„Reglurnar um tengda aðila eru undarlegar svo ekki sé meira sagt og hægt væri að gera þær til muna gegnsærri,“skrifar Kári Gautason, framkvæmdastjóri þingflokks VG, í aðsendri grein í Morgunblaðinu í dag. Kári, sem gefur kost á sér í forvali VG í Norðausturkjördæmi, stingur í grein sinni upp á að notuð verði önnur aðferð til að skilgreina tengda aðila í sjávarútvegi og eignarhald aflaheimilda en nú gildir.

Leggur hann til að tekin verði upp reiknilíkan Sewall Wright sem myndi þýða að félag með 10% aflaheimilda og 49% eignahlut í félagi með 6% aflaheimilda yrði skráð fyrir 49% af 6% aflaheimildanna auk eigin heimilda. Þannig væri fyrirtækið skráð fyrir 12,94% hlutdeild.

Hugmynd Kára virðist mjög lík þeirri sem Páll Magnússon, þingmaður Sjálfstæðisflokksins, kynnti í frumvarpi sem hann lagði fram í nóvember. Það er því spurning hvort þetta sé merki um þverpólitískan stuðning við frumvarp Páls sem ekkert hefur frést af frá því það var kynnt.

Frétt af mbl.is

Vill girða fyrir meiri samþjöppun

Kári telur einnig að þörf er á auknu félagslegu eignarhaldi í fyruirtækjum er fara með aflaheimildir. „Setja mætti þá reglu að fyrir hvert prósent yfir fimm prósent viðmið þyrfti tiltekinn hluti af félaginu að vera í eigu heimamanna og starfsfólks,“ skrifar hann.

Telur Kári fyrrnefnt fyrirkomulag til þess fallið að auka jafnvægi milli íbúa og eigenda sjávarútvegsfyrirtækis í ákvörðunum er snerta framtíð sjávarplássa.

Grein Kára í heild:

Sjálfstæður sjávarútvegur

Þökk sé kvótakerfinu, tækniframförum og aðlögunarhæfni er sjávarútvegurinn í dag, eftir fjörutíu ár af kvóta- og markaðsstýrðum veiðum, orðinn allt annað fyrirbæri en áður var. Fyrir það fyrsta er af honum mikill hagnaður. Þó að níu af hverjum tíu krónum gjaldeyris, sem þjóðarbúið aflaði, væri vegna sjósóknar fyrir 1980 var sjávarútvegurinn ekki sérlega arðbær. Gengið var fellt reglulega til að rétta hann af og alls kyns lánafyrirgreiðslur tíðkuðust. Í dag fást fjórföld verðmæti fyrir hvern þorsk miðað við tímann fyrir kvótasetningu. Þessi aðferðafræði hefur óneitanlega virkað. Í meginatriðum ofnýtum við ekki auðlindir sjávar og í kerfinu er hvati til þess að skapa sífellt meiri verðmæti úr hverjum fiski. Velgengnin hjá atvinnuveginum í heild, sem ber að fagna, hefur á hinn bóginn skapað ójafnvægi sem ekki er hægt að líta fram hjá.

Áratuga illdeilur

Síðustu áratugi hefur kvótinn hlaðist á sífellt færri hendur. Tíu stærstu fyrirtækin eiga 50% af heildarkvóta. Hins vegar greiða um þúsund aðilar á Íslandi veiðigjöld. Þar er um að ræða úthöld sem eru allt frá því að vera strandveiðibátar upp í útgerðir sem hafa keypt upp sjávarútvegsfyrirtæki í öðrum löndum, sannkallaðir dröttungar. Flóran er því afar fjölbreytt.

Um fátt er jafn mikið ritað og rifist eins og sjávarútveg, hvort hækka eða lækka eigi veiðigjöld, hvort bjóða eigi út aflaheimildir og allt þar í milli.

Erfitt er því að koma með tillögur til sátta á þessu sviði sem ekki hefur verið rifist um áratugum saman. Hér skal þó gerð tilraun. Eitt megnasta óréttlætið sem fylgir núverandi kerfi er það að tiltölulega fámennur hópur á í raun nýtingarréttinn á fiskinum í kringum landið. Hann fer með þann rétt sem varanlega eign sína en greiðir vissulega fyrir það afkomutengd veiðigjöld. Gjaldið hækkar þegar vel gengur og lækkar þegar ver árar. Hversu stórt hlutfall af hagnaði þetta gjald á að vera er og verður álitamál.

