Dómari svarar fyrir sig

Jón Steinar Gunnlaugsson, dómari við Hæstarétt Íslands, svarar gagnrýni Eiríks Tómassonar lagaprófessors á sératkvæði hans í máli Hæstaréttar númer 148/2005 fullum hálsi í nýjasta tölublaði Tímarits Lögréttu, félags laganema við Háskólann í Reykjavík. Dómarar hafa hingað til ekki lagt í vana sinn að svara gagnrýni á störf sín en Jón Steinar rýfur nú þögnina.

Merkilegt sératkvæði

Í umræddu dómsmáli var fjallað um sönnun sakar manns, sem ákærður var fyrir kynferðisbrot gegn barni. Dómur var kveðinn upp hinn 20. október árið 2005. Fjórir dómarar af fimm staðfestu sakfellingu héraðsdóms en Jón Steinar skilaði sératkvæði sem fjallaði um að ekki væri sannað með nægilega afgerandi hætti að ákærði hefði gerst sekur um annað af þeim ákæruatriðum sem skotið var til Hæstaréttar.

Í stuttu máli sagði í sératkvæðinu að sakfelling héraðsdóms byggðist eingöngu á framburði ætlaðs brotaþola og þótt hann teldist „trúverðugur“ gæti hann einn ekki dugað til sakfellingar. Í sérákvæðinu var jafnframt áréttað að samkvæmt 70. grein stjórnarskrár eru menn saklausir uns sekt þeirra er sönnuð og í 45. grein laga um meðferð opinberra mála segir að sönnunarbyrði um sekt sakbornings hvíli á ákæruvaldinu.

Deilt á dómarann

Prófessor Eiríkur gagnrýndi sératkvæðið í grein sinni og sagði að sakfellingin hefði ekki eingöngu verið byggð á vitnisburði brotaþola, heldur einnig þriggja vitna og á greinargerð forstöðumanns Barnahúss. Þá sakaði hann Jón einnig um að gera lítið úr vægi svonefndra „óbeinna sönnunargagna“ og um að taka ekki tillit til sérstöðu kynferðisbrotamála líkt og Mannréttindadómstóllinn hefur til að mynda gert.

Svör dómarans

Í nýrri grein Jóns Steinars fagnar hann framtaki prófessorsins en harmar að honum skuli ekki hafa tekist betur upp við að kryfja atkvæðið til mergjar og sakar hann á tíðum um yfirlætisfullan málflutning.

Jón Steinar stendur fastur á sínu í grein sinni um að sakfelling hafi einungis byggst á framburði meints brotaþola. Hann bendir á að fjallað hafi verið um vitnisburð hinna þriggja vitna í sératkvæðinu en sá framburður hafi aðeins verið endursögn á því sem brotaþoli sagði við þau. Hið sama hafi gilt um greinargerð forstöðumanns Barnahúss og því hafi hún engu skipt fyrir sönnun sakargifta á hendur ákærða.

Þá segist Jón ekki fá betur séð en prófessorinn telji að aðrar reglur eigi við um sönnunarmat í kynferðisbrotamálum en öðrum og vitnar því til stuðnings beint í grein Eiríks. Jón Steinar bendir á að samkvæmt 45. og 46. grein laga um meðferð opinberra mála verði sönnun ákæruvalds að uppfylla þá kröfu að verða ekki véfengd með skynsamlegum rökum og slíkt gildi um alla brotaflokka. Hann spyr því hvað fái prófessor Eirík á þá skoðun að mismunandi reglur gildi eftir brotaflokkum.

Hann segir þó að ef til vill sé nokkuð til í því sem óbeint komi fram í máli prófessorsins, að dómstólar hafi slakað á sönnunarkröfum í þessum brotaflokki. Hann segir þó að réttmæt þrá eftir því að brotamenn sleppi ekki við refsingu megi ekki valda því að búnar séu til aðferðir sem þessar við sönnunarfærslu.

Í hnotskurn

» Jón Steinar Gunnlaugsson hæstaréttardómari skilaði séráliti í máli 148/2005 og vildi sýkna af 1. og 2. lið ákæru.
» Eiríkur Tómasson gagnrýndi sératkvæði Jóns harðlega í grein sinni í afmælisriti Úlfljóts árið 2007.
» Jón Steinar hefur nú birt grein í Tímariti Lögréttu þar sem hann svarar Eiríki.
» Ekki hefur tíðkast hingað til meðal dómara á Íslandi að svara gagnrýni á störf sín og Jón Steinar hefur nú rofið þá þögn.

Gera dómstólar nú minni kröfur um sönnun?

Jón Steinar segir í grein sinni að dómaframkvæmd síðustu ár bendi til að slakað hafi verið á sönnunarkröfum í kynferðisbrotamálum. Því valdi ef til vill háværar umræður í fjölmiðlum þar sem stundum sé beinlínis krafist að sönnunarbyrði sé snúið við. Þetta eigi ekki við um aðra brotaflokka.

Jón bendir á fjölda nýlegra dóma Hæstaréttar af öðrum sviðum þar sem sönnunarbyrði virðist mjög ströng.

Jón lýkur grein sinni á að segja að kynferðisbrot séu mjög alvarleg brot og séu sérstaklega svívirðileg beinist þau að börnum. Hann segir sönnunarmat í þessum málum oft erfitt en slíkt megi ekki valda því að horfið sé frá meginreglum um réttarvernd þeirra sem sakaðir eru um afbrot.