Var sem skapað fyrir sýningar

Hér verður lifandi starfsemi á öllum hæðum; þrjár til fimm myndlistarsýningar á hverjum tíma og veitingastaður og bar á jarðhæðinni. Við erum sannfærðir um að starfsemin hér muni skapa mikilvægan kjarna í borgarlífinu hér úti á Granda,“ segja mennirnir á bak við umbreytinguna á Marshall-húsinu.

Arkitektarnir hjá Kurt og pí, þeir Ásmundur Hrafn Sturluson og Steinþór Kári Kárason, og Börkur Arnarson, galleristi í i8 galleríi, eru hugmyndafræðingarnir og mennirnir sem hafa frá upphafi staðið að baki hugmyndunum að framkvæmdunum sem undanfarin misseri hafa staðið yfir í þessari nýju menningarmiðstöð á Granda. Þeim er að ljúka og á næstu vikum verða fyrstu sýningarnar opnaðar í þessu fjögurra hæða háa og glæsilega húsi við höfnina, inni á lóð HB Granda. Þá verða opnaðar sýningar í Nýlistasafninu á annarri hæðinni og í Kling & Bang á þriðju hæðinni, og fyrsta innsetningin í sýningarými Ólafs Elíassonar og i8 í suðurenda byggingarinnar.

Jafnframt verður opnaður nýr veitingastaður og bar sem Leifur Kolbeinsson, oft kenndur við La Primavera, rekur á jarðhæðinni en á efstu hæðinni verður Ólafur Elíasson með vinnustofu. Húsið verður opið alla daga nema mánudaga og á fimmtudagskvöldum verða sýningarrýmin opin til klukkan 21.

Skýr hugmynd

Marshall-húsið var reist árið 1948 og að hluta til fjármagnað með Marshall-aðstoðinni sem Íslendingar fengu frá Bandaríkjamönnum eftir seinna stríð. Upphaflega var húsið byggt fyrir síldarvinnslu og var starfsemi í því fram yfir síðustu aldamót. Það er rúmir 1.800 fermetrar.

Arkitektarnir Ásmundur og Steinþór segjast fyrst hafa tekið eftir húsinu árið 2012, þegar þeir unnu með svissneskum nemendum sínum að hugmyndum um Reykjavíkurhöfn. Þá var siglt út á höfnina og skyndilega blasti við þeim þetta reisulega og formhreina hús sem þeir höfðu aldrei tekið eftir áður, en þá höfðu verið fjarlægðir tankar sem stóðu upp við það hafnarmegin. Félagana rak í rogastans og strax kviknuðu hugmyndir um hvað mætti gera við húsið þarna á Grandasvæðinu sem var þá þegar í mikilli gerjun.

„Það var síðan haustið 2014 sem við lögðum tillögu um þessa nýtingu hér á húsinu fyrir Vilhjálm Vilhjálmsson, forstjóra HB Granda,“ segir þeir Ásmundur, Steinþór og Börkur, sem er umboðs- og samstarfsmaður Ólafs Elíassonar hér á landi, þegar þeir ganga með blaðamanni um húsið. Iðnaðarmenn keppast við að koma innréttingum inn á veitingastaðinn sem er í opnu rými á neðstu hæðinni, aðrir eru í málningarvinnu, félagar úr Nýlistasafninu og Kling & Bang að undirbúa væntanlegar sýningar og starfsmenn Ólafs frá Berlín byrjaðir að setja upp margbrotin verk hans í sýningarrýminu í suðurendanum.

„Við sáum strax hvað húsið passar vel fyrir þetta,“ segja þeir félagar. „Og við lögðum upp með að hafa skýra hugmynd um nýtingu á öllum fermetrum hússins áður en við kynntum hana. Það hefur eflaust gert gæfumuninn.“

Þeir benda á að húsið sé á miðju athafnasvæði HB Granda, forsvarsmenn fyrirtækisins hefðu sjálfsagt ekki viljað fá þar inn hefðbundinn rekstur og það gladdi þremenningana hvað þeir Grandamenn tóku vel í hugmyndina.

„Strax eftir fyrstu kynninguna buðu þeir okkur að taka þetta lengra og gáfu okkur nokkra mánuði til að þróa verkefnið áfram,“ segir Steinþór en þeir Ásmundur voru með óbeint umboð frá Nýlistasafninu og Kling & Bang til að leita að nýu húsnæði fyrir báða hópa og þá hafði Ólafur verið að leita sér að húsnæði fyrir vinnustofu hér á landi.

Margþættir möguleikar

Ásmundur og Steinþór hafa talsverða reynslu í því að hanna rými fyrir myndlist, hafa til að mynda hannað sýningarrými Safns, með safneign Péturs Arasonar og Rögnu Róbertsdóttur, og sýningarsali i8. Þá hanna þeir viðamiklar breytingar á Listasafninu á Akureyri.

„Við náðum að halda þessu verkefni hér lengi undir radarnum og það skipti máli meðan við vorum að hnýta alla enda,“ segja þeir. Og þá hafi tekið við árs ferli, borgin kom inn í verkefnið og stjórnendur HB Granda tóku endanlega ákvörðun um framkvæmdina.

Börkur segir að þegar hugmyndirnar hafi verið kynntar stjórn Nýlistasafnsins og félögum í Kling & Bang, þá hafi öllum þótt þær frábærar. Viðbrögð Ólafs hafi verið á sama veg en hins vegar hafi allir velt því fyrir sér hvernig væri hægt að leysa dæmið fjárhagslega. „En við vorum greinilega með heillastjörnu yfir okkur,“ segir hann. „Borgaryfirvöld sáu í þessu margþætta möguleika; að leysa mætti aðstöðuvanda Nýló og Kling & Bang og þá væri nálægð Ólafs á staðnum eftirsóknarverð, hér við höfnina og beint á móti Hörpu þar sem glerhjúpurinn er verk hans. Gerður var samningur sem er þannig að borgin leigir allar hæðir, nema jarðhæðina, af HB Granda og tryggir framleigu okkar, i8, Nýló, Kling & Bang og Ólafs, á sama verði.“

Félagarnir segjast telja mikilvægt fyrir borgarmyndina að loksins fái söguleg iðnaðarbygging sem þessi mikilvægt hlutverk. „Fólk er enn að tala um allar iðnaðarbyggingarnar í Skuggahverfinu sem voru fjarlægðar en hefði mögulega mátt nýta. Það voru glötuð tækifæri,“ segir Steinþór. „Annað sem skiptir máli er að borgin hefur þróast mjög lífrænt hér úti á Granda, með lágmarks regluverki. Það er gott fyrir þá þróun að hér verði til sterk kjarnastarfsemi. Hér er ekki bara eitt gallerí eða veitingastaður, heldur verður þetta örugglega mikilvægur kjarni hér og mun skipta máli fyrir áframhaldandi þróun svæðisins.“ Og þeir bæta við að þeir hafi strax séð fyrir sér að þetta yrði bygging fyrir almenning, opin öllum og byði upp á áhugaverða upplifun.

„Húsið er bara skel og innan hennar áhugaverðar einingar,“ segir Börkur. „Gegnum tíðina hafa Nýlistasafnið og King & Bang notið stuðnings ríkis og borgar, hvar sem reksturinn hefur verið, en hér verða þau sýnilegri en nokkru sinni áður.“

Var í raun fokhelt

Gestir munu ganga inn í Marshall-húsið við veitingastaðinn. Þar geta gestir setið við borð, við barinn eða úti við höfnina þegar vel viðrar og fylgst með uppskipun úr togurunum sem þar leggja að. Akitektarnir útskýra hvernig þeir hafa lagfært bygginguna, súlur og bitar hafa verið sandblásin en ber steypan fær að njóta sín, í loftið hefur verið sett hljóðeinangrandi kvoða ti að hafa hljóðvistina góða. Eitt af því sem er sérstakt við húsið er að norðurhlutinn er fjórar hæðir en þrjár í suðurendanum, þar sem er sýningarrými Ólafs. Þar á milli voru áður vélar þar sem opnaðist milli hæðanna en nú er kominn þar stigi.

„Þegar við komum í húsið var það í raun bara fokhelt,“ segir Ásmundur. „Hönnunin á því er mjög formhrein, með súlum og sterklegum bitum, en það þurfti að einangra útveggina og þá hvarf grófleikinn af þeim. Við reyndum að halda honum að öðru leyti, að halda beinagrind hússins sem mest óhreyfðri. Steypt var í göt og bara málað – eina sýnilega steypan sem við settum hér inn er stiginn milli hæða.

Við pældum mikið í því hvernig við ættum að nálgast bygginguna arkitektúrískt og það er fín lína að feta. Til að tapa ekki einkennunum og ýkja þau ekki heldur.“

Sýning Ólafs þróast

Sýningarsalur Nýlistasafnsins er opinn og bjartur, með mikla lofthæð og háa glugga á tveimur veggjum og hvítmáluðum súlum. Þetta er rými sem má auðveldlega breyta og setja upp létta veggi ef þarf. Þá er tvöföld lofthæð innst í salnum en það er einkenni á öllum hæðunum, að einhvers staðar opnast rýmið upp inn í hæðina fyrir ofan.

„Strax þegar við gengum hér inn sáum við að þetta rými var sem skapað fyrir sýningahald,“ segir Steinþór.

„Fyrsta sýningin hér verður með verkum Ólafs heitins Lárussonar og salurinn fær þá að njóta sín mjög vel,“ segir Ásmundur. „En það er mjög auðvelt að breyta þessu rými eins og þarf.“

Á hæðinni fyrir ofan hefur Kling & Bang jafn stórt rými en þar verður byggt á öðruvísi sýningadagskrá og salurinn er brotinn upp í afmarkaðri rými, meðal annars eitt glugglaust í miðjunni sem mun eflaust nýtast vel fyrir myndbandsverk.

Í suðurendanum eru nokkrir starfsmenn Ólafs Elíassonar uppteknir við að setja upp verk eftir listamanninn, nokkur gömul en önnur ný og umfangsmikil og munu þau eflaust vekja mikla athygli. „Hér setjum við upp sýningu sem getur staðið í tvö til þrjú ár en getur þó stöðugt verið að breytast og þróast,“ segir Börkur. „Þetta er ekki gallerí- eða safnasýning, heldur á milli þess að vera opin vinnustofa yfir í tilraunakennt verkefnarými. En það má ganga að því vísu að sjá hér verk eftir Ólaf í safnagæðum.“ Í hluta rýmisins er allt að níu metra lofthæð og þar mun snúast gríðarhár spírall, nýtt verk listamannsins, sem hægt er að upplifa bæði neðan af gólfinu og ofan af svölum. Á báðum þeim hæðum verða önnur ný og eldri verk hans.

Skoðunarferðin um Marshall-húsið endar við væntanlega vinnustofu Ólafs á efstu hæðinni, fallegan sal með gluggaröð á þremur veggjum.

Marshall húsið séð frá Reykjavíkurhöfn. Í suðurendanum er sýningarrými Ólafs Elíassonar og i8 gallerís, Nýlistasafnið er á annarri hæð, Kling & Bang á þriðju en vinnustofa Ólafs Elíassonar efst. Á neðstu hæðinni er nýr veitingastaður og bar. mbl.is/Einar Falur Ingólfsson

Spennandi starfsemi

„Hér verður aðstaða fyrir vinnu Ólafs á Íslandi og fólk frá Berlín mun vinna með honum. Hann hefur lengi dreymt um að koma sér upp aðstöðu hér á landi,“ segir Börkur.

Félagarnir segja að allir leigjendurnir í húsinu séu fullkomlega sjálfstæðir og Marshall-húsið verði ekki nein stofnun. Og heitið festist fljótlega við húsið þegar undirbúningurinn var kominn á skrið.

„Upphaflega kölluðum við verkefnið reyndar „Myndlist & síld“ en HB Granda-menn kölluðu þetta alltaf Marshall-húsið og það festist,“ segir Steinþór og brosir.

Þeir Ásmundur hafa öðlast ákveðna reynslu í að hanna sýningarrými fyrir myndlist. Er þetta verkefni samt ekki allt öðruvísi?

„Jú,“ segja þeir – þó ekki nema væri fyrir það að hér voru þeir þátttakendur í verkinu frá byrjun, sem hugmyndasmiðir, og sjá einnig um útfærsluna og finna notendur.

„En þessi myndlistarverkefni hafa bara fallið fyrir okkur,“ segir Ásmundur. „Hins vegar erum við báðir myndlistaráhugamenn, umgöngumst margt myndlistarfólk og vinnum með því og fyrir það. Og erlendis sækjum við mikið söfn og sýningar, til að skoða myndlistina en vissulega rýmin um leið.“

„En þetta er í fyrsta skipti sem við eigum við heilt tilbúið hús; hús sem hefur mjög sterk afgerandi arkitektúrísk einkenni,“ bætir Steinþór við. „Lausninar voru á staðnum, það þurfti bara að finna þær.

En við bjuggum þetta konsept til. Hér var skel en ekkert prógramm, við bjuggum það til. Við hönnuðirnir mótum rýmin en erum líka að pæla í samskiptum við gestina og sýnendur og nú opnun hússins. Arkitektinn er venjulega ekki í slíku.“

„Þegar húsið verður opnað má segja að helmingi verksins sé lokið,“ segir Börkur. „Við erum búnir að klára húsið en það hefði aldrei gerst nema HB Grandi áttaði sig á hugmyndinni og treysti okkur fyrir þessu. Forsvarsmenn þar á bær sögðu: Við veiðum fisk og seljum hann en þið sjáið um þetta. Þeir hafa þó haft mikinn áhuga á verkefninu og stutt okkur, rétt eins og borgaryfirvöld. Og svo er lykilatriði að það frábæra fólk sem stýrir Nýlistasafninu og Kling & Bang hefur algjörlega skilið konseptið og allir treysta hver öðrum og þess vegna er þessi spennandi starfsemi hér að hefjast.“