Þjónusta upp á líf og dauða

„Ég held að við séum núna að sjá uppsafnaðan vanda. Þetta er að koma í bakið á okkur. Tækin verða eldri með hverju árinu. Ef þau verða ekki endurnýjuð gæti það farið að hafa meiri áhrif á starfsemina. Ég held að hingað til höfum við sloppið í stórum dráttum, að hluta til er það heppni, að hluta til af því hvað okkar starfsfólk og tæknimenn eru fær að laga og redda hlutunum.“

Þetta segir Jón Hilmar Friðriksson, framkvæmdastjóri kvenna- og barnasviðs á Landspítalanum.

Lágar fjárveitingar ríkisins til tækjakaupa á spítalanum undanfarinn áratug eru nú farnar að segja verulega til sín. Stöðugar fréttir berast af tækjum sem bila á Landspítalanum, bæði geislatæki spítalans biluðu í sumar og eitt af þremur hjartaþræðingartækjum spítalans bilaði í síðustu viku. Samkvæmt fjárlagafrumvarpinu fyrir árið 2013 á spítalinn að fá 262 milljónir til tækjakaupa, er það sama upphæð og hann fékk til tækjakaupa í ár. Björn Zoëga, forstjóri Landspítalans, hefur sagt að spítalinn þurfi minnst 860 milljónir á næsta ári til að geta endurnýjað það allra nauðsynlegasta. Milljarður á ári næstu þrjú árin væri þó raunhæfara til að gera spítalann sæmilega sjófæran á nýjan leik.

Um helmingur fjármagns til tækjakaupa síðustu ár var gjafafé og segir Jón Hilmar að ríkið hafi nánast ekki þurft að leggja neitt til Barnaspítala Hringsins áratugum saman. Velunnarar Barnaspítalans, sérstaklega kvenfélagið Hringurinn, hafi gefið nánast öll tæki og búnað. Eins hafi komi mikið gjafafé til meðal annars kvennadeildarinnar og hjartalækninga.

Upphæðirnar fljótar að fara

Umræða um hrakandi tækjakost spítalans hefur verið áberandi undanfarið en varla hefur þetta gerst allt í einu?

„Nei, þetta var byrjað löngu fyrir hrun. Ríkið hefur aldrei sett nógu mikið fjármagn í tækjakaup, það hafa þá verið sérstakar fjárveitingar ef eitthvað hefur komið upp á. Þegar sameining Borgarspítalans og Landspítalans varð árið 2000 þá minnkaði upphæðin. Nýi sameinaði spítalinn fékk ekki samtals það fjármagn til nota sem spítalarnir tveir höfðu fengið heldur var minna veitt til þeirra. Síðan þá hefur upphæðin verið of lág og farið lækkandi að raungildi,“ segir Jón Hilmar. „Þetta er spítali með m.a. flókna og mikla skurðstofustarfsemi og þrjár gjörgæslur, að fá milljarð á ári til tækjakaupa væri í lægri kantinum miðað við starfsemina. Við fengum 262 milljónir í ár, af þeim var um 150 milljónum þegar ráðstafað í að borga upp önnur tæki en við þurfum oft að dreifa greiðslum fyrir tæki yfir nokkur ár. Potturinn sem við höfðum til ráðstöfunar var því upp á rúmar 100 milljónir. Við vorum að endurnýja allar vökvadælurnar og þær kostuðu um 120 milljónir og monitorar á eina af gjörgæslunum kosta um 50 milljónir. Þannig að upphæðin er fljót að fara.“

Jón Hilmar vonast til þess að þetta muni batna, a.m.k. tímabundið, ef viðbótafjármagn fæst á fjárlögum 2013. „Það er ekki bara í tíð þessarar ríkisstjórn sem hefur verið skammtað naumt til tækjakaupa, þetta vandamál á sér lengri sögu. Vandinn er uppsafnaður, tækin verða eldri með hverju árinu og nú er komið að tímapunktinum þar sem er ekki annað í stöðunni en að endurnýja þau.“

Tekur ár að fá nýtt geislatæki

Jón Hilmar segir að með þeim fjárveitingum sem spítalinn hefur haft undanfarin ár sé alveg útilokað að hægt sé að fjármagna kaup á dýrari tækjum, nema það komi til sérstakra fjárveitinga.

