Sænski mannivinurinn Raoul Wallenberg, sem bjargaði tugþúsundum ungverska gyðinga frá helförinni áður en hann hvarf sjálfur sporlaust, var í gærkvöld heiðraður með sérstökum minningarpening Bandaríkjaþings, við hátíðlega athöfn í þinghúsinu í Washington.
Wallenberg var gerður að heiðursborgara Bandaríkjanna árið 1981 og var á þeim tíma annar maðurinn á eftir Winston Churchill til að hljóta slíkan heiður. Þá má í þinghúsinu má finna brjóstmynd af honum.
Fjölskylda Wallenbergs sótti athöfnina í gærkvöld. Minningarpeningurinn er með æðstu virðingarvottum sem bandarísk stjórnvöld veita almennum borgurum. „Þetta er töfrandi stund,“ sagði hálfsystir Wallenbergs, Nina Lagergren, þegar hún ávarpaði athöfnina. Hún vék að ráðgátunni um dauða hans og ítrekaði að fjölskyldan þrái ekkert heitar en að fá að vita sannleikann.
Barack Obama Bandaríkjaforseti hitti fjölskyldu Wallenbergs í Stokkhólmi í september 2013 og sagðist hann þá m.a. ætla að taka málið upp við Vladimír Pútín Rússlandsforseta. Ekkert hefur þó komið út úr því ennþá. Fjölskyldan hefur áratugum saman þrýst á stjórnvöld í Rússlandi að veita þeim aðgang að þeim hluta skjalasafns Sovétríkjanna sem kunni að geyma vísbendingar um örlög Wallenbergs, hvernig og hvers vegna hann dó.
Raoul Wallenberg var starfsmaður sænsku utanríkisþjónustunnar í Búdapest frá því í júlí 1944 þar til 17. janúar 1945. Hann kom sér upp bækistöð í borginni í því skyni að forða gyðingum frá því að hafna í útrýmingarbúðum nasista og er talið að hann hafi bjargað allt að 100.000 manns frá bráðum bana.
Árið 1945 hvarf Wallenberg eins og jörðin hefði gleypt hann, eftir að Sovétmenn handtóku hann. Rússnesk stjórnvöld segja að hann hafi látið lífið í fangaklefa í Moskvu, en Wallenberg fjölskyldan dregur í efa hvort opinbera útgáfan sé sannleikanum samkvæm.
„Ég er að fara til Malinovskíjs...hvort ég fer sem gestur eða fangi veit ég ekki ennþá.“ Þetta eru síðustu ummælin sem höfð eru eftir Wallenberg.
Malinovskíj þessi, sem Wallenberg nefndi, var marskálkur í sovéska hernum í Debrecen sem vildi finna Svíann vegna gruns um að hann væri að njósna fyrir Bandaríkin. Seinna var talið að Vilmos nokkur Böhm, ungverskur stjórnmálamaður sem síðar varð sendiherra í Svíþjóð, hefði vakið athygli Jósefs Stalíns á því að öruggast væri að hneppa Wallenberg í fjötra.
Fáum sögum fer af ferðum Wallenbergs eftir að hann hvarf í Debrecen. Þó er staðfest að hann var fluttur með lest til Moskvu. Hugsanlega hefur Stalín haft í hyggju að skipta á honum og sovéskum föngum síðar meir. Maður að nafni Gustav Richter, sem starfaði sem ritari í þýska sendiráðinu í Rúmeníu, kvaðst síðar hafa verið klefafélagi Wallenbergs í Lubyanka-fangelsinu. Hann bar vitni um það í Svíþjóð árið 1955 að Wallenberg hafi verið yfirheyrður einu sinni, í hálfa aðra klukkustund, snemma í febrúar 1945. 1. mars sama ár hafði Richter klefaskipti og sá Wallenberg aldrei eftir það.
Viku síðar tilkynnti ungverska útvarpið, þar sem Sovétmenn höfðu tögl og hagldir, að Wallenberg og bílstjóri hans hefðu verið myrtir á leið til Debrecen. Hann hefði með öðrum orðum aldrei komist á fund Malinovskíjs. Þessu trúðu sænsk stjórnvöld eins og nýju neti. Alltént var boði Bandaríkjamanna um að hjálpa til við að grennslast fyrir um Wallenberg í apríl 1945 hafnað. Staffan Söderblom, sendiherra Svía í Sovétríkjunum, tók málið heldur ekki upp á fundi með Stalín og Vyacheslav Molotov, utanríkisráðherra, í júní 1946.
Ekkert spurðist til Wallenbergs í meira en áratug en í febrúar 1957 birtu sovésk stjórnvöld skjal þess efnis að Wallenberg hefði orðið bráðkvaddur í fangaklefa sínum 17. júlí 1947. Í skjalinu fer forstöðumaður Lubyanka-fangelsisins fram á það við varnarmálaráðherra landsins að fá að kryfja líkið til að finna banameinið.
Árið 1989 var persónulegum munum Wallenbergs skilað til fjölskyldu hans, þar á meðal vegabréfi hans og sígarettuhylki. Sovétmenn rákust víst á munina þegar þeir voru að taka til í geymslum sínum.
Árið 1991 fyrirskipuðu stjórnvöld í Rússlandi rannsókn á afdrifum Wallenbergs. Niðurstaða hennar var sú að hann hefði verið tekinn af lífi í Lubyanka-fangelsinu árið 1947. Hvorki kom fram hvers vegna hann var líflátinn né hvers vegna yfirvöld í Sovétríkjunum lugu til um tildrög dauða hans. Almennt er álitið að þessi skýring sé rétt. Það breytir ekki því að fjölmörg vitni töldu sig hafa rekist á Wallenberg í sovéskum fangelsum allar götur fram til ársins 1987. Það er óstaðfest.
Móðir Wallenbergs og stjúpfaðir sviptu sig bæði lífi árið 1979, buguð af óvissunni um afdrif sonar síns