Innlent | Morgunblaðið | 15.11.2006 | 5:30 | Uppfært 16.11.2006 7:06

Atlaga úr hulduheimi Jón og séra Jón

Arnar Jensson

Á 30 ÁRA starfsferli mínum í íslensku lögreglunni hef ég stjórnað rannsóknum í ýmsum mikilvægum en viðkvæmum málaflokkum sem af ýmsum ástæðum fá athygli fjölmiðla. Þar má nefna fíkniefnarannsóknir, rannsóknir efnahagsbrota, peningaþvættis, rannsóknir skipulagðrar glæpastarfsemi, sérfræðiaðstoð við rannsóknir alvarlegra sakamála á landsbyggðinni, rannsóknir öryggismála ríkisins og brota gegn æðstu stjórnvöldum o.fl. Ég hef helgað mig þessu starfi, öll mín menntun hefur snúist um að gera mig hæfari lögreglumann og mér hefur verið treyst fyrir margvíslegum trúnaðarstörfum innan íslenska réttarkerfisins á þessum árum.

Ég þekki engan lögreglumann sem hefur haldið til haga fjölda þeirra afbrotamanna sem hann hefur átt þátt í að færa undir lás og slá, magn fíkniefna sem hann hefur haldlagt eða fjölda þeirra afbrota sem hann hefur átt þátt í að upplýsa eða koma í veg fyrir að yrðu framin. Það gæti örugglega orðið fróðleg samantekt ef ég legðist yfir það. Ég þekki hins vegar marga starfsmenn lögreglunnar sem taka það nærri sér ef þeir eru sakaðir um óheiðarleika eða afbrot í starfi af því að það er þeirra vinna að koma í veg fyrir eða upplýsa slíkt.

En ... ég var í útlöndum alla síðustu viku að undirbúa upphaf nýs starfs míns næstu árin hjá Europol, sem er lögreglustofnun Evrópu, þar sem lögð er áhersla á baráttu gegn skipulagðri glæpastarfsemi og hryðjuverkum í Evrópu. Mér brá í brún þegar ég renndi yfir blöðin eftir að heim kom, sá sjálfan mig dag eftir dag á síðum Blaðsins þar sem birtar eru flennistórar myndir af mér og ég sakaður um gróf afbrot og afglöp í starfi fyrir 10-20 árum síðan! Gamlir atburðir sem gerð voru ítarleg skil í fjölmiðlum fyrir mörgum árum aftur dregnir fram og fjallað um á afar ýktan og dramatískan hátt, svo ekki sé fastar að orði kveðið. Trausti Hafsteinsson, sem ég hef aldrei heyrt um eða í, er skrifaður fyrir því sem kallað er "fréttaúttekt". Mér var ekki einu sinni gefið tækifæri til að svara þeim alvarlegu ásökunum sem settar eru fram í greinunum. Ég fór strax að leita að því hvort eitthvað nýtt hefði komið fram sem væri tilefni þessarar "fréttaúttektar" en fann ekkert. Reyndar er því ítrekað haldið fram í þessum greinaskrifum og einnig í afar illskiljanlegum leiðara ritstjóra Blaðsins, Sigurjóns Egilssonar, þann 9. nóvember sl., að um næstu áramót eigi að stofna greiningardeild lögreglu sem eigi að fá heimildir til "óhefðbundinna" rannsóknaraðferða og víðtækari heimildir en lögreglan hefur nú. Ég veit ekki hvaðan ritstjóri Blaðsins eða blaðamaðurinn sem skrifaði "fréttaúttektirnar" hafa þessar upplýsingar en ég hef ekki heyrt eða séð að til standi að veita væntanlegri greiningardeild nokkrar frekari heimildir en almenn lögregla hefur á Íslandi. Þar að auki hefur aldrei staðið til að ég komi nálægt störfum þessarar greiningardeildar. Um óhefðbundnar aðferðir, sem ritstjóri Blaðsins virðist ekki hafa hugmynd um hvað eru, en virðast hjúpaðar einhverri dulúð, fjalla ég síðar.

