Seðlabanki Íslands hefur farið þess á leit við ríkissjóð að þær sektir og sáttagreiðslur sem lagðar voru á einstaklinga og lögaðila á árunum 2009 til 2011 vegna meintra brota gegn lögum og reglum um gjaldeyrishöft, verði endurgreiddar. Það gerir Seðlabankinn núna þegar ljóst er að skort hafi á heimildir í lögum til að knýja á um slíkar sátta- og sektargreiðslur. Um leið hefur bankaráð bankans neyðst til þess að setja alvarlega ofaní við starfsmenn Seðlabankans. Óvíst er hvað afleiðingar það mun hafa.
Hér er um að ræða sérstaka niðurstöðu svo ekki sé meira sagt en í Morgunblaðinu síðastliðinn laugardag var greint frá því, að af þeim sektum og sáttagreiðslum sem Seðlabankinn lagði á einstaklinga og lögaðila á árabilinu 2012-2018, hefur hann þurft að endurgreiða um 114 milljónir króna. Þá af þeim ríflega 204 milljónum sem bankinn hafði innheimt. Innheimturnar framkvæmdi bankinn á grundvelli sekta og sáttagreiðslna vegna meintra brota gegn lögum um gjaldeyrismál á því tímabili sem um ræðir en nú hefur Hæstiréttur ónýtt þessi mál.
Þessu til viðbótar hefur Seðlabankinn óskað eftir því að fallið verði frá ákvörðunum sem teknar voru á grundvelli laganna sem giltu á árabilinu 2008 til 2011, eða þar til að ný löggjöf gekk í gildi undir lok síðarnefnda ársins. Snýr endurskoðunin að 18 málum og nema fjárhæðirnar í þeim alls um 40 milljónum króna, samkvæmt svari Seðlabankans við fyrirspurn Morgunblaðsins.
Skorti refsiheimildir
Með öðrum orðum; rannsóknir og sektir gjaldeyriseftirlits Seðlabankans höfðu ekki þá lagastoð sem þurfti. Þetta er auðvitað þungur áfellisdómur yfir bankanum og stjórnsýslu hans en er um leið lýsandi fyrir það ástand sem var magnað upp hér í samfélaginu á árunum eftir hrun. Í bókinni Gjaldeyriseftirlitið - Vald án eftirlits?, sem kom út árið 2016, er einmitt fjallað um þetta ástand og var án efa þungbært fyrir marga að lesa um það hvernig eftirlitið beitti sér. Hefur verið upplýst að gjaldeyriseftirlitið lagði í miklar aðgerðir eftir að það var búið að fá viðvaranir um að lagastoðir skortir. Svo virðist sem starfsmenn hafi talið sig yfir lög hafna.
Niðurstaða Seðlabankans nú er tilkominn vegna máls sem Umboðsmaður Alþingis tók til umfjöllunar vegna kvörtunar sem Þorsteinn Már Baldvinsson, forstjóri Samherja, hafði lagt fram vegna afgreiðslu Seðlabankans á kröfu hans. Hún fólst í því að bankinn afturkallaði, að eigin frumkvæði, stjórnvaldsákvörðun vegna brota gegn reglum um gjaldeyrismál. Það gerði bankinn ekki. Í niðurstöðu Umboðsmanns kemur fram að við meðferð málsins hafi Seðlabankinn ekki tekið afstöðu til gildi laga og reglna um gjaldeyrismál sem refsiheimilda. Hann hafi í raun tekið sér vald sem hann hafði ekki.
Reyndu að afvegaleiða eigið bankaráð
Þá er ekki síður alvarlegt að lesa bókun bankaráðsmannanna Sigurðar Kára Kristjánssonar og Þórunnar Guðmundsdóttur um afskipti starfsmanna Seðlabankans af störfum bankaráðs! Þar segir: „Það hlýtur að teljast einsdæmi að opinber stofnun gangi jafn langt í því að reyna að koma í veg fyrir að yfirstjórn hennar, í þessu tilviki bankaráðið, svari fyrirspurnum þess ráðherra sem stofnunin heyrir undir í kjölfar niðurstöðu Hæstaréttar íslands um lögmæti stjórnvaldsákvarðana hennar.“
En um leið og þessi niðurstaða er fengin blasir við að á öðrum stað þurfi einnig að fara fram uppgjör af svipuðum toga. Ljóst er að embætti Sérstaks saksóknara hefur farið offari í hlerunum gagnvart fyrrverandi bankamönnum og framkvæmt þær ólöglega. Virðist embættið ekki sjá sér annan kost en að hefja endurgreiðslur þar líka. Er nema von að menn undrist hvað gekk á?