er fátækt (því það kostar að fanga, gelda og bólusetja dýrin), en líka að sumir heimamenn túlka orð spámannsins þannig að það sé rangt að gelda gæludýr vegna þess að með því sé verið að breyta sköpunarverki almættisins.

Risadraumar og risafjáhæðir

Í Sádi-Arabíu ráða vellauðugir menn sem standa frammi fyrir ákveðnum grundvallarvanda. Rétt eins og íslenskur viðskiptablaðamaður í Túnis reyna Sádarnir að bjarga málunum með miklum fjárútlátum, en kannski gætu þeir lært það af kettlingabjörgunardeild ViðskiptaMoggans að það dugar skammt að plástra yfir vandamálin með peningum ef ekki er ráðist að rótinni. Raunar mætti segja að of miklir peningar séu ein af rótum þeirra fjölmörgu vandamála sem Sádi-Arabía glímir við.

Nú berast þær fréttir af Arabíuskaganum að metnaðarfull og rándýr tilraun krónprinsins Mohammads bin Salman Al Saud (MBS) til að færa landið sitt inn í framtíðina gæti bráðum runnið út í sandinn. Olíulindirnar eiga að endast í 70 ár og þykir þeim svartsýnustu tilefni til að spyrja hvort það þýði að Sádi-Arabía muni heyra sögunni til áður en öldin er á enda.

Það var árið 2016 að stjórnvöld kynntu fyrstu drög að metnaðarfullu umbótaverkefni, Saudi Vision 2030, sem miðaði að því að bæta og nútímavæða samfélagið á ótal vegu og leggja drög að bjartri framtíð fyrir atvinnulífið og hagkerfið allt. Þetta var ári áður en MBS var gerður krónprins, en verkefnið hefur verið eignað honum og verið leiðarstef í framtíðarsýn tilvonandi konungs Sádi-Arabíu.

Það má segja margt gott um verkefnið, og ljóst er að það vakir fyrir MBS að gera landið nútímalegra, m.a. með því að auka réttindi kvenna og opna Sádi-Arabíu meira fyrir umheiminum. Hann vill líka renna fleiri stoðum undir atvinnulífið til að gera landið minna háð olíunni, sem í dag myndar röskan fjórðung af landsframleiðslu og skaffar um 75% af tekjum ríkissjóðs.

Gríðarstór innviðaverkefni og byggingaframkvæmdir, sem sprengja alla skala hvað snertir metnað og kostnað, hafa fengið mesta athygli. Verkefnin eru af öllum mögulegum toga, s.s. 5 milljarða dala skemmtigarður reistur ofan á olíuborpalli úti á Persaflóanum og 27 milljarða dala húsalengja í Mekku til að búa betur um pílagrímana sem þangað koma.

Stærst af öllu er hins vegar NEOM-verkefnið, við Aqaba-flóann í norðvesturhluta landsins. Upphaflega áttu framkvæmdir þar að kosta um 500 milljarða dala en núna hefur verið reiknað út að endanlegur verðmiði hlaupi á tæplega 9.000 milljörðum dala. Það myndi jafngilda öllum fjárlögum ríkisins í næstum þrjá áratugi.

Þar er í aðalhlutverki risabyggingin Línan, sem teygir sig þráðbeint frá hafinu inn í eyðimörkina, 500 m á hæð og 170 km á lengd, hjúpuð glansandi gleri sem glampar svo skært að á að sjást ofan úr geimnum. Í kjallaranum á að vera háhraðalest sem gengur eftir línunni endilangri, en á næstu hæðum þar fyrir ofan alls konar hátækni-innviðir, orkuver og vatnshreinsistöðvar. Efst verður rými fyrir fólk að búa – samtals 9 milljón manns samkvæmt upphaflegum drögum.

Tómar draumahallir

Það mætti fylla marga hillumetra með bókum um galna drauma stjórnmálamanna um þaulskipulagðar og fullkomnar nútímaborgir, en ekkert verkefni í sögunni kemst í hálfkvisti við Línuna. Þar á byggðin að verða mjög sjálfbær, skilvirk og með allt til alls undir einu þaki, en hluti af skilvirkninni á að felast í því að nota myndavélar og gervigreind til að vakta ferðir fólks og einkalíf, og láta tölvur um að stýra samfélaginu. Af lýsingum að dæma gæti dvölin verið eins og að búa í verslunarmiðstöð, nema að í stað öryggisvarða Securitas væru varðmenn siðgæðislögreglunnar.

Fljótlega kom í ljós að jafnvel með allan sinn olíuauð yrði verkefnið ríkissjóði Sádi-Arabíu ofviða, og var Línan stytt úr 170 km niður í 2,5 km og eiga fyrstu 800 metrarnir að vera klárir árið 2034. Fólk og fyrirtæki, og hvað þá erlendir fjárfestar, virðast ekki slást um að fá að flytja þangað inn, en sá áhugi sem Vision 2030-verkefnin nutu hjá erlendum samstarfsaðilum til að byrja með gufaði upp þegar Jamal Khashoggi var myrtur.