Ég hringdi í kunningja minn, sem þekkir ágætlega til hræringa í heimum fjölmiðla, stjórnmála og viðskipta - en veit ekkert um fíkniefnaheiminn! - og spurði hvort hann vissi hvers vegna verið væri að draga eldgamlar og margþvældar lummur upp á yfirborðið núna. "Sérðu það ekki?" sagði hann strax. "Tókstu ekki þátt í rannsókn Baugsmálsins?" Þrátt fyrir heilabrot var ég engu nær. "Nú, veistu ekki hver er nýlega tekinn við sem ritstjóri Blaðsins?" Enn var ég engu nær. "Það er Sigurjón Egilsson, bróðir Gunnars Smára, sem hefur haldið utan um fjölmiðlafyrirtæki Baugsmanna." "Nei, getur það verið að Baugsmenn beiti slíkum aðferðum?" sagði ég við þennan ágæta mann; "Af hverju skyldu þeir gera það?" "Nú, er ekki málflutningur framundan í aðalhlutanum í Baugsmálinu?" "Jú, í vetur," svaraði ég. "Þetta er svo gegnsætt," sagði kunningi minn, "þú ert lykilvitni þar, ekki satt? Þessari herferð er ætlað að draga úr trúverðugleika þínum. Ef Baugsmönnum tekst það fer fyrir framburði þínum eins og Jóns Geralds, það verður ekkert mark tekið á þér." Við ræddum þessar fullyrðingar kunningja míns um stund í símann og ég verð að játa að það hvarflaði að mér hvort við værum virkilega að upplifa aðferðir Berlusconis á Ítalíu eða skipulagðra glæpahópa sem starfa í skjóli auðs.

Ég ákvað að heimsækja annan vin minn sem er starfandi blaðamaður með mikla og langa reynslu úr fjölmiðlaheiminum. Hann sagði að það væri augljóst hver væri tilgangurinn með skrifum Blaðsins 9., 10. og 11. nóvember. Greinunum væri beint að mér í þeim eina tilgangi að reyna að draga fram vafa um heiðarleika og trúverðugleika minn sem lögreglumanns. Tækist það mundi það skila sér þegar að vitnaleiðslum í Baugsmálinu kemur. "Það eru svo rosalegir hagsmunir í húfi," sagði hann. "Ókei," sagði ég, "ég verð að svara þessum rógi og ósannindum í fjölmiðlum. Hvernig er best að standa að því?" "Ertu vitlaus, maður. Þú getur ekki nema tapað þeirri orrustu, það eru svo svakalegir peningar á bak við þetta veldi. Þetta lið hefur svo mikil ítök í fjölmiðlum. Það er best fyrir þig að svara þessu ekki og reyna bara að standa klár þegar kemur að vitnaleiðslunum." "Já, en það sem verið er að halda fram í þessum greinum er sagt eftir nafnlausum heimildarmönnum," sagði ég, "í besta falli misskilningur og rangfærslur en í versta falli hreinn uppspuni og þvættingur. Ég verð að leiðrétta þetta og útskýra hvernig í pottinn var búið." En vinur minn, blaðamaðurinn, hafði ákveðna skoðun: "Þú getur ekki nema tapað slíkum leðjuslag, ég ráðlegg þér að láta þetta yfir þig ganga. Þú ert einu sinni lögga sem verður að taka svona ágjöf." Þrátt fyrir að ég beri mikla virðingu fyrir þessum vini mínum og treysti á dómgreind hans get ég ekki farið að ráðum hans.

