Ríkisstjórnin samþykkti í morgun að leggja fram frumvarp dómsmálaráðherra um erfðaefnisskrá lögreglu. Er frumvarpið afrakstur vinnu nefndar sem skipuð var í janúar 1999 til að vinna að undirbúningi reglna um DNA rannsóknir, nánar tiltekið
um sýnatöku, skrásetningu sýna og vörslu þeirra, í þágu rannsóknar sakamála. Íslenskum stjórnvöldum stendur til boða að fá sérstakan gagnagrunn fyrir erfðaefnisskrána endurgjaldslaust á grundvelli samkomulags við bandarísku alríkislögregluna.
Í fréttatilkynningu frá dóms- og kirkjumálaráðuneyti kemur fram að nefndin skilaði skýrslu sinni til dómsmálaráðherra 30. mars 2000. Frumvarpið byggist að meginstefnu á tillögum hennar, auk þess sem
hliðsjón hefur verið höfð af dönskum lögum um þetta efni.
Tilgangurinn að auðvelda lögreglu rannsókn alvarlegra sakamálaMeð frumvarpinu er stefnt að því að koma á fót sérstakri lögregluskrá um
upplýsingar um erfðaefni í þeim tilgangi að auðvelda lögreglu rannsókn
alvarlegra sakamála, svo sem manndráps, nauðgunar, líkamsárásar og
misnotkunar gegn börnum, en í slíkum málum skilja brotamenn oft eftir sig
líffræðileg spor sem innihalda erfðaefni, tæk til rannsókna.
Lagt er til að
eingöngu verði heimilt að skrá upplýsingar um erfðaefni manna sem hafa
verið fundnir sekir um brot með dómi eða dæmdir ósakhæfir og er því ekki
gengið jafn langt og í ýmsum nágrannaríkjum okkar, svo sem í Danmörku og
Bretlandi.
Lögregluskráin skiptist í tvo hlutaSkráin mun skiptast í tvo hluta, kennslaskrá og sporaskrá. Í kennslaskrá verður
heimilt að skrá upplýsingar um erfðaefni einstaklinga sem hafa hlotið dóm
fyrir alvarleg brot gegn ákvæðum almennra hegningarlaga, svo sem manndráp,
alvarlegar líkamsmeiðingar, kynferðisbrot og alvarleg almannahættubrot.
Þá
er einnig heimilt að skrá upplýsingar um einstaklinga sem framið hafa brot
gegn stjórnskipan ríkisins og æðstu stjórnvöldum þess. Í frumvarpinu eru
heimildir til skráningar í kennslaskrá mjög þröngar og er gengið skemmra í
þeim efnum en gert er í grannlöndum okkar, svo sem áður sagði.
Í sporaskrá
verða skráðar upplýsingar um erfðaefni sem fengin eru úr lífsýnum á
brotavettvangi eða finnast á mönnum eða munum sem ætlað er að tengist broti
án þess að vitað sé frá hverjum þau stafa. Í þeim tilfellum er ekki gerð
krafa um vissan alvarleika brots og eru því rýmri heimildir til skráningar
í sporaskrá en kennslaskrá.
Ríkislögreglustjóri heldur skrána og ber ábyrgð á henniGert er ráð fyrir að ríkislögreglustjóri haldi skrána og annist skráningu í
hana. Einnig er tekið fram að ríkislögreglustjóri beri ábyrgð á skránni í
samræmi við ákvæði laga um persónuvernd og meðferð persónuupplýsinga nr.
77/2000.
Í erfðaefnisskrána verða eingöngu skráðar upplýsingar um nafn,
kennitölu, heimilisfang og erfðagerð einstaklings ásamt vísun til dóms eða
málsnúmers óupplýsts sakamáls. Þegar erfðagerð einstaklings hefur verið
skráð í erfðaefnisskrá ber ríkislögreglustjóra að tilkynna honum það
skriflega. Þá er í frumvarpinu kveðið á um hvenær upplýsingar verða máðar
úr skánni.
Möguleikar til samanburðarrannsókna aukastKostir slíkrar skrár eru margvíslegir. Ber þar fyrst að nefna að með
aðgengilegum upplýsingum aukast möguleikar rannsóknaraðila til
samanburðarrannsókna. Bera má sýni sem finnst á brotavettvangi saman við
skrásettar upplýsingar og getur það leitt til þess að maður sem sakfelldur
hefur verið fyrir tiltekið brot verður fyrr tengdur nýju broti, eða fyrr
hreinsaður af grun um brotið. Mikilvægi slíkra samanburðarrannsókna er ekki
síst fólgið í því að hreinsa saklausa menn af grun um afbrot.
Þá ber að
nefna að með samanburðarrannsóknum sem þessum kann að komast upp um eldra
brot, áður óupplýst, við samanburð sýnis af þeim brotavettvangi og sýnis
frá manni sem tekið er í þágu rannsóknar nýs brots.
Sömuleiðis hefur verið nefnt að aðgangur að skrá um erfðaefni geri lögreglu
kleift að bera saman sýni af fleiri en einum brotavettvangi og fá þannig
upplýsingar um að brotin séu framin af einum og sama manni, þótt kennsl
hafi enn ekki verið borin á hann. Þrátt fyrir að brotamaðurinn sé ókunnur
geta slíkar upplýsingar haft mikilvæga þýðingu fyrir áframhaldandi rannsókn
málsins.
Að lokum ber að nefna að skráning upplýsinga um erfðaefni getur
haft sérstök varnaðaráhrif. Brotamaður sem veit að upplýsingar um erfðaefni
hans eru skráðar kann að halda sig frá afbrotum sem hann hefði annars
framið, af ótta við að upp um hann komist.
Vegna þess eðlis erfðaefnis að geyma mótið að myndgerð líkama manna dylst
engum að hér er um að ræða mjög persónulegar og viðkvæmar upplýsingar. Samkvæmt tilmælum ráðherranefndar Evrópuráðsins nr. R(97)5 frá
13. febrúar 1997 um verndun heilsufarsupplýsinga teljast sýni, sem
innihalda mannsfrumur eða hluta úr þeim með kjarnasýrum og notuð eru til
rannsókna á erfðaefni, til sérstaklega viðkvæmra persónuupplýsinga.
Persónuvernd hefur eftirlit með skráningu og meðferð upplýsingaÍ frumvarpi þessu eru gerðar strangar kröfur til skráningar og varðveislu
upplýsinga um erfðaefni. Einnig er gert ráð fyrir að aðgangur að þessum
upplýsingum verði mjög takmarkaður. Persónuvernd er falið að hafa eftirlit
með því að skráning og meðferð skráðra upplýsinga sé í samræmi við gildandi
lög og einnig að hafa eftirlit með því að óviðkomandi fái ekki aðgang að
skránni eða geti haft áhrif á skráningu í hana. Að öðru leyti gilda lög um
persónuvernd og meðferð persónuupplýsinga, nr. 77/2000, um skráningu og
meðferð upplýsinga um erfðaefni samkvæmt lögum þessum.