Vilja hækka gjöld á gosdrykki

Embætti landlæknis vill að stjórnvöld hækki álögur á gosdrykki umtalsvert. Fjármunina sem komi inn mætti nýta til að lækka álögur á grænmeti og ávexti.

Embætti landlæknis leggur til að stjórnvöld hækki álögur á gosdrykki þannig að þeir séu a.m.k. skattlagðir í samræmi við almenna skattheimtu í landinu, þ.e. beri 24% virðisaukaskatt í stað 11%. Einnig ætti að leggja vörugjöld á gosdrykki þannig að hækkunin nemi a.m.k. 20% í heildina.

Fjármuni sem koma inn mætti nýta til að lækka álögur á grænmeti og ávexti. Í tillögum embættisins segir að einnig ætti að eyrnamerkja hluta af álögunum fyrir starf á sviði heilsueflingar eins og gert er með gjöld á tóbak og áfengi. Þannig gætu stjórnvöld skapað aðstæður sem hvetja til heilbrigðari lifnaðarhátta og aukið jöfnuð til heilsu.

Samhliða slíkri skattlagningu er mikilvægt að upplýsa almenning um heilsufarslegan ávinning af minni sykurneyslu. Einnig er mikilvægt að fylgjast með og meta hvaða áhrif skattlagningin hefur á neysluvenjur, segir á vef embættisins, landlaeknir.is.

Þar segir að ekki sé fullreynt með sérstakar álögur á gosdrykki og því séu ofangreindar tillögur settar fram, enda sé neysla á gosdrykkjum óhóflega mikil hér á landi og mun meiri en í hinum Norðurlandaríkjunum.

Gosdrykkjaneysla er mjög mikil hérlendis. Árni Sæberg

Vaxandi vísindalegur grunnur

Í nýrri skýrslu frá WHO kemur fram að vaxandi vísindalegur grunnur sé fyrir því að vel skipulagðir skattar á matvæli, ásamt fleiri aðgerðum, geti verið áhrifarík leið til að bæta neysluvenjur. Skattlagning ætti því að vera ein af forgangsaðgerðum stjórnvalda til að fyrirbyggja langvinna sjúkdóma, segir embætti landlæknis.

Í skýrslunni kemur jafnframt fram að mestur ávinningur sé af skatti á sykraða drykki og hann þurfi að vera áþreifanlegur og hækka verð um a.m.k. 20%. Þar kemur einnig fram að 20% skattur geti minnkað neyslu um 20%.

Þetta er í samræmi við niðurstöður nýrrar rannsóknar sem gerð var hér á landi af Hagfræðistofnun Háskóla Íslands (HÍ) og Laufey Steingrímsdóttir, prófessor við HÍ, kynnti á málþingi í HÍ 3. janúar og gerð voru góð skil á mbl.is í vikunni.

Margir gosdrykkir innihalda gríðarlegt sykurmagn. Getty images

Mikil áhrif á börn, ungmenni og stórneytendur

Sú rannsókn sýndi að verðteygni gosdrykkja er tæplega 1%, sem þýðir að fyrir hverja prósentuhækkun á gosdrykkjum minnkar neyslan um 1%. Á sama málþingi kynnti Hólmfríður Þorgeirsdóttir, verkefnisstjóri næringar hjá embætti landlæknis, hugsanlegan ávinning af skattlagningu gosdrykkja. Hjá henni kom fram að verðstýring með sköttum eða vörugjöldum á sykraða gosdrykki gæti verið áhrifarík leið til að minnka neyslu. Áhrifin væru mest þar sem þörfin er brýnust, þ.e. hjá börnum og ungmennum og þeim sem drekka mest af gosdrykkjum.

Hún benti á aðra rannsókn þar sem metið var hvaða íhlutanir væru árangursríkastar kostnaðarlega séð til að draga úr offitu í Ástralíu. Þar skipuðu skattar á óhollar mat- og drykkjarvörur sér efst á blað, bæði til bæta heilsu og draga úr útgjöldum.

Í skýrslu WHO kemur einnig fram að sterkur vísindalegur grunnur sé fyrir því að 10-30% lækkun á álögum á hollar vörur eins og ávexti og grænmeti geti verið áhrifarík leið til að auka neyslu á þessum fæðutegundum.

Gosdrykkir vega þyngst

Gosdrykkir vega þyngst í sykurneyslunni, en rúmlega þriðjungur af viðbættum sykri í fæði Íslendinga kemur úr sykruðum gos- og svaladrykkjum. Verð á gosdrykkjum er lágt hér á landi og lækkaði enn frekar þegar vörugjöld voru afnumin í byrjun árs 2015. Þá lækkaði tveggja lítra kókflaska um tæplega 14% samkvæmt upplýsingum á vef Hagstofunnar.

Ísland er trúlega eitt fárra vestrænna ríkja þar sem verð á gosdrykkjum hefur lækkað undanfarin ár, segir í tilkynningu frá embættinu. Samkvæmt niðurstöðum norrænnar vöktunar á mataræði, hreyfingu og holdafari er mest neysla á sykruðum gosdrykkjum og sykurríkum vörum á Íslandi samanborið við hin Norðurlandaríkin.

Hlutfall of feitra er sömuleiðis hæst á Íslandi skv. sömu rannsókn. Neysla á sykurríkum vörum eykur líkur á offitu og tannskemmdum og mikil neysla á sykruðum gos- og svaladrykkjum getur auk þess aukið líkur á sykursýki af tegund 2.

Áhrif framleiðenda

Dagblaðið New York Times afhjúpaði fyrir rúmu ári að Coca-Cola, stærsti framleiðandi sykurbættra drykkja í heiminum, hefði greitt vísindamönnum sem leituðust við að draga úr tengslum sykraðra drykkja og offitu milljónir Bandaríkjadala. Fréttastofan AP greindi frá því í fyrra að sælgætisframleiðendur borguðu fyrir rannsóknir sem héldu því fram að börn sem borðuðu sælgæti væru léttari en þau sem borðuðu ekki sælgæti. Sykuriðnaðurinn í Bandaríkjunum hefur verið áhrifamikill síðustu áratugi og leiddi það til ráðlegginga um að draga úr fituneyslu á meðan sykurneysla jókst.

Viðbættan sykur er að finna í margs konar matvöru, sósum, kjötvöru, mjólkurvörum, salatsósum og brauði. Það er því margt sem þeir þurfa að vara sig á sem hafa sett sér það markmið að draga úr sykurneyslu á nýju ári. Þeir sem vilja vera meðvitaðir um sykurneyslu sína ættu að skoða síðuna sykurmagn.is, sem er vefur á vegum embættis landlæknis.