Um rannsóknir sakamála gilda afar skýrar og strangar réttarreglur sem ég hef lagt mig fram um að fylgja í hvívetna allan minn starfsferil. Ég áskil mér rétt til að fjalla síðar um einstök atriði í "fréttaúttekt Blaðsins" en þar ægir saman uppspuna, rangfærslum, mistúlkunum og misskilningi. Ég áskil mér einnig rétt til að bregðast við tilvitnunum í fyrrverandi dómsmálaráðherra, Óla Þ. Guðbjartsson, sem virðist aldrei hafa heyrt talað um, hvað þá séð, lagaákvæði um þagnarskyldu sem hann var og er bundinn, um trúnaðarsamtöl og annað sem leynt á að fara, lögum samkvæmt.

Á undanförnum árum höfum við starfsfélagarnir oft rætt um það okkar á milli hve mikill munur sé að verða á rannsóknum og meðferð mála sem snúa að ríkum eða valdamiklum sakborningum annars vegar og hinna "venjulegu" hins vegar. Þeir sem fjármagn eiga hafa ráðið til sín fjölda lögfræðinga og endurskoðenda, ekki einungis til að halda uppi hefðbundnum vörnum heldur til að draga skipulega fram gagnrýni á rannsóknaraðila og ákæruvald. Sú þróun hefur síðan með svokölluðu Baugsmáli gengið enn lengra en áður hefur þekkst í þá átt að ráðast skipulega að persónu þeirra sem eru að vinna sín störf lögum samkvæmt með það að markmiði að gera lítið úr trúverðugleika þeirra og þar með þeirri vinnu sem þeir hafa lagt fram í málinu. Í þeim tilgangi hefur fjölmiðlum verið beitt ótæpilega eins og allir hafa orðið varir við. Vandaðir og reyndir vinir og kunningjar mínir hafa bent mér á að "fréttaúttekt" Blaðsins sé nýjasta dæmið um þetta. Ég verð að játa að mér finnst afar margt styðja þá sannfæringu þeirra. Hvers vegna að draga þetta allt fram núna?

Gríðarlegum fjárhæðum hefur verið beitt í Baugsmálinu af hálfu Baugsmanna, til þess að ráða innlend og erlend almannatengslafyrirtæki, heilu lögfræðistofurnar, endurskoðunarskrifstofurnar o.s.frv. til að hafa áhrif á niðurstöðu málsins. Þetta er "hinn venjulegi sakborningur" ekki fær um að gera og við þessari þróun þarf að sporna til þess að allir þegnar þessa lands sitji við sama borð þegar þeir eru undir opinberri rannsókn. Við búum við þróaðar réttarreglur sem eiga að vera nægilega traustar til þess að tryggja að allir fái sömu réttlátu málsmeðferðina, hvort sem um er að ræða auðmann, fjölmiðlakóng, einstætt foreldri eða öryrkja. Hvort sem í hlut á Jón eða séra Jón. Baugsmálið er dæmi um að svo er ekki. Þessi þróun er óþolandi og ég kalla á viðbrögð yfirvalda þessa lands.

Það er einnig verulegt áhyggjuefni ef þjóðfélag okkar er að verða þannig að þeir sem skipaðir eru af yfirvöldum til að gæta laga og réttar veigri sér við því að rannsaka meint brot þeirra sem mikið eiga undir sér eða hafa greiðari aðgang að fjölmiðlum en almenningur, af því þá eigi menn á hættu skipulega aðför að starfsheiðri, æru og persónu. Við erum að horfa upp á ýmis merki um stórhættulega þróun sem ég vara við.

Ég get ekki og mun ekki sitja undir röngum fullyrðingum, sem hafðar eru eftir huldufólki sem hefur innsýn í hina ýmsu "heima" (að mínu mati aðallega sýndarheim), um að ég beiti hótunum, ofsóknum og yfirhylmingum í störfum mínum, eins og fullyrt er í "fréttaúttekt" Blaðsins.

Höfundur er aðstoðaryfirlögregluþjónn hjá embætti ríkislögreglustjóra.