Er nú svo komið að draga þarf verulega úr stóru plönunum og líklegt að fullkláruð yrðu mörg verkefnin hvort eð er lítið annað en tómlegir minnisvarðar um peningasóun og miðstýringardrauma. Er þá eftir að minnast á öll þau mannréttindabrot og dauðsföll sem hafa fylgt framkvæmdunum.

Enginn virðist hafa sagt MBS að skynsamlegra gæti verið að fara hægar í sakirnar, en miðað við allar yfirlýsingarnar og draumana styrkir það varla stöðu hans ef fjárausturinn reynist á endanum hafa litlu sem engu skilað.

Allir á framfæri hins opinbera

Grundvallarvandi Sádi-Arabíu er aðallega sá að landið er eitt allsherjar velferðarríki, enda fór konungsfjölskyldan þá leið að nota olíuauðinn til að kaupa sér velvild samlanda sinna. Tveir af hverjum þremur vinnandi mönnum lifa makindalífi í vinnu hjá hinu opinbera, og ríkið niðurgreiðir verðið á eldsneyti, rafmagni, vatni, húsnæði og matvælum. Skattar eru sama sem engir, heilbrigðisþjónusta er ókeypis og skólarnir líka, og þriðji hver landsmaður fær beina fjárstyrki frá ríkissjóði í mánuði hverjum.

Þeir sem þekkja til í þessum heimshluta vita að þetta fyrirkomulag hefur ekki haft góð áhrif á samfélagið. Lesendur geta rétt ímyndað sér hvernig vinnusemin og framtakssemin er hjá þjóð þar sem allir geta gengið að gjöfum ríkisins vísum, og í versta falli fundið sér öruggt starf á bak við skjalaskáp hjá ríkisstofnun. Til að vinna skítverkin eru erlendir verkamenn fluttir inn í milljónavís og níðst á þeim eins og það væri keppnisíþrótt. Orðið „tilætlunarsemi“ kemur fljótt upp í hugann þegar reynt er að lýsa þeim sem hafa notið góðs af olíuauðnum umhverfis Persaflóann.

Ríkisvelferðin og miðstýringin öll fléttast síðan saman við íslamstrú af hörðustu gerð og lífsviðhorf aftur úr fornöld. Því má ekki gleyma að allt fram á miðja síðustu öld bjó meirihluti íbúa Sádi-Arabíu í tjöldum úti í eyðimörkinni, og væri þar enn ef ekki hefði fundist lottóvinningur undir öllum sandinum.

Mohammad bin Salman er í erfiðri stöðu. Ekki vantar óvinina innanlands; bæði úr röðum íslamskra öfgamanna og innan sjálfrar konungsættarinnar, og þjóðirnar allt um kring eru engir vinir Sádi-Arabíu. Þeir fáu sem láta sér annt um þetta land – eins og Bandaríkin – gera það bara út af olíunni, og ef heimsmarkaðsverðið er ekki nógu hátt gengur allt á afturfótunum.

Kannski það gæti hjálpað MBS að lesa Peak Human, nýútkomna bók sænska sagnfræðingsins og frjálshyggjuhugsuðarins Johans Norberg en þar kortleggur hann hvað legið hefur að baki gullaldarskeiðum mannkynssögunnar undanfarin 3.000 ár. Jafnt í Aþenu, Bagdad og Hangzhou hefur formúlan verið sú sama: að loka ekki á umheiminn, loka ekki á nýjar hugmyndir og leyfa fólki að vera frjálst. Það er úr þeim jarðvegi sem við sjáum blómlegustu samfélögin spretta.

Eitt vandamál varð að tveimur

Af brasinu í Túnis er það annars að frétta að litla kisan fékk til bráðabirgða nafnið Kisulína Georgíeva, og fatti þeir grínið sem vilja. Eftir 100.000 birtingar á Instagram tókst að finna henni gott framtíðarheimili hjá ungu og gæðalegu pari.

Það verður að fljóta með að samhliða herferðinni á Instagram dreifði ég auglýsingum um hverfið því það verður að hafa alla anga úti í svona björgunaraðgerðum. Og hvað halda lesendur að hafi gerst þá? Auðvitað fann ég annan kettling!

Kampavínsbleikur kisustrákur hafði verið skilinn eftir fyrir utan gæludýraverslun þar sem hann hágrét, ráðvilltur og veikur. Fimm vikna gamall kúturinn er hjá dýralækni í vikulangri sóttkví og á sýklalyfjakúr. Eftir að hafa rætt málið sín á milli hefur gæðalega parið ákveðið að taka högnann líka, og þess verður vitaskuld gætt að gelda báða kettina á réttum tíma.

Ég veit ekki með Sádi-Arabíu, en í þessari viku hefur Túnis fikrast ögn í átt að því að laga einn grundvallarvandann.