Uppboðsleið breytir engu

Sumir stjórnmálaflokkar hafa það markmið að hafa eins mikið fé út úr fiskveiðiauðlindinni fyrir þjóðarheildina og hægt er, til dæmis með því að bjóða upp aflaheimildirnar. Að mínu viti breytir það ekki grundvallaróréttlætinu. Það verða þá þeir sem fyrir eru á fleti sem bjóða í þessar heimildir, þeir sem eiga skip og svo framvegis. Nýleg dæmi frá Færeyjum sýna að uppboðsleiðir eru fjarri því að vera galdralausn til þess að auka nýliðun. Þeim var raunar hætt vegna þess að þær náðu ekki markmiði sínu. Þetta tel ég að Samfylking og Viðreisn viti vel en telji betra að veifa röngu tré en öngvu.

Venslaleið er vænleg

Margir furða sig á því að það virðist vera sem að einstaka útgerðir séu komnar yfir 12% þakið sem á að vera á hlutfalli af heildarkvóta. Reglurnar um tengda aðila eru undarlegar svo ekki sé meira sagt og hægt væri að gera þær til muna gegnsærri. Til dæmis með því að sleppa núverandi flækju alfarið og nota aðra aðferð. Það mætti brúka þá leið sem notuð er til þess að reikna út vensl í ættartrjám og kennd er við tölfræðinginn Sewall Wright. Það þýðir að ef að A á 10% aflaheimilda en á 49% hlut í fyrirtæki sem á 6% aflaheimilda telst það sem svo að A eigi 12,94% aflaheimilda. Þessi aðferð myndi ná utan um hvers konar eignarhaldsflækjur svo lengi sem þær væru gefnar upp.

Félagsleg tenging yfir 5%

Tólf prósent af heildarafla er mjög hátt hlutfall af heildarafla og ekki ljóst af hverju „þakið“ er sett við það mark. Ég held því fram hvað sem því líður að rétturinn til þess að veiða yfir 5% prósent af öllum fiski á Íslandsmiðum teljist ótvírætt til forréttinda. Um slík réttindi þurfa að gilda aðrar reglur en fyrir trillukarlinn. Gleymum því ekki að það var samvinnuverkefni útgerðarmanna, sjómanna, landverkafólks og samfélagsins að skapa þau skilyrði sem gerðu það að verkum að rekstur sjávarútvegsfyrirtækja hefur gengið vel síðustu áratugi. Fyrirtækin bera í mörgum tilfellum mikla ábyrgð á afkomu heilu sveitarfélaganna. Því fylgir ójafnvægi og setur íbúa þessara samfélaga í flókna stöðu gagnvart þessum sömu fyrirtækjum. Þetta þekkja allir sem eiga rætur í sjávarútvegsplássi.

Eigi sjávarútvegsfyrirtæki að viðhalda rétti sínum til þess að nýta hátt hlutfall af heildaraflaheimildum verða þau að mínum dómi að vera að einhverju marki í eigu heimamanna og starfsfólks. Setja mætti þá reglu að fyrir hvert prósent yfir fimm prósent viðmið þyrfti tiltekinn hluti af félaginu að vera í eigu heimamanna og starfsfólks. Ég gef lítið fyrir kennisetningar um að slíkt gangi ekki þar sem kapítalistar séu best til þess fallnir að hámarka arð af auðlindinni. Nú þegar eru dæmi um útgerðarfélög með félagslegt eignarhald, þar sem arður af rekstri er fjárfestur innan samfélagsins en ekki braskað með hann á fjarlægjum eyjum eða í ótengdum rekstri. Slíkt fyrirkomuleg myndi jafna stöðuna talsvert og auka jafnræði milli íbúa í sjávarplássi eða landshluta og útgerðarfjölskyldu sem stýrir því hvort plássið lifir eða deyr með ákvörðunum sínum um ráðstöfun aflaheimilda. Það má því segja að þetta væri ákveðinn vísir að sjálfstæði sjávarútvegsplássa.

Tengdar fréttir

Fiskveiðistjórnunin

Fáar vísbendingar um bættar strandveiðar

• Velgengnin byggð á góðri umgjörð
• Brimi úthlutað mestum kvóta
• Mun ekki víkja frá ráðgjöf vísindamanna
• Telja okuskipti tekin fram yfir lífríki hafsins

» Fleiri tengdar fréttir