Þjóðmenningarbóndi í leit að jarðnæði

Það er engin hefðbundin sveitarómantík að baki ákvörðuninni að flytja í Árneshrepp og búa okkur mæðgum þar líf. Það er heldur engin hefðbundin rómantík hjá þjóðmenningarbóndanum, en mig grunar stundum að óafvitandi hafi ég gifst heilu sveitarfélagi,“ segir Elín Agla Briem sem flutti ásamt dóttur sinni norður á Strandir í fyrrasumar til að gerast þjóðmenningarbóndi.

„Ég er komin aftur því ég bjó í Árneshreppi um þriggja ára skeið þegar ég starfaði sem skólastjóri í Finnbogastaðaskóla fyrir nokkrum árum. Þá fékk ég áhuga á þessu samfélagi og hverju það stendur frammi fyrir. Hér minnkar þjónustan stöðugt, fólki fækkar og lengi hefur verið talað um að hreppurinn hljóti að fara í eyði. Til að komast að því hvernig væri hægt að fá úr þessu bætt þá las ég mér til um eftir hverju ráðuneytin vinna, og þar stendur að ávallt skuli vinna út frá hugmyndafræði um sjálfbæra þróun. Þá eru ákvarðanir ekki teknar einvörðungu út frá hagrænum sjónarmiðum, heldur verður líka að taka til hinnar félagslegu sjálfbærni samfélagsins. Fólk kemur svo oft með hagkvæmnisrökin og spurningarnar hvers vegna eigi að setja pening í að þjónusta þessar fáu hræður sem búa þarna, það sé of dýrt. En samþykkt var þingsályktunartillega árið 2003 um að viðhalda byggð í Árneshreppi, og átti það að vera tíu ára tilraunaverkefni, með þeim röksemdum að það væri sérstakur menningararfur sem lifði í þessum hreppi og hann væri dýrmætur fyrir alla þjóðina. Fjölbreytileikinn í mannlífinu skiptir máli,“ segir Elín og bætir við að lítið hafi orðið úr efndum um aukna þjónustu.

Fluttu þangað allslausar

Eftir að Elín flutti suður fór hún í nám í Háskóla Íslands í umhverfis- og auðlindafræði, til að læra um hugmyndafræði félagslegrar sjálfbærni.

„Í Árneshreppi hefur fólk búið í 1.200 ár án þess að ganga á auðlindirnar, lífsstíllinn er því nokkuð sjálfbær. Ég komst að því í náminu að þegar talað er um sjálfbærni þá vantar alveg að taka með það sem ég vil kalla menningarlega sjálfbærni. Ég er núna að vinna að meistaraverkefni mínu þar sem ég spyr: Hvað er menningarleg sjálfbærni í Árneshreppi? Ég komst að þeirri niðurstöðu að hún felst í því að fólk flytji aftur í Árneshrepp. Þá horfðist ég í augu við það að ég vil eiga heima í þessum hreppi og ég vil að dóttir mín fái að upplifa að eiga heima þar. Ég vil líka að þar verði byggð langt inni í framtíðina. Þess vegna fluttum við þangað, allslausar.“

Kynntist forfeðrunum

Elín segir að í Árneshreppi lifi óslitinn ættleggur íslensku menningarfjölskyldunnar, þar sé menningin lifandi en ekki í boxi á safni.

„Ég er því þjóðmenningarbóndi, en engin þjóðernishyggja felst í því, af því þjóð er ekki aðeins við sem erum lifandi núna, heldur líka allir forfeður sem hafa verið hér á undan okkur. Í Árneshreppi man fólk lengra aftur, kannski af því það hefur meiri tíma. Og fyrir vikið hef ég kynnst forfeðrum íbúanna þar mjög vel. Allt samfélagið viðheldur eigin sögu með því að segja sögur af fólki. Ég vil vera partur af menningunni í Árneshreppi og taka þátt í því að viðhalda henni, þó að ég sé ættlaus á þessu svæði og eigi þar enga sögu forfeðra. Hvernig þræði ég mig saman við söguna þar svo menningarleggurinn viðhaldist? Jú, með því að gerast þjóðmenningarbóndi. Í starfi hans felst menningarvefnaður,“ segir Elín og bætir við að sjálfbærni snúist alltaf um að skila einhverju áfram til komandi kynslóða.

