Margir í sérkennslu, en árangur óljós

Ástæður þess að hátt í þriðjungur íslenskra grunnskólanema fær sérkennslu eru ekki eingöngu námserfiðleikar, heldur einnig andleg veikindi eins og kvíði og þunglyndi. Þetta segir formaður Félags íslenskra sérkennara. Formaður Félags grunnskólakennara, segir að þessi mikli fjöldi nemenda í sérkennslu sé vísbending um að skortur sé á úrræðum til að mæta ýmsum vanda nemenda. Dósent við Menntavísindasvið HÍ segir að gera þyrfti úttekt á árangri sérkennslu.

Nýverið birti Hagstofa Íslands tölur um fjölda grunnskólanemenda sem nutu sérkennslu á síðasta skólaári. Þeir voru 12.263 talsins, 28,4% nemenda og voru drengir í meirihluta. Inni í þessari tölu eru nemendur með annað móðurmál en íslensku, en 2.374 úr þeim hópi fengu sérkennslu í fyrra. Það eru 72% allra nemenda með erlent móðurmál. Sé þessi hópur tekinn út úr og eingöngu litið á þann hóp sem er með íslensku sem móðurmál minnkar hlutfall sérkennslunemenda í 24,8%.

„Þessar tölur, 28,4% eru misvísandi og felast ekki eingöngu í sérkennslu,“ segir Sædís Ósk Harðardóttir, formaður Félags íslenskra sérkennara. „Inni í þessum tölum er allur stuðningur sem fer fram í skólanum, m.a. þegar stuðningsfulltrúi er kennara til aðstoðar inni í bekk. Þá telst barn, sem þarf aðstoð í þrjár vikur til að ná tökum á deilingu vera í sérkennslu allan veturinn. Þjónusta þroskaþjálfa er líka inni í þessu, þannig að þessar tölur gefa ekki rétta mynd af fjölda þeirra sem eru í sérkennslu.“

Hún segir félagið hafa farið fram á það við Hagstofu að tölurnar verði greindar í sundur og skilgreindar betur þannig að þær gefi raunsannari mynd af stöðu málaflokksins.

Flóknir nemendahópar

Að sögn Sædísar eru 49.000 skilgreindar sérkennslustundir í viku hverri í grunnskólum landsins. Þar af eru 30.000 á vegum stuðningsfulltrúa og 19.000 á vegum sérkennara. „Í mörgum löndum, t.d. á Norðurlöndunum, er sérkennsla eingöngu skilgreind sem kennsla hjá sérkennara, en ekki sem aðstoð frá stuðningsfulltrúa. Þannig að þegar fullyrt er að hérna séu miklu fleiri börn í sérkennslu en í nágrannalöndunum, er ekki verið að bera saman samskonar kennslu.“

Sé þessi sama skilgreining notuð hér, þ.e. að sérkennsla sé einungis sú kennsla sem fari fram á vegum sérkennara, lækka áðurnefnd 28,4% í tæp 11%. Til samanburðar má nefna að á síðasta skólaári fengu 4,4% danskra grunnskólabarna sérkennslu og 7,9% norskra grunnskólanemenda njóta sérkennslu á þessu skólaári.

Hvers vegna þurfa svona margir nemendur hér á landi stuðning, hvort sem hann kemur frá sérkennara eða stuðningsfulltrúa? „Við erum með flókna nemendahópa og mikinn fjölbreytileika, inni í íslenskum skólastofum er öll flóran og við þurfum mikinn stuðning til að koma til móts við alla. Þannig er það ekki í öllum þeim löndum sem við berum okkur saman við. Svo getur stuðningurinn líka verið annar en námslegur. Til dæmis vinna sérkennarar með nemendum sem stríða við þunglyndi, kvíða, samskiptaerfiðleika eða eiga erfitt með að stjórna reiði sinni. Allt þetta fer inn á sérkennsluborðið, þar sem við kennum m.a. nemendum að fást við vandamál. Ráðgjöf til umsjónarkennara fellur líka undir sérkennsluna,“ segir Sædís.

Kostar um 1,7 ma í Reykjavík

Spurð hvort nægilega margir sérkennarar séu að störfum til að veita fullnægjandi þjónustu, segir hún svo ekki vera. Stéttin sé að eldast og margir að detta út. Endurnýjun sé ekki nógu mikil og dregið hafi úr henni eftir að námið var lengt, en nú tekur sjö ár, auk tveggja ára kennslureynslu, að ljúka MA-prófi í sérkennslufræðum. „Þetta er eins og annað kennaranám, það hefur dregið mikið úr aðsókn eftir að námið var lengt,“ segir Sædís.

Ekki fengust upplýsingar um heildarkostnað við sérkennslu á landinu, en á yfirstandandi skólaári, 2015-'16, áætlar Reykjavíkurborg að úthluta rúmlega 1,685 milljarði króna til málaflokksins. Þar býr um þriðjungur allra grunnskólabarna á landinu. Sé gert ráð fyrir að kostnaður og hlutfall sérkennslubarna sé það sama annars staðar á landinu kostar sérkennsla yfir fimm milljarða á landsvísu í ár.

Ætti að vera mest í byrjun

Jóhanna Thelma Einarsdóttir, dósent við Menntavísindasvið HÍ, segir að með tilliti til þessa háa kostnaðar væri fyllsta ástæða til að gera úttekt á árangri sérkennslu, en að hennar sögn hefur slík úttekt ekki verið gerð. „Að mínu mati er ekki nógu gott að veita svona dýra þjónustu án þess að það sé vitað hverju hún skilar,“ segir Jóhanna. Hún segist ekki efast um að margir nemendur þurfi mikið á sérkennslu að halda. „En þetta er spurningin um að verja þessu fé þannig að það nýtist börnunum sem best og rannsaka þyrfti sérstaklega hvers vegna sérkennslan aukist eftir því sem börnin verða eldri. Ef vel ætti að vera væri hún mest í byrjun þegar börnin eru að læra að lesa.“

Sædís tekur undir þetta. „Auðvitað þyrfti að gera fleiri rannsóknir. Við myndum gjarnan vilja vita meira um árangurinn.“

Hugsanlega hægt að fækka

„Þessi mikli fjöldi í sérkennslu er vísbending um að í kerfinu okkar, eins og það er í dag, séu aðstæður slíkar að ógerlegt er að sinna þessum börnum,“ segir Ólafur Loftsson, formaður Félags grunnskólakennara og á þar við skólastefnuna Skóli án aðgreiningar sem innleidd var í grunnskóla árið 2008.

„Það er eitt að setja á stefnu og annað að framkvæma hana. Það vantaði betri rannsóknir áður en hún var tekin upp, það fylgdu ekki tæki og tól, heldur var skólunum gert að innleiða hana.“

Ólafur segir að hugsanlega væri hægt að fækka sérkennslunemendum á Íslandi, t.d. með því að auka möguleika kennarans til að vinna með nemendum á mismunandi getustigum. Þannig væri ekki verið að minnka aðstoðina, heldur færa hana til.

„Ég held að margir kennarar telji sig skorta meiri þjálfun og meiri tíma til að vinna með nemendum með námserfiðleika. Það vantar úrræði til að mæta félagslegum og tilfinningalegum vandamálum og því sinna oft á tíðum sérkennarar þeim nemendum. Þannig eru nemendur sem ekki hafa námsörðugleika hluti þeirra sem þurfa sérkennslu.“

Að mati Ólafs er ómögulegt að segja til um hvort hlutfall sérkennslunemenda sé of hátt hér á landi. „Það er reyndar ekkert sem bendir til þess að íslenskir grunnskólanemendur séu slakari en nemendur í þeim löndum þar sem sérkennsla er minni.

Það að styrkja stuðningskerfi við nemendur t.d. með sálfræðiaðstoð, geðhjálp og stuðningshópum sérfræðinga við skólann myndi tvímælalaust gagnast nemendum og um leið draga úr fjölda þeirra sem sækja sérkennslu.“