Innlent | mbl | 19.12.2008 | 14:05

Samkeppniseftirlitið sektar Haga um 315 milljónir króna

Sverrir Vilhelmsson

Samkeppniseftirlitið leggur 315 milljónir króna stjórnvaldssekt á Haga vegna alvarlegra brota á samkeppnislögum. Í ákvörðun Samkeppniseftirlitsins sem birt er í dag er komist að þeirri niðurstöðu að Hagar (sem reka m.a. verslunarkeðjuna Bónus) hafi misnotað markaðsráðandi stöðu sína með aðgerðum sem beindust gegn keppinautum félagsins á matvörumarkaði. Telur Samkeppniseftirlitið að brot Haga á 11. gr. samkeppnislaga hafi verið alvarleg og til þess fallin að valda atvinnulífinu og almenningi miklu samkeppnislegu tjóni, að því er segir í ákvörðun Samkeppniseftirlitsins.

Brot framin í verðstríði

Brot Haga áttu sér stað í svonefndu verðstríði lágvöruverslana sem hófst í lok febrúar 2005 þegar Krónan í eigu Kaupáss kynnti allt að 25% verðlækkun á algengustu flokkum dagvara. Sögðu fyrirsvarsmenn Krónunnar að þessar verðlækkanir væru gerðar til að koma á virkari samkeppni á matvörumarkaðnum.

Af hálfu Bónusverslana Haga var því lýst yfir opinberlega að Bónus myndi „verja vígi sitt" og standa við þá verðstefnu sína að bjóða ávallt lægsta verðið á markaðnum hverju sinni. Í kjölfarið braust út umrætt verðstríð og gætti þess helst í verðlagningu á mjólkurvörum. Stóð verðstríðið fram á árið 2006.

Rannsókn þessa máls hófst um mitt ár 2006 eftir að Samkeppniseftirlitið hafði aflað sjónarmiða og því borist ábendingar um hugsanleg brot Haga á 11. gr. samkeppnislaga, en þar er lagt bann við hvers konar misnotkun á markaðsráðandi stöðu. Til þess að þetta ákvæði eigi við verður að skilgreina samkeppnismarkað viðkomandi máls og meta stöðu fyrirtækja á honum. Hagar hafa við meðferð málsins hafnað því alfarið að fyrirtækið væri markaðsráðandi. Þurfti Samkeppniseftirlitið því að taka þetta atriði til skoðunar og hefur ákvörðunin að geyma ítarlega greiningu á matvörumarkaði.

Seldu mjólk langt undir kostnaðarverði

Samkeppniseftirlitið aflaði umfangsmikilla gagna um sölu og verðlagningu á mjólkurafurðum á þessu tímabili frá Högum, Kaupási, Samkaupum og Mjólkursamsölunni.

Þessi rannsókn sýnir að Hagar hafa misnotað markaðsráðandi stöðu sína með því að selja mjólk og mjólkurvörur undir kostnaðarverði í verslunum Bónuss. Voru helstu mjólkurafurðir seldar með stórfelldu framlegðartapi og leiddi þetta til þess að verslanir Bónuss voru í heild reknar með tapi.

Hafa Hagar lýst því yfir í fjölmiðlum að tap þeirra af verðstríðinu hafi verið um 700 milljónir kr. Það er því mat Samkeppniseftirlitsins að í verðlagningunni hafi falist ólögmæt undirverðlagning og að háttsemin hafi verið til þess fallin að viðhalda og styrkja með óeðlilegum hætti stöðu Haga á markaðnum fyrir sölu á dagvörum í matvöruverslunum. Jafnframt sýnir rannsóknin að brotin voru umfangsmikil. Aðgerðir Haga voru til þess fallnar að útiloka helstu keppinauta, s.s. lágvöruverðsverslanir í eigu Kaupáss (Krónan) og Samkaupa (Nettó og Kaskó) frá samkeppni og þar með veikja þau fyrirtæki sem keppinauta á markaðnum.

Orðspor um að engum líðst að bjóða lægra verð fest í sessi

„Sú verðstefna sem rekin er í Bónusi þykir einnig hafa þýðingu. Þekkt er í samkeppnisrétti að markaðsráðandi fyrirtæki geta haft hag af því að beita undirverðlagningu í því skyni að skapa sér orðspor og senda þau skilaboð til keppinauta að það borgi sig ekki að keppa við þau af krafti.

Í málinu liggur fyrir að Bónus lét sér ekki nægja að mæta verði keppinauta sinna heldur var verð keppinautanna ítrekað undirboðið og náðu aðgerðir fyrirtækisins jafnvel svo langt að algengustu mjólkurvörurnar voru um tíma afhentar viðskiptavinum án endurgjalds.

