Innlent | Sunnudagsblað | 21.3.2020 | 10:09 | Uppfært 10:51

Faraldurinn er á fleygiferð

„Ég er í þessu verkefni og tek því eins og það kemur. Ég er auðvitað að vona að við lendum ekki í eins málum og Ítalía. Við vonum það besta en búum okkur undir það versta,“ segir Alma D. Möller, landlæknir. mbl.is/Ásdís

Það hefur líklega aldrei verið jafn mikið annríki hjá landlækni síðan í spænsku veikinni og síðustu daga og vikur. Alma Dagbjört Möller gaf sér þó tíma eftir langan vinnudag til að setjast niður og ræða málin. Í fallegu húsi í Kópavogi býður hún í bæinn og bendir að sjálfsögðu strax á stóran sprittbrúsa í anddyrinu. Í þessari nýju heimsmynd fer að verða jafn sjálfsagt að spritta sig eins og áður þótti að heilsast með handabandi.

Starf landlæknis hefur oftast verið unnið fyrir luktum dyrum en nú þarf Alma að vera vel sýnileg almenningi sem fylgist grannt með málum í fjölmiðlum. Daglega mæta þau Alma, Þórólfur Guðnason sóttvarnalæknir og Víðir Reynisson yfirlögregluþjónn á blaðamannafundi sem sjónvarpað er beint til landsmanna. Ber öllum saman um að þar sé á ferð afar gott tríó sem svarar öllu vel og af yfirvegun. En áður en við ræðum veiruna skæðu er ekki úr vegi að skyggnast inn í líf Ölmu og kynnast konunni á bak við landlækninn.

Vann ung í fiski

„Ég er fædd og uppalin á Siglufirði. Móðir mín heitir Helena og er 96 ára og mjög hress. Faðir minn hét Jóhann Möller og var verkstjóri í síldarverksmiðju á Siglufirði og móðir mín vann ýmis störf; var húsmóðir og í síldarsöltun.

Það var frábært að alast upp á Siglufirði. Það var annaðhvort gott veður eða brjálað veður og mér fannst hvort tveggja jafn skemmtilegt. Þarna var gríðarlegt frelsi og mikið um að vera fyrir krakka; skíði, skautar, sleðar og kajakar á sumrin. Ég fór ung að vinna í fiski og saltfiski,“ segir Alma og segist hafa náð aðeins í skottið á síldarævintýrinu.

Allt heillandi við læknisfræði

Þrátt fyrir að foreldrar Ölmu hafi ekki sjálf fengið tækifæri til að ganga menntaveginn hvöttu þau börnin óspart til þess.
„Aðstæður þess tíma voru aðrar, en mamma fór í Húsmæðraskólann á Laugum, sem var ekki sjálfgefið, og þar kynntist hún pabba. Pabbi lagði áherslu á það alla tíð að við börnin myndum mennta okkur; það var efst á lista hjá honum! Okkur gekk öllum vel að læra,“ segir Alma sem fór ung að heiman til að stunda nám við Menntaskólann á Akureyri.

Alma segist hafa ákveðið frekar snemma í menntaskóla að leggja læknisfræðina fyrir sig.

„Mér fannst allt heillandi við læknisfræðina og námið var skemmtilegt og starfið enn betra.“

Aldrei í lífinu

Að loknu grunnnámi hér heima hélt Alma til Lundar í Svíþjóð í sérnám í svæfinga- og gjörgæslulækningum.

„Það er gríðarlega fjölbreytt svið því á gjörgæslu koma sjúklingar með alls konar vandamál. Þar koma allir sérgreinalæknarnir saman og maður vinnur með þeim. Þannig þarf maður að hafa mjög breiða þekkingu. Svo er þarna skemmtileg blanda af fræðum og að vinna með höndunum. Ég sérhæfði mig mest í gjörgæslulækningum og varð yfirlæknir á sjúkrahúsinu í Lundi árið 1999 þegar ég hafði lokið doktorsnámi.“

„Árið 2003 kom ég heim og var fyrst yfir svæfingum í Fossvogi og síðar gjörgæslu á Hringbraut. Árið 2014 varð ég framkvæmdastjóri en þá hafði ég bætt við mig meistaragráðu í stjórnun og lýðheilsu frá Háskólanum í Reykjavík. Svo var ég skipuð landlæknir árið 2018.“

Þegar þú bættir við þig námi í stjórnun og lýðheilsu, sástu fyrir þér að enda sem landlæknir?

„Aldrei í lífinu,“ segir Alma og hlær.

Sigið í tíu metra ölduhæð

En hvenær varstu þyrlulæknir hjá Gæslunni og hvernig var það?

„Það var sko gaman! Það var þegar ég var unglæknir og var byrjuð í svæfinga- og gjörgæslulækningum. Þetta var í kringum 1990, í tvö ár, þangað til ég varð ófrísk; ég hefði ekki getað sigið niður í skip ófrísk,“ segir hún og hlær.
Alma var þá með kalltæki og alltaf til taks þegar kallið kom en þess má geta að Alma var fyrst kvenna til að gegna þessu starfi.
„Þegar kallið kom þá hljóp maður.“

Alma þurfti oft að síga niður í skip í stórsjó þegar hún vann sem þyrlulæknir hjá Gæslunni. Ljósmynd/Landhelgisgæslan

Í hverju lentir þú?

„Öllu. Ég þurfti margoft að síga niður í skip. Í fyrsta skipti sem ég var látin síga var tíu metra ölduhæð. Ég man þetta eins og það hafi gerst í gær. Það var nótt og stýrimaðurinn spurði mig hvort ég treysti mér niður. Ég svaraði: „Ég veit það ekki, þið verðið að meta það.“ Af því að ég hafði ekki gert þetta áður. Og niður fór ég og það gekk vel. Ég þurfti að búa um sjúkling sem álitið var að hefði fengið hjartaáfall. Ég bjó um hann í börunum og hann var hífður upp og ég á eftir,“ segir Alma og segist ekki hafa fundið fyrir hræðslu.
„Ég er hvorki hrædd né kvíðin yfir verkefnum. Ég bara fer í verkin.“

Sá þetta ekki fyrir

Hinn fyrsta apríl hefur Alma gegnt embætti landlæknis í tvö ár og segir hún árin hafa verið gríðarlega skemmtileg.

Grunaði þig einhvern tímann að þú myndir standa frammi fyrir þessari ógn sem heltekur nú heiminn?

„Nei. Ég get ekki sagt það. Auðvitað hefur maður hugsað um heimsfaraldra og ég var komin heim til Íslands þegar SARS-faraldurinn, sem er skyldur þessum, gekk yfir árið 2003. Við fórum þá í vinnu og undirbjuggum ýmsa hluti sem við búum að núna. Þegar svínaflensan gekk yfir vann ég á gjörgæslunni og hún olli miklu álagi en við réðum vel við það. Það komu 170 sjúklingar á spítalann og sextán á gjörgæslu en þeir dreifðust vel yfir tíma. Í kjölfarið var gerð áætlun um heimsfaraldur þannig að hún var til. En auðvitað erum við að læra mikið. Ég var ekki búin að sjá þetta fyrir. Svo var ekki í starfslýsingunni að vera svona mikið í fjölmiðlum. Maður hefur þurft að sjóast hratt því það er svo mikilvægur hluti af þessu verkefni.“

Vernda þá viðkvæmustu

Hvernig hefur þér fundist ganga að miðla áfram upplýsingum og hvernig finnst þér almenningur taka þessu?

„Auðvitað ríkir mikil óvissa og faraldurinn er á fleygiferð. Það er mikið áhyggjuefni þegar ný veira kemur og þessi er meira smitandi en inflúensa. Og það er hvorki til bóluefni né meðferð. Við sjáum hvað gerðist í Kína og hvað er að gerast á Norður-Ítalíu. Þetta er mjög alvarlegur faraldur og veldur gríðarlegu álagi á heilbrigðiskerfið. En ég er mjög sátt við framgöngu sóttvarnalæknis og er sátt við aðgerðirnar. Það er mikilvægt að fræða almenning og mér finnst það hafa gengið vel. Það hjálpar okkur í því hvað við erum fámenn,“ segir Alma.
„Við leggjum ofuráherslu á að vernda þá sem myndu fara verst út úr veikindinum, aldraða og þá sem eru með undirliggjandi sjúkdóma. Mér finnst allir vera með á nótunum. Það er auðvitað kvíði og óvissa í þjóðfélaginu því það er ekkert okkar sem veit hvað er fram undan. Við þurfum að teygja á faraldrinum því annars ræður heilbrigðiskerfið ekki við það,“ segir Alma.
„Við erum að búa okkur undir að taka á móti fleiri mikið veikum. Þetta snýst allt fyrst og síðast um mannskap. Alls staðar í heiminum er skortur á heilbrigðisstarfsfólki.“

Móðir Ölmu, Helena Sigtryggsdóttir, stillti sér upp á mynd með dóttur sinni á 95 ára afmælinu. Alma segir það hafa verið tilviljun að þær voru svipað klæddar og að nú sé gert grín að henni fyrir að klæða sig eins og 95 ára kona. Ljósmynd/Helga Kristín Torfadóttir

Aðgerðir halda veirunni í skefjum

Áttuð þið von á að útbreiðslan yrði svona hröð?

„Nei, ég get ekki sagt það. Reyndar rann upp fyrir mér ljós fyrir nokkrum vikum um hvernig þetta gæti þróast en ég held að ekkert okkar hafi séð það fyrir þegar fyrsta tilfellið greindist 28. febrúar, hversu hratt tilfellum myndi fjölga,“ segir Alma og útskýrir að hér á landi sé gengið mjög hart fram í að taka sýni sem gæti skýrt það hversu mikið tölurnar hækka hér á landi, frekar en annars staðar þar sem ekki er unnið eins ötullega að söfnun sýna.

Alma segist ekki geta svarað því hvenær lífið fari aftur í sömu skorður og áður.

„Við höfum sagt að þetta taki einhverja mánuði. Og svo það sé alveg á hreinu, þá er hvorki hægt að loka þessa veiru inni né úti. Hún fer um allan heim,“ segir hún og leggur áherslu á að halda öldruðum og fólki með undirliggjandi sjúkdóma frá veirunni.

„Við þurfum að hafa það fólk í bómull, eins og mömmu mína.“

Viðtalið birtist í Sunnudagsblaði Morgunblaðsins en hægt er að lesa það í heild sinni á mbl.is hér: