Tveir heimar handverks og hönnunar

Sierra Leone. Sweet Salone. Hljómar býsna líkt, enda dregur seinna nafnið dám af því fyrra; Vestur-Afríkuríki, sem í rúman aldarfjórðung var nánast stöðugt í heimsfréttunum vegna alls kyns hörmunga. Skemmst er að minnast tíu ára blóðugrar borgarastyrjaldar til ársins 2002 og ebólufaraldurs árið 2014. Sweet Salone er aftur á móti hönnunarverkefni, sem velgerðarsjóðurinn Aurora fékk hönnuðinn Sigríði Sigurjónsdóttir til að stýra og fólst í að stefna saman íslenskum hönnuðum og handverksfólki í Síerra Leóne – eins og landið nefnist á íslensku.

Sjóðurinn hefur um tíu ára skeið stutt við skólastarf og uppbyggingu í Síerra Leóne, og jafnlengi stutt við hönnuði á Íslandi gegnum Hönnunarsjóð Auroru. „Hönnunarverkefnið snerist um að við hjálpuðum handverksfólkinu þar ytra til að auka virði handverks síns, leiðbeindum því með verklag og annað slíkt og síðan að koma vörunum á markað,“ útskýrir Sigríður, sem fyrir réttu ári hélt í sína fyrstu ferð til Afríku. Áður segist hún hafa ætlað að undirbúa sig og lesa sér svolítið til um handverk á þessum slóðum á netinu og í bókum, en nánast ekki fundið neitt.

Kortlagði handverkið

„Þótt almenningur sé bláfátækur er landið þekktast fyrir demanta í jörðu og demantavinnslu. Í borgarastríðinu var fyrst og fremst barist um landsvæði þar sem demanta var að finna svo ekki hafa þeir verið fólkinu til gæfu. Eftir stríðið og ebólufaraldurinn hrundu markaðir fyrir handverk, sem æ síðan hefur átt undir högg að sækja. Þarna er lítill sem enginn túrismi og því fáir til að kaupa afurðirnar aðrir en heimamenn og einstaka hjálparstarfsmaður. Til að byrja með var mitt hlutverk að finna handverksfólk, kortleggja handverkið og kanna grundvöllinn fyrir samstarfi við íslenska hönnuði.“

Regína Bjarnadóttir, framkvæmdastjóri Auroru, sem vinnur við þróunarstarf í Síerra Leóne, var Sigríði innan handar og benti henni á handverksfólk; fátæka einyrkja sem reyndu að framfleyta sér af handavinnu sinni.

„Við vorum aðallega í Freetown, höfuðborginni, og aðeins lítillega í sveitaþorpunum. Eftir tvær vikur sneri ég heim með kollinn fullan af hugmyndum um hvernig best væri að hrinda verkefninu í framkvæmd. Niðurstaðan varð sú að vinna í grunninn með þær handverkshefðir sem fyrir voru í landinu og að íslenskir hönnuðir, sem færu utan til að vinna með fólkinu, hjálpuðu því fyrst og fremst að bæta gæðin og gera vöruna söluvæna til útflutnings,“ segir Sigríður og nefnir sem dæmi að þeir sem bjuggu til skartgripi hefðu notað lélegan þráð og saumafólkið hefði kannski ekki gætt þess að láta mynstrið í efninu snúa eins að framan og aftan á flíkinni.

Með þriggja manna hönnunarteymi

Þrátt fyrir ýmsa annmarka, sem heimamönnum þóttu reyndar smávægilegir og helst lutu að frágangi og þvíumlíku, hreifst Sigríður af handverkinu, t.d. skartgripum úr textílafgöngum og einnig glerperlum, sem mikil hefð er fyrir í landinu, körfugerð og litríkum saumaskapnum.

Þegar heim kom hitti Sigríður að máli þau Hugrúnu og Magna, hönnuði hjá Kron by Kronkron og eigendur verslunarinnar Kronkron, og Guðrúnu Rögnu Sigurjónsdóttur, hönnuð hjá As We Grow, sýndi þeim myndir sem hún hafði tekið í ferðinni og útskýrði fyrirkomulagið. Hún segist ekki hafa þurft að beita fortölum, nema síður væri, því öll hafi strax verið mjög spennt fyrir að taka þátt í verkefninu. Í september síðastliðnum lagði hópurinn svo af stað til átta daga dvalar í Síerra Leóne.

„Við vorum í samstarfi við þrettán ólíka handverksmenn, sem ég hafði sigtað út í fyrri ferðinni. Hönnunarteymið fór á milli þeirra, hannaði með þeim, teiknaði, saumaði og lagði á ráðin með allt mögulegt til að betrumbæta varninginn. Mér fannst einstakleg fallegt að sjá hvernig fólkið hjálpaðist að. Þegar Hugrún og Magni höfðu til dæmis beðið mann nokkurn, sem bjó til skartgripi, um að breyta einni útgáfu af hálsfesti og hafa tíu slíkar tilbúnar þegar þau kæmu næst, sat hann ekki einn að viðskiptunum heldur hafði virkjaði fleiri til að vinna með sér. Sama var uppi á teningnum þegar við pöntuðum körfur hjá tveimur körfugerðarmönnum – þegar við komum næst voru allir í þorpinu að flétta körfur.“

Hús sem vex með hverjum kjól

Sigríður segir samhjálpina sem hvarvetna blasti við hafa snortið þau djúpt og sjálf hafi hún fengið aðra sýn á lífið, sérstaklega þegar hún heyrði örlagasögur fólksins. Eins og hennar Hönnu.

„Hanna, sem bjó til hálsfestar fyrir Hugrúnu og Magna, var alltaf með lítið barn á bakinu við vinnu sína. Maðurinn hafði yfirgefið hana og smám saman komumst við að því að hún var sjö barna móðir, átti sjálf þrjú elstu, en hafði ættleitt fjögur börn systur sinnar eftir að hún lést,“ segir Sigríður og heldur áfram: „Foday, klæðskerinn, sem Guðrún Ragna vann með, er að byggja hús fyrir fjölskyldu sína. Í hvert skipti sem hann selur kjól getur hann keypt nokkra múrsteina. Húsið er því sannkallað As We Grow-hús sem vex með hverjum kjól.“

Persónuleg kynni telur Sigríður tvímælalaust hafa átt þátt í að hönnunarteymið fann betur en ella hversu starf þeirra var þýðingarmikið og skipti sköpum í lífi fólks. „Maður setur allt í annað samhengi þegar maður fer að kynnast fólkinu og aðstæðum þess auk þess sem starfið verður svo miklu meira gefandi. Þess vegna er okkur öllum svo annt um að við getum haldið samstarfinu áfram. Ég er mjög bjartsýn, enda heldur Regína starfinu áfram og aðstoðar handverksfólkið með praktísk atriði eins og að senda vörurnar til Íslands og þvíumlíkt,“ segir hún og bætir við að afrakstur samstarfsins sé ekki aðeins áþreifanlegur heldur líka sambland af gleði, von, lærdómi og vináttu.

Samtal og samvinna

Hins vegar speglast efnislegi afraksturinn að þessu sinni í litríkum barnakjólum og -skyrtum, skartgripum og leikföngum úr tré og efnisafgöngum. „Sweet Salone verkefnið heldur áfram að vaxa. Í þessum mánuði fer annað hönnunarteymi til Síerra Leóne á vegum Aurora til að halda starfinu áfram,“ upplýsir Sigríður og að leiðarljós þess sé líka að með samtali og samvinnu verði til þekking og skilningur sem víkki sjóndeildarhringinn og stuðli að bættum lífskjörum fólks.

Fyrsta sending Sweet Salone er komin í verslunina Kronkron. Verslanir sem selja As We Grow-barnafatnaðinn munu einnig bjóða upp á Sweet Salone As We Grow í framtíðinni.