Ætlar að byggja torfbæ

Elín er með hugmyndin um að stofna nýbýli í Árneshreppi.

„Ég er bóndi í leit að jarðnæði, ég er meira að segja komin með skilti fyrir bæinn, hann á að heita Þráðarleggur, og vinur minn Valgeir sem býr í hreppnum, hefur skorið bæjarnafnið út fyrir mig í rekavið. Guðjón Kristinsson, hleðslumeistari frá Dröngum, ætlar að hjálpa mér að byggja torfbæ. Þar langar mig að hafa þjóðmenningarskóla, til að muna hvernig fólk hefur lifað af í gegnum tíðina. Sauðkindin hefur haldið í okkur lífinu í tólf hundruð ár og það skiptir máli að muna það. Við sætum ekki hér á spjalli ef ekki væri fyrir sauðkindina. Við þurfum að bera virðingu fyrir því sem fæðir okkur og klæðir. Þó ég væri grænmetisæta þá væri ég ekki hér nema fyrir þessa kind sem hélt lífi í forfeðrunum. Við eigum ekki alltaf að kaupa ódýrasta matinn, heldur hugsa líka í samhenginu. Hagkvæmnisþráhyggja samtímans er að mörgu leyti undirrót þeirra alvarlegu vandamála sem við stöndum frammi fyrir, bæði í umhverfisvánni og öðru. Við verðum að muna í daglegri hegðun okkar að vonandi eigi fólk eftir að lifa á jörðinni í önnur tólf hundruð ár, og þúsund sinnum tólf hundruð ár. Skammtíma gróðasjónarmið ráða ferðinni í nútímanum og virðing fyrir því sem gefur okkur lífið, er á hverfanda hveli. Það er svo almennt að fólk hugsi að það eigi rétt á hinu og þessu, burt séð frá því hvað það skuldar. Ég upplifi að ég skuldi lífinu endalaust og Árneshreppi, þetta er skuld sem ég fæ aldrei greitt, en ég vinn að því að reyna að endurgreiða í daglegu lífi.“

Allir þurfa að hjálpa öllum

Fólkið í Árneshreppi er fátt og tími hvers og eins er dýrmætur.

„Þarna er eitthvað ennþá lifandi sem er hverfandi annars staðar, og þá hættir okkur til að segja að fólkið sé sérstakt, jafnvel verður tilbeiðsla. En þetta er ósköp venjulegt fólk, hversdagsleiki þess er aftur á móti sérstakur. Samfélagið í Árneshreppi gengur út á svo miklu meira en hagkvæmni, þarna er samhjálp sem kemur til af því að byggðin er afskekkt. Allir eru meðvitaðir um að allir þurfa á öllum að halda, þó svo að fólk sé ekkert endilega sammála dagsdaglega. Þannig er virðing fyrir einstaklingnum og framlagi hans.“

Elín segist vera að leita að jarðnæði í Árneshreppi þar sem hún hafi aðgang að reka.

„Svo ég geti nýtt viðinn til bygginga og húshitunar, og torf og grjót þarf ég líka til að byggja mér hús, svolítið tún fyrir tíu kindur, hænsn og vatn. Jóhanna Engilráð dóttir mín hefur þegar ákveðið að litla fjárhúsið okkar eigi að vera fallegt og gult og blátt á litinn.“

Elín sýslar í hjáverkum við að gera heimasíðu fyrir og um Árneshrepp og blogg þjóðmenningarbónda verður þar falið á milli heybagga: arneshreppur.is