Er það mat Samkeppniseftirlitsins að með undirverðlagningu í máli þessu hafi Hagar í raun fest í sessi það orðspor sitt að engum keppinauti muni líðast til frambúðar að bjóða neytendum vörur á lægra verði en boðið er í verslunum Bónuss. Er þessi hegðun og það orðspor sem í henni felst til þess fallið að draga úr líkum á að keppinautar Bónuss muni í framtíðinni efna til verðsamkeppni við verslanir fyrirtækisins með svipuðum hætti og gert var í verðstríðinu. Beiting verðstefnu verslana Bónuss í þessu máli eykur því ekki samkeppni heldur veikir hana til lengri tíma litið. Er þess vænst að ákvörðun Samkeppniseftirlitsins dragi úr samkeppnishindrunum á matvörumarkaðnum og skapi skilyrði fyrir öll fyrirtæki á markaðnum að keppa af krafti með eðlilegum markaðsaðgerðum.

Það er bæði eðlilegt og æskilegt að markaðsráðandi fyrirtæki mæti og taki þátt í verðsamkeppni. Aðgerðir Haga í málinu voru hins vegar ekki í samræmi við þá ríku skyldu sem hvílir á markaðsráðandi fyrirtækjum og langt umfram heimild þeirra til þess að mæta samkeppni. Með því að undirbjóða keppinauta sína í öllum tilvikum, jafnvel þegar það þýðir að tap sé af eigin rekstri, er smærri verslunum og verslanakeðjum þannig sýnt í orði og verki að óhagkvæmt sé fyrir þær að keppa við Bónus á grundvelli verðs þar sem alltaf verði boðið betur, óháð kostnaðarlegum forsendum. Slík háttsemi skaðar langtímahagsmuni neytenda af því að virk samkeppni ríki á matvörumarkaði," að því er segir í skýrslu Samkeppniseftirlitsins.

Samkeppniseftirlitið kemst að þeirri niðurstöðu að markaður þessa máls sé sala á svonefndum dagvörum (þ.e. vörur sem uppfylla daglegar þarfir neytenda) í matvöruverslunum. Ekki var fallist á það sjónarmið Haga að skyndibitastaðir, bensínstöðvar, söluturnar, bakarí og aðrar sérverslanir séu keppinautar Haga þar sem slíkar verslanir uppfylli ekki almenna þörf neytenda fyrir breitt úrval af dagvörum. Landfræðilegir markaðir málsins eru taldir vera höfuðborgarsvæðið og tiltekin svæði á landsbyggðinni.

Hagar með markaðsráðandi stöðu

Í ákvörðun Samkeppniseftirlitsins er skoðuð markaðshlutdeild Haga, Kaupáss (sem rekur t.d. Krónuna og Nóatún), Samkaupa og annarra keppinauta á þessum markaði. Athugun Samkeppniseftirlitsins leiddi í ljós að Hagar hafa yfirburði í markaðshlutdeild.

Í lok rannsóknartímabilsins var hlutdeild Haga um 50% á landinu öllu. Þessi hlutdeild Haga hefur vaxið mikið undanfarin ár á kostnað annarra keppinauta. Á höfuðborgarsvæðinu var félagið með um 60% markaðshlutdeild. Markaðshlutdeild keppinautanna var miklu mun minni. Í ljósi m.a. þessarrar hlutdeildar er það mat Samkeppniseftirlitsins í málinu að Hagar séu í markaðsráðandi stöðu.

Ólögmæt undirverðlagning - alvarlegt brot á 11. gr. samkeppnislaga

Brot Haga á samkeppnislögum felst í svonefndri undirverðlagningu sem félagið greip til á árunum 2005 og 2006. Í þeirri háttsemi felst í aðalatriðum að markaðsráðandi fyrirtæki selur vörur undir kostnaðarverði. Getur slík óeðlileg verðlagning m.a. leitt til þess að minni keppinautar hrökklist út af markaðnum eða dragi úr verðsamkeppni við hið ráðandi fyrirtæki. Jafnvel þó neytendur njóti þess til skamms tíma að fá vöru eða þjónustu á mjög lágu verði leiðir röskun á samkeppni sem slík óeðlileg verðlækkun markaðsráðandi fyrirtækis veldur, þegar til lengri tíma er litið til fækkunar keppinauta, hærra verðs til neytenda, minni þjónustu eða gæða og til þess að valkostum neytenda fækki. Samkeppnislögum er m.a. ætlað að tryggja að virk samkeppni gagnist neytendum til lengri tíma litið, að því er segir í ákvörðun Samkeppniseftirlitsins.

Ákvörðun Samkeppniseftirlitsins í heild