Meðal stærri tækja sem eru komin á endurnýjunartíma er geislatæki sem er notað í krabbameinsmeðferð. Það kostar um 400 milljónir. Tvö slík tæki eru á spítalanum, annað er 17 ára gamalt, hitt er 9 ára og fer einnig að koma á tíma. Bæði biluðu þau í sumar. Jón Hilmar segir að eldra tækið sé í slíku standi að ef það bili alvarlega einu sinni enn séu litlar líkur taldar á að það komist í gang aftur. „Tækið gæti farið á morgun, þá yrðum við bara með eitt tæki og ef það bilaði líka yrði ekkert slíkt í landinu. Nýrra tækið er 9 ára gamalt og í Ameríku og í Noregi þar sem settir eru meiri peningar í svona hluti væri farið að huga að endurnýjun á því, en þar eru slík tæki endurnýjuð á 8 til 10 ára fresti.“

Jón Hilmar segir að innan spítalans ríki bjartsýni um að 400 milljónir fáist til að kaupa á nýju geislatæki. „Það þarf að koma kaupferlinu sem fyrst af stað því það getur tekið um ár að fá tækið í hús frá því ákvörðunin um kaup er tekin. Það er útboðsskylda, þá þarf að panta það og setja saman í verksmiðjunni en svona tæki eru ekki til á lager. Þá er það flutt hingað og svo þarf að setja það upp en fyrir svona tæki þarf jafnvel að breyta húsnæði.“

Geislatækin tvö sem eru nú í notkun eru kölluð Minna og Stærra. Minna er eldra tækið og hefur aðeins einn fastan orkugjafa. Stærra hefur fleiri möguleika á grynnri og dýpri geislun. Ef nýtt tæki yrði keypt hefði það enn fleiri möguleika, væri kraftmeira og nákvæmara. Stjórnstöðin á Stærra er í sérherbergi en á gamla tækinu, Minna, verða starfsmennirnir að fara inn til sjúklingsins eftir geislun á hvern reit, þannig að það eru meiri hlaup og vinna í kringum það. Um fimmtíu sjúklingar koma hvern dag í geislun, 25 í hvort tæki.

Áhyggjur af bilunartíðninni

Spurður hvort starfsfólk sé orðið þreytt á gömlum og síbilandi tækjum segir Jón Hilmar það auðvitað vera. „Starfsfólk hefur áhyggjur af bilunartíðninni og vill framþróun, nýju tækin hafa möguleika sem gömlu tækin hafa ekki. Þessi gömlu tæki sinna alveg sínu hlutverki þegar þau eru í lagi en þegar ný tæki eru keypt fáum við alltaf eitthvað nýtt með.“

Annað stórt tæki sem þarf að fara að endurnýja er hjartaþræðingartæki. Þrjú slík tæki eru á deildinni og er eitt þeirra, sem bilaði nýlega, orðið fimmtán ára gamalt. Vonast er til að hægt verði að endurnýja það fljótlega en nýtt hjartaþræðingartæki kostar 140-150 milljónir króna. Aðgerðirnar sem gerðar eru í þessum þremur tækjum á hverju ári eru um þrjú þúsund talsins, þar af um 1.800 hjartaþræðingar. Það skiptir miklu máli að öll þrjú tækin séu í lagi því oft er um bráðaaðgerðir að ræða.

Jón Hilmar segir að það verði alltaf að vera a.m.k. tvö mjög góð hjartaþræðingartæki til staðar, ef þau eru ótrygg geti verið erfitt að veita þessa þjónustu á Íslandi og hún sé upp á líf og dauða.

Gætu gefist upp á morgun

Merkin á tækjunum á Landspítalanum ættu flestir að þekkja; Siemens, Philips og General Electric. Þau fyrirtæki eru risastór í framleiðslu á lækningartækjum eins og öðru. „Okkar viðgerðarmenn fá þjálfun á þessi tæki, það er stundum innifalið í kaupunum. Í völdum tilfellum er hægt að hringja út og fá hjálp í gegnum síma og stundum þarf að fá viðgerðarmenn frá framleiðslufyrirtækjunum til landsins til að gera við flóknar bilanir,“ segir Jón Hilmar.

Ef tæki verða ekki endurnýjuð gæti svo farið að í sumum tilfellum verði ekki hægt að veita viðeigandi meðferð hér á landi og senda þurfi sjúklinga til útlanda sem er mjög dýrt. „Það er ákveðin áhætta að vera með svona gömul tæki, þau gætu dugað í tvö ár en gætu líka gefist upp á morgun,“ segir Jón Hilmar.

Merkin á tækjunum á Landspítalanum ættu flestir að þekkja; Siemens, Philips og General Electric. Eggert Jóhannesson

Starfsfólk hefur áhyggjur af bilunartíðninni og vill framþróun. Eggert Jóhannesson