Tvítugri sveitastúlku frá Vopnafirði varð ekki um sel þegar hún sigldi í bandarísku herskipi að New York árið 1945. Henni leist ekkert á þessi háhýsi sem fyrir augu bar og runnu á hana tvær grímur. Nú, tæpum sjötíu árum síðar, sér hún ekki eftir að hafa gifst bandaríska hermanninum, ástinni í lífi sínu, og eignast með honum tíu börn. Íeda Jónasdóttir Herman er stödd hér á landi til að fagna.
Skærblá augu Íedu Herman tindra af lífsgleði og af þessari smávöxnu og fíngerðu konu stafar eins konar ævintýraljóma. Hún verður níræð í maí og eiginmaður hennar til sjötíu ára, Del Herman, verður níræður fáeinum mánuðum síðar. Þau eru stödd hér á landi ásamt tveimur af tíu börnum sínum til að fagna tímamótum. Annars vegar sjötíu ára brúðkaupsafmæli og hins vegar níræðisafmæli þeirra hjóna. Afmælin eru í rauninni ekki fyrr en á næsta ári en þau ákváðu að taka eilítið forskot á sæluna á meðan Del hefur heilsu til að ferðast. Á næsta ári munu þau fagna í Bandaríkjunum ásamt börnum sínum tíu, barnabörnunum átján og barnabarnabörnunum sem eru fjórtán talsins.
Íeda sigldi brott frá Íslandi í seinni heimsstyrjöldinni, snemma árs 1945, þá nýgift. „Ég hitti þennan hermann á dansleik á Hverfisgötunni árið 1944. Ég fór afar sjaldan út en vinkona mín taldi mig á að líta á dansleikinn, þannig að ég fór og þar hittumst við,“ útskýrir Íeda. Ekki leið á löngu þar til þau hittust öðru sinni. „Ætli það hafi ekki liðið um tuttugu og fjórar klukkustundir og þá bað hann mín. Ég talaði varla ensku svo ég sagaði bara já við því sem hann sagði, hvað sem það nú var!“ Hún er sannfærð um að þetta hafi verið heillaskref enda hefur hjónabandið enst og þau Del hafa átt góða ævi saman.
Þó svo að turtildúfurnar hafi árið 1944 vitað hvað þau vildu er ekki þar með sagt að það hafi gengið snurðulaust fyrir sig að vera saman á þessum tíma í Reykjavík. Hann var vissulega bandarískur hermaður og hún íslensk stúlka og að mati margra áttu þau ekki að eiga nokkurt samneyti. „Það var lagt blátt bann við hjónabandi hermanna og íslenskra stúlkna. Það var í gildi bann en eftir að því var aflétt vorum við fyrsta parið sem gekk í hjónaband,“ segir Íeda. Brúðkaupsdagurinn var 25. mars 1945 og voru þau gefin saman í Dómkirkjunni að viðstöddu fjölmenni. Brúðhjónin þekktu ekki nærri því alla sem þar voru en svo merkilegt þótti að banninu hefði verið aflétt að fólk hreinlega þurfti að sjá það með eigin augum.
Þau hjónin ætla að vera viðstödd messu í kirkjunni á morgun og rifja um leið upp þessa merkilegu og mikilvægu stund sem þau áttu í kirkjunni fyrir nær sjötíu árum.
Þann sjötta júní horfði Íeda á New York-borg birtast við sjóndeildarhringinn. Þau hjónin höfðu verið um viku á leiðinni með skipi bandaríska hersins og þó að gott væri að eygja land fylltist Íeda skelfingu á sama tíma. „Ég var gjörsamlega græn og hafði ekki nokkra hugmynd um hvað ég hefði nú komið mér út í. Það var sérstök upplifun þegar ég kom aftur til Reykjavíkur því að mér leið nánast eins og þegar ég kom til New York í fyrsta skipti. Öll þessi háhýsi og ótrúlegu byggingar komu mér í opna skjöldu,“ segir Íeda og minnist þess að þegar hún fór utan 1945 voru engar húsbyggingar hærri en Hótel Borg. „Það var fjórar eða fimm hæðir og hærri hús hafði maður ekki séð.“
Fyrstu vikurnar á erlendri grund einkenndust af einföldum samræðum því hin nýgifta íslenska sveitastúlka bjó ekki yfir fjölbreyttum orðaforða. „Ég kunni enga ensku. Jú, ég gat sagt „yes“, „no“ og „sigarettes“ en það var líka allt og sumt,“ segir hún og hlær dátt að minningunni.
Skipið hafði ekki siglt í margar klukkustundir frá Íslandi þegar Íeda komst að því að hún vildi ekki fara vestur um haf. „Ég vildi bara fara heim en hvernig átti ég að fara að því? Á þessum tíma var ekki hægt að stökkva upp í flugvél, fyrir utan að ég komst ekkert af skipinu. Maður getur rétt ímyndað sér ef börnin manns tækju upp á svona löguðu í dag. Hvað myndi maður gera? Binda þau?“ Sú var einmitt raunin að móðir Íedu var síður en svo sátt við að horfa á eftir tvítugri dóttur sinni hverfa til annarrar heimsálfu. Henni leist ekkert á þennan ráðahag og óttaðist að dóttirin lenti í höndum ribbalda í Bandaríkjunum. „Fyrir það fyrsta voru stúlkur sem vildu vera með hermönnum litnar hornauga og þóttu ekki sérlega prúðar. En mamma sætti sig við það að lokum. Ég reyndi að spyrja Del hvaðan hann kæmi því mamma vildi vita hvar í Bandaríkjunum við myndum búa. Við þekktum bara þrjá staði: New York, Chicago og Hollywood. Stjörnurnar voru allar í Hollywood, skýjakljúfarnir voru í New York og í Chicago voru allir glæponarnir. Þannig að þegar ég sagði mömmu að maðurinn væri frá svæðinu í kringum Chicago hélt ég að mamma mín yrði ekki eldri. Hún greip andann á lofti og sá fyrir sér að hann væri einn af þessum glæpamönnum í Chicago,“ útskýrir Íeda sem man vel eftir skelfingarsvipnum á móður sinni. Síðar kom hún þó og heimsótti þau og sá að það fór vel um þau, þrátt fyrir „alla glæpamennina“ sem hún var viss um að væru í meirihluta.
Íeda er sannfærð um að aldur sé eitthvert fyrirbæri sem verður til í speglinum. „Ég lít í spegilinn og hugsa með mér: Hvaða gamla kona er þetta? Því ég finn ekkert fyrir því að ég sé orðin svona gömul. Maður tekur bara hverjum degi eins og hann kemur fyrir,“ segir Íeda sem hefur einstaka sinnum heimsótt eldri borgara í bænum þar sem þau hjón búa og haldið erindi um Ísland. Hún hefur þá staðið sjálfa sig að því að segja að erindi loknu að „gamla fólkið hafi virkilega notið þess að hlusta,“ og um leið áttað sig á að sumir áheyrendanna voru á sama aldri eða jafnvel yngri en hún sjálf. Íeda er við góða heilsu en tekur því sannarlega ekki sem sjálfsögðum hlut þó svo að hún sé ung í anda. Hún veit að allt getur breyst í einni svipan en þangað til ætlar hún að njóta þess að vera allir vegir færir. „Ég ætla að fara í svifvæng hér á Íslandi áður en ég fer heim og Heidi, yngsta dóttir mín, ætlar með því hún hefur enn ekki prófað það,“ segir Íeda sem á bágt með að bíða eftir nógu góðu veðri til að láta sig svífa fram af Hafrafellinu. Hún vonast til að veður leyfi það í dag. „Ég hlakka svo til að finna kitlið í maganum og spennuna líða úr mér. Þetta verður svo gaman og ég hlakka ofboðslega til,“ segir níræða ævintýrakonan Íeda Jónasdóttir Herman sem fagnar hverjum deginum sem